Ước tính, mỗi năm chi phí y tế và thiệt hại về kinh tế do thuốc lá gây ra lên tới 108.000 tỉ đồng, tương đương khoảng 1,1% GDP, đe dọa tới sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam.
Trong thời gian qua, dù tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam đã có xu hướng giảm (từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% năm 2021) nhưng nhìn chung, nước ta vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có lượng người hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN.
Tại Hội thảo về phòng, chống tác hại của thuốc lá với chủ đề "Thuế thuốc lá và Phát triển bền vững" đã được tổ chức bởi Cục Báo chí và Tổ chức HealthBridge tại Việt Nam vào ngày 3/6 vừa qua, các chuyên gia đã nêu ý kiến đóng góp liên quan tới việc áp thuế cho mặt hàng thuốc lá.
Phát biểu tại Hội thảo, ThS. Đặng Khắc Lợi, Phó Cục trưởng Cục Báo chí cho biết, Việt Nam hiện có hơn 15 triệu người hút thuốc, với hơn 100 nghìn ca tử vong mỗi năm do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc thụ động với khói thuốc lá. Điều này đang tạo nên gánh nặng không nhỏ cho ngành y tế, cũng như tác động nền kinh tế.
Mặc dù ngành công nghiệp thuốc lá đang có đóng góp cho ngân sách nhà nước, nhưng điều đó vẫn chưa đủ để bù đắp những tổn thất kinh tế và sức khoẻ do sử dụng thuốc lá gây ra đối với các cá nhân, gia đình và xã hội. Chi tiêu cho thuốc lá làm giảm các chi tiêu thiết yếu khác của hộ gia đình, đặc biệt là các hộ có thu nhập thấp.
Lượng người mắc các bệnh do thuốc lá gây ra cũng đang tạo gánh nặng cho ngân sách y tế nhà nước để hỗ trợ điều trị, chăm sóc. Dẫn tới việc nguồn lực tài chính cho các lĩnh vực phát triển khác như giáo dục, hạ tầng, và nghiên cứu khoa học cũng sẽ bị ảnh hưởng.
Thêm vào đó, việc giảm năng suất lao động do bệnh tật liên quan đến thuốc lá làm giảm tổng sản lượng kinh tế của quốc gia.
Theo các chuyên gia, việc giá thuốc lá quá rẻ, đặc biệt là do thuế thuốc lá thấp, đã khiến cho tỷ lệ hút thuốc vẫn cao. Báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới vào năm 2022 cho thấy, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá của Việt Nam chỉ đạt 36%, thuộc nhóm có mức thuế thấp nhất trong khu vực Đông Nam Á.
Trong khi đó, thu nhập của người dân ngày càng được cải thiện, dẫn tới việc tiếp cận thuốc là trở nên dễ dàng hơn, ngay cả với trẻ em, nhóm tuổi chưa có thu nhập.
Theo ThS. Bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, can thiệp về thuế là giải pháp hữu hiệu nhất để giảm tỷ lệ hút thuốc lá tại Việt Nam.
Hiện nay, Bộ Tài chính đang đề xuất 2 phương án áp thuế tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá. Phương án 1 là giữ nguyên thuế suất 75% và bổ sung thuế tiêu thụ đặc biệt tuyệt đối đối với sản phẩm thuốc lá. Hoặc phương án 2 cũng giữ nguyên thuế suất 75%, nhưng ngay từ năm 2026 sẽ áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt tuyệt đối 5.000 đồng/bao và tăng dần để tới năm 2030 đạt 10.000 đồng/bao.
Ông Lâm đánh giá cao giải pháp của Bộ Tài chính, song cho rằng mức này chưa đủ để đạt mục tiêu đã đề ra trong Chiến lược Quốc gia về Phòng chống tác hại thuốc lá đến năm 2030.
Theo ThS. Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), mức thuế tuyệt đối cần tăng khởi điểm 5.000 đồng/bao và đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030.
Phương án này sẽ giúp đạt tỷ trọng thuế 65% giá bán lẻ, gần đạt được mức khuyến cáo của WHO (70-75% giá bán lẻ), góp phần giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống 36% vào năm 2030.
Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam cho rằng, nước ta đang đứng trước những quyết định quan trọng để bảo vệ người dân khỏi những tác hại của việc sử dụng thuốc lá.
WHO đưa ra khuyến nghị ngoài mức thuế tỷ lệ 75% xuất giá xưởng như hiện tại, Việt Nam cần áp thuế tuyệt đối để đạt mức 15.000 đồng/bao thuốc vào năm 2030,
“Mức tăng thuế càng cao thì tác động tích cực tới sức khỏe càng lớn, càng tạo ra nhiều doanh thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ để thúc đẩy phát triển bền vững”, bà chia sẻ.
