Nằm cách Quốc lộ 1A khoảng 5 km, Khu bảo tồn thiên nhiên rừng sến Tam Quy, (thuộc địa phận 3 xã: Hà Tân, Hà Lĩnh, Hà Đông huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hoá), có diện tích là 518 ha, nơi đây được đánh giá là có diện tích rừng Sến lớn nhất Đông Nam Á và cũng là nơi bảo tồn loài sến mật duy nhất ở Việt Nam.
Hàng năm, nơi đây đã đón hàng ngàn lượt khách tới tham quan, du lịch sinh thái và nghiên cứu khoa học. Họ đến để khám phá, chiêm ngưỡng vẻ đẹp hoang sơ của khu rừng và thưởng thưởng thức những món ăn đặc sản của người dân địa phương.
Sến mật ở Tam Quy mọc tập trung gần như thành rừng thuần, là cánh rừng hiếm gặp. Cây sến mật lớn nhất ở đây có tuổi đời gần 100 năm, đường kính khoảng 70 cm, một người lớn ôm không xuể. Sến là loại gỗ được xếp thứ 3 trong nhóm tứ thiết: đinh, lim, sến, táu,… Chúng có giá trị sử dụng cao trong đời sống sinh hoạt của con người, gỗ sến được dùng làm nhà, đóng đồ gia dụng rất đẹp.
Ngoài ra, quả sến ăn có vị ngọt, mùi vị thơm như mật ong rừng già, hạt sến thì được ép dầu ăn, là loài thực phẩm chức năng cao cấp, phòng và chữa một số bệnh đối với sức khoẻ con người như tim mạch,…lá sến được bào chế làm thuốc chữa bỏng, chống viêm nhiễm rất hiệu quả.
Cùng với sến, nơi đây còn có sự sinh trưởng và phát triển của nhiều loài thực vật khác như lim, dẻ, mây, tre, trúc, vàu,…và nhiều loài cây có giá trị dược liệu quý chữa bệnh khác như: Cây ruột gà, ba chạc, tam thất, giảo cổ lam,…đây cũng là nơi trú ngụ, sinh sống của nhiều loài động vật hoang dã như các loài chim, dơi, sóc, cày cáo, trăn, rắn, lợn, khỉ…
Những ngày hè nắng nóng, rừng sến Tam Quy như một cỗ máy điều hoà không khí khổng lồ giúp cho ta tận hưởng không khí trong lành, mát mẻ của thiên nhiên ban tặng. Dưới chân rừng là hồ Đập Cầu rộng lớn, mặt nước trong vắt, soi bóng cánh rừng già tạo nên bức tranh kỳ vỹ nơi đây.
Tuy nhiên, những năm gần đây, sự sinh trưởng và phát triển của loài sến đang bị đe doạ, mất dần và có nguy cơ tuyệt chủng do loài cây khác xâm lấn môi trường sống. Đây cũng này cũng là điều trăn trở của cơ quan chức năng và người dân nơi đây.
Ông Nguyễn Văn Chương (Trạm trưởng Trạm Bảo vệ rừng sến Tam Quy) cho biết: “Sến mật được xếp vào nhóm thực vật đa tác dụng, gỗ sến rất rắn chắc, thường được dùng trong xây dựng, thân của cây sến có nhiệt lượng cao dùng để rèn các loại gia cụ và nông cụ mà không có loại than nào sánh bằng. Hiện nay trong khu bảo tồn đang có một thực trạng diễn thế giữa lim và sến, đó là cây lim đang chèn ép, cạnh tranh không gian dinh dưỡng với cây sến”.
Cũng theo ông Chương, để bảo tồn và triển rừng sến Tam Quy đang trở thành khó khăn và thách thức đối với cơ quan chức năng nơi đây, bởi đặc tính của sến là cây sống ở tầng thấp với chiều cao khoảng 9m, còn chiều cao của lim khoảng 13m, trong khi đặc tính sinh thái của cây sến trưởng thành là ưa sáng, không chịu bóng, dẫn đến nguy cơ rừng sến bị thay thế bởi rừng lim là rất cao.
Mang trong mình nét đẹp kỳ vỹ của thiên nhiên ban tặng và những giá trị to lớn của rừng sến nên công tác quản lý, bảo vệ rất được chú trọng, nhằm giúp cho rừng ngày càng phát triển để Khu bảo tồn rừng sến Tam Quy trở thành tài nguyên vô giá từ ngàn xưa để lại, trường tồn mãi mãi với quê hương, như hồ Đập Cầu trong lành yên ả không bao giờ cạn./.
