Nhận diện những chính sách thương mại mới từ những thị trường lớn
Thực tế từ thị trường xuất khẩu Mỹ, ông Đỗ Ngọc Hưng - Trưởng Thương vụ Việt Nam tại Mỹ cho biết, sau hơn 1 tháng trở thành Tổng thống chính thức của Mỹ, ông Donald Trump vẫn đang duy trì động lực mạnh mẽ để thúc đẩy chính sách thương mại, theo lời hứa trong chiến dịch tranh cử, với những tác động mạnh đến thuế, đầu tư và những quyết sách tác động đến chuỗi cung ứng toàn cầu.
Dù kim ngạch thương mại hai chiều giữa Mỹ và Việt Nam trong năm 2024 vẫn tăng trưởng 20,4% so với năm 2023 (tổng kim ngạch ước đạt 149,7 tỷ USD), song ông Đỗ Ngọc Hưng cho rằng, sự khác biệt về trình độ phát triển cũng như cơ cấu ngoại thương giữa Việt Nam và Mỹ mang tính bổ trợ, không phải là yếu tố cạnh tranh trực tiếp.
“Hàng hoá Việt Nam không cạnh tranh trực tiếp với hàng hoá của Mỹ, trong khi hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam giúp người tiêu dùng Mỹ có thể tiếp cận với hàng hoá chất lượng cao và giá cả hợp lý, góp phần giảm lạm phát trong nước. Tuy nhiên, trước các chính sách áp thuế với hàng hóa nhập khẩu của Mỹ, các DN xuất khẩu cần giám sát diễn biến thương mại để có sự điều chỉnh kịp thời. Cùng với đó, các DN cần xem xét kỹ lưỡng kế hoạch sản xuất, kinh doanh do các quốc gia bị áp thuế có thể tăng cường các biện pháp bảo hộ thương mại, gây áp lực cạnh tranh lớn hơn cho thị trường Việt Nam”, ông Hưng lưu ý.
Năm nay, kinh tế thế giới tiếp tục đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức khi xung đột địa chính trị, chủ nghĩa bảo hộ, cuộc đua về công nghệ giữa các nước lớn,... ngày càng gia tăng. Xung đột giữa các nước lớn sẽ không tránh khỏi tác động đến các nước trên thế giới trong đó có Việt Nam với mức độ và trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Đơn cử, những thay đổi chính sách của Trung Quốc cũng tạo nên thách thức lẫn cơ hội đối với Việt Nam khi nước này vừa là đối tác thương mại lớn vừa là láng giềng của Việt Nam.
Phân tích về thị trường Trung Quốc, ông Nông Đức Lai – Tham tán Thương mại Việt Nam tại Trung Quốc chỉ ra, mỗi động thái của nền kinh tế và chính sách liên quan của Trung Quốc đều có ảnh hưởng, tác động một cách nhanh hay chậm với mức độ ít hay nhiều đối với Việt Nam.
Trong khi hiện nay, Trung Quốc và Mỹ đều là đối tác thương mại lớn, là thị trường xuất khẩu hàng hóa lớn, quan trọng nhất của Việt Nam. Do đó, cạnh tranh Mỹ - Trung cùng các chính sách thương mại giữa hai nước thời điểm này đều tác động đến thương mại nói riêng và kinh tế Việt Nam nói chung cả về mặt tích cực và tiêu cực.
Cụ thể là, Việt Nam sẽ đón nhận làn sóng đầu tư từ sự dịch chuyển chuỗi cung ứng, bởi các DN Trung Quốc và quốc tế đã tìm cách đa dạng hóa sản xuất để tránh thuế quan từ Mỹ, dẫn đến việc mở rộng đầu tư vào các quốc gia như Việt Nam. Điều này gián tiếp thúc đẩy Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn nhờ chi phí lao động cạnh tranh và vị trí địa lý thuận lợi.
“Khi Việt Nam gia tăng xuất khẩu vào Mỹ sẽ đối mặt với nguy cơ bị Mỹ điều tra chống bán phá giá. Nhưng đây cũng là cơ hội và động lực để Việt Nam thúc đẩy 3 đột phá chiến lược (cải thiện cơ sở hạ tầng, minh bạch hóa thủ tục hành chính và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực), tham gia vào chuỗi sản xuất, thu hút đầu tư nước ngoài để trở thành trung tâm sản xuất phụ trợ, tạo cơ hội cho DN tham gia vào chuỗi sản xuất, cung ứng, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp và công nghiệp nhệ”, ông Lai phân tích.
Ngoài Mỹ và Trung Quốc, thị trường EU năm 2025 cũng đã bắt đầu nhiệm kỳ mới với nhiều điều chỉnh chính sách quan trọng. Đáng chú ý, Chương trình thỏa thuận xanh châu Âu với rất những yêu cầu cao về môi trường và phát triển bền vững, nhằm tăng cường khả năng cạnh tranh, tăng cường an ninh và tăng cường khả năng phục hồi kinh tế.
Ông Trần Ngọc Quân, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Bỉ và EU cho biết, EU theo đuổi chính sách tăng cường đàm phán FTA, thúc đẩy xuất khẩu, thu hút đầu tư và quản lý chặt hàng nhập khẩu vào EU với chính sách kiểm soát an toàn chất lượng. Hiện EU có 2 cơ quan giám sát và cảnh báo an toàn với hàng nông nghiệp và công nghiệp, chống gian lận thương mại, chống bán phá giá, trợ cấp….
“DN Việt Nam cần đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, tìm kiếm bạn hàng để tận dụng lợi thế, chiếm lĩnh thị trường trước khi rất nhiều FTA sẽ được EU kết thúc đàm phán dự kiến trong năm 2025 và năm sau. Bên cạnh đó, các Hiệp hội cần yêu cầu các DN nâng cao tinh thần trách nhiệm trong hoạt động kinh doanh, hướng dẫn DN sản xuất và xuất khẩu theo quy định, tăng cường quản lý chất lượng và an toàn thực phẩm”, ông Quân khuyến cáo.
Những chuyển dịch tích cực của doanh nghiệp xuất khẩu nông sản
Trên góc độ nhà xuất khẩu nông sản Việt Nam, điển hình là các loại trái cây vào thị trường Mỹ, ông Nguyễn Đình Tùng, Tổng Giám đốc Công ty Xuất nhập khẩu Vina T&T Group chia sẻ, ngành hàng rau quả tiến vào thị trường Mỹ vẫn rất thuận lợi, trước mắt chưa có gì bất thường về vấn đề thuế quan nhập khẩu. Những sản phẩm rau củ quả xuất xứ Việt Nam hiện đã tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn chất lượng, bảo quản do thị trường Mỹ đưa ra, trừ khi các đơn vị xuất khẩu có sử dụng nguyên, phụ liệu dùng chế biến có xuất xứ từ Trung Quốc mới phải kê khai, truy xuất nguồn gốc.
Chứng minh cho điều thuận lợi của nông sản Việt Nam vào thị trường Mỹ thuận lợi, hồi đầu tháng 2/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã ký sắc lệnh ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia theo Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế, nhằm áp thuế hàng hóa nhập khẩu để giải quyết khủng hoảng nhập cư và buôn lậu fentanyl.
Cụ thể, sắc lệnh mới sẽ áp thuế 25% đối với hàng nhập khẩu của Canada và Mexico, 10% đối với hàng hóa từ Trung Quốc. Hàng hóa đang trong quá trình vận chuyển đến Mỹ trước mốc thời gian này sẽ không bị ảnh hưởng. Với những hàng hóa có liên quan phụ kiện nhập khẩu từ quốc gia khác, nhất là phụ kiện nhập khẩu từ thị trường Trung Quốc, ít nhiều cũng sẽ có tác động đến hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp.
Ông Phùng Đức Tiến, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường chia sẻ, Việt Nam và Mỹ có quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, nên dù có tác động bởi chính sách thuế mới của Mỹ nhưng chắc chắn quá trình xuất khẩu nông lâm thủy sản của Việt Nam sang Mỹ vẫn sẽ được thúc đẩy.
Chẳng hạn như với mặt hàng cá tra, hồi cuối tháng 1/2025, Việt Nam và Mỹ đã đạt được thỏa thuận quan trọng, chấm dứt tranh chấp kéo dài về thuế chống bán phá giá đối với sản phẩm cá tra, basa phile của Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ; trong đó, Công ty cổ phần Vĩnh Hoàn được đưa ra khỏi danh sách áp thuế chống bán phá giá.
Tương tự, ngành hàng hạt điều Việt Nam cũng chưa có dấu hiệu gặp khó khi xuất khẩu sang thị trường Mỹ. Đại diện Hiệp hội Điều Việt Nam chia sẻ, nguồn nguyên liệu hạt điều của Việt Nam từ châu Phi, Campuchia, không có nguyên liệu xuất xứ từ các quốc gia thuộc sắc lệnh Đạo luật Quyền lực Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế của Mỹ. Vì vậy, ngành hàng hạt điều vẫn được xem là nằm trong vùng an toàn với các đạo luật về thuế mới của Mỹ khi Tổng thống Donald Trump nhậm chức.
Tuy thuận lợi là vậy, nhưng biến động thị trường luôn khó lường. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã chuẩn bị tinh thần cùng doanh nghiệp ứng phó những biến động này. Thứ trưởng Phùng Đức Tiến chia sẻ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ phối hợp với Bộ Ngoại giao, Bộ Công Thương thúc đẩy mở cửa thị trường mới, nhất là thị trường Halal, đồng thời duy trì tốt những thị trường truyền thống, tránh việc phụ thuộc vào 1 hoặc 2 thị trường nhất định.
Để đạt được mục tiêu này, các địa phương, các doanh nghiệp sản xuất, xuất khẩu các sản phẩm nông nghiệp cần chuẩn bị vùng trồng, vùng nuôi một cách kỹ lượng, đáp ứng đầy đủ các yêu cầu an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc để có vùng nguyên liệu minh mạch, rõ ràng. Mỗi thị trường đều có tiêu chuẩn, quy chuẩn riêng nhưng nếu sản xuất đáp ứng tốt các yêu cầu về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc chắc chắn sẽ luôn tìm thấy cơ hội. Ngành nông nghiệp Việt Nam phải nhìn nhận một thực tế rằng, càng ra biển lớn càng khó khăn, nhưng càng khó khăn càng phải nỗ lực để giữ vững thị trường trên cơ sở tổ chức sản xuất tốt theo hướng kinh tế xanh.
Thông tin cũng rất quan trọng đối với nông sản xuất khẩu của Việt Nam là theo thống kê của Văn phòng SPS Việt Nam, trong năm 2024, các thành viên WTO đưa ra 1.029 thông báo và thông báo dự thảo về các biện pháp SPS. Trong số đó, có nhiều thông báo quy định về dư lượng lượng tối đa thuốc bảo vệ thực vật, chất phụ gia thực phẩm,… đối với từng sản phẩm nông sản thực phẩm. Phần lớn thông báo và thông báo dự thảo liên quan đến các thị trường nhập khẩu nông sản của Việt Nam như EU, Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc.
Theo ông Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng Thông báo và Điểm hỏi đáp quốc gia về vệ sinh dịch tễ và kiểm dịch động thực vật Việt Nam (SPS Việt Nam) cho biết: EU tăng hay giảm tần suất kiểm tra biên giới đối với mặt hàng nông sản thực phẩm của các nước thứ ba là hoạt động thường xuyên. Không chỉ có nông sản, thực phẩm của Việt Nam mà tất cả các quốc gia, vùng lãnh thổ khi nhập khẩu vào thị trường EU đều phải tuân thủ. Nếu tuân thủ tốt các quy định của EU thì sẽ được EU dỡ bỏ các điều kiện kiểm soát.
Không chỉ EU, trong bối cảnh các thị trường nhập khẩu có xu hướng gia tăng các cảnh báo, ông Ngô Xuân Nam cho rằng, doanh nghiệp cần chủ động xây dựng các vùng nguyên liệu đạt chuẩn. Việt Nam phải chủ động quản lý giám sát chất lượng sản phẩm, tuân thủ các quy định của thị trường.
Trước hết người nông dân và doanh nghiệp trong quá trình tổ chức sản xuất, canh tác cần tuân thủ và cập nhật đúng các quy định của thị trường về kiểm soát thuốc bảo vệ thực vật, đặc biệt với những hoạt chất không có trong danh sách cấm của EU thì mặc định ở mức 0,01 ppm. Với những hoạt chất cho phép, nhà sản xuất cần tuyệt đối tuân thủ quy tắc “4 đúng” - đúng thuốc, đúng lúc, đúng liều lượng và đúng cách. Nông dân phải đảm bảo thời gian cách ly đến lúc thu hoạch là không còn tồn dư thuốc, đảm bảo sử dụng thuốc bảo vệ thực vật an toàn và hiệu quả./.
