Động lực thúc đẩy lập sàn giao dịch carbon tại Việt Nam
Theo ông Tăng Thế Cường - cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, Bộ Tài nguyên và Môi trường - cho biết sản xuất xanh, giảm phát thải khí nhà kính là cam kết lâu dài của Việt Nam tại COP26. Đây cũng là xu hướng tiêu dùng xanh ngày càng phổ biến tại các thị trường xuất khẩu lớn của Việt Nam như Mỹ, EU. Chuyển đổi sang sản xuất xanh cũng là xu thế mà nhiều nước đang theo đuổi để hướng tới mục tiêu phát thải carbon bằng 0 vào giữa thế kỷ này.
WB chi 51,5 triệu USD (khoảng 1.200 tỉ đồng) để mua 10,3 triệu tín chỉ carbon rừng tại các tỉnh Bắc Trung Bộ trong giai đoạn 2018 - 2024 là một tín hiệu tích cực trong việc thúc đẩy lập sàn giao dịch carbon vào năm 2025, tạo nguồn tài chính cho VN.
Giá trung bình WB mua là 5 USD/tín chỉ carbon, khá cao nhưng WB vẫn để lại cho VN tới 95% để đóng NDC (đóng góp do quốc gia tự quyết định về giảm phát thải khí nhà kính). Một phần khoản tiền này sẽ quay lại hỗ trợ các địa phương Bắc Trung Bộ trong việc nghiên cứu, xây dựng chính sách bảo vệ, phát triển rừng, bảo đảm sinh kế cho người dân giữ rừng. Bản chất ký kết giữa WB với VN trong việc mua 10,3 triệu tín chỉ carbon rừng tại Bắc Trung Bộ không hẳn mang tính thị trường.
Đây là khoản hợp tác, hỗ trợ VN trong bảo vệ, phát triển rừng, giảm phát thải khí nhà kính. WB có một quỹ về hỗ trợ bảo vệ, phát triển rừng tại các quốc gia có diện tích rừng lớn và thay vì đưa tiền tài trợ cho VN, họ yêu cầu chúng ta phải cam kết bảo vệ, phát triển rừng, lượng hấp thụ carbon khu vực rừng mà WB đã mua VN không được bán cho đối tác khác.
Ông Tăng Thế Cường cho biết thêm: Mua bán tín chỉ carbon bình thường sẽ phải đưa lên sàn giao dịch, ai trả cao người đó mua. Bản chất giao dịch giữa WB và các tỉnh Bắc Trung Bộ chỉ là trao đổi lượng hấp thụ carbon từ rừng, hướng tới giảm nhẹ phát thải. Thị trường carbon không chỉ hỗ trợ mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế xanh. Những công cụ hỗ trợ giảm phát thải carbon hiện nay ngoài các tiêu chuẩn, quy chuẩn còn có những công cụ kinh tế, thuế.
VN lựa chọn vận hành thị trường carbon để giảm phát thải khí nhà kính. Chúng ta hướng tới một thị trường carbon tuân thủ, có sàn giao dịch, bắt buộc các đối tượng liên quan phải thực thi. Mặt hàng chính trên sàn giao dịch carbon là hạn ngạch phát thải khí nhà kính áp cho từng doanh nghiệp và tín chỉ carbon chỉ là mặt hàng bù đắp.
Theo lộ trình, sàn giao dịch carbon sẽ vận hành thí điểm vào năm 2025. Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ trình Thủ tướng ban hành tổng hạn ngạch phát thải cho từng giai đoạn, qua đó sẽ phân bổ hạn ngạch phát thải carbon cho các doanh nghiệp thuộc diện phải kiểm kê phát thải khí nhà kính.
Ví dụ các doanh nghiệp sản xuất xi măng, sắt thép, nhiệt điện muốn tăng sản lượng, sản xuất, vượt hạn ngạch phát thải được phân bổ thì phải mua lại hạn ngạch phát thải từ các doanh nghiệp phát thải ít, kiểm soát tốt lượng phát thải trong sản xuất, chưa sử dụng hết hạn ngạch phát thải được phân bổ.
Như vậy những doanh nghiệp ứng dụng công nghệ theo hướng sản xuất xanh, sạch, chưa dùng hết hạn ngạch phát thải được phân bổ có thể bán hạn ngạch phát thải cho các doanh nghiệp phát thải nhiều, vượt quá hạn mức để thu lợi ích kinh tế. Dự kiến trong năm 2024, Cục Biến đổi khí hậu sẽ cập nhật danh mục các doanh nghiệp, cơ sở thuộc diện áp trần phát thải.
Sự cấp thiết của thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam
Phát biểu tại cuộc hợp báo về Đề án thành lập thị trường tín chí carbon tại Việt Nam diễn ra từ đầu năm 2024, Thứ trưởng Bộ Tài chính Lê Tấn Cận cho biết, thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam được xây dựng phù hợp với điều kiện thực tiễn và định hướng phát triển của quốc gia, cam kết giảm nhẹ phát thải khí nhà kính với quốc tế và xu hướng phát triển thị trường tín chỉ carbon toàn cầu, góp phần tận dụng tối đa nguồn lực của các thành phần kinh tế trong nước trong việc tham gia hoạt động giảm nhẹ phát thải khí nhà kính.
Bảo đảm thị trường tín chỉ carbon trong nước hoạt động công bằng, công khai, minh bạch, an toàn, hiệu quả, phù hợp với điều kiện quốc gia và thông lệ quốc tế; hài hòa lợi ích của các chủ thể trên thị trường tín chỉ carbon, tăng sức cạnh tranh của quốc gia theo hướng phát triển kinh tế phát thải ít carbon và tăng trưởng xanh gắn liền với phát triển bền vững.
Hàng hóa trên thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam gồm 2 loại: Hạn ngạch phát thải khí nhà kính; Tín chỉ carbon do Bộ TN&MT xác nhận được giao dịch trên sàn giao dịch của thị trường tín chỉ carbon trong nước.
Chủ thể tham gia thị trường bao gồm: Các cơ sở thuộc Danh mục lĩnh vực, cơ sở phát thải khí nhà kính phải kiểm kê khí nhà kính; các tổ chức thực hiện chương trình, dự án tạo tín chỉ carbon; các tổ chức và cá nhân đủ điều kiện tham gia hoạt động đầu tư, kinh doanh tín chỉ carbon theo quy định của pháp luật; các tổ chức hỗ trợ giao dịch.
Từ thực tế, nhiều nước đã thành lập sàn giao dịch tín chỉ carbon, Bộ Tài chính đề xuất thực hiện mô hình này tại Việt Nam.
Mục tiêu chung của Đề án là phát triển thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam, góp phần thực hiện mục tiêu giảm nhẹ phát thải khí nhà kính với chi phí của doanh nghiệp và xã hội thấp, thúc đẩy phát triển công nghệ phát thải thấp, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam, hướng tới phát triển nền kinh tế carbon thấp và chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu.
Là doanh nghiệp đang quản lý, khai thác 27.000ha rừng, Công ty TNHH Một Thành viên Nam Tây Nguyên rất quan tâm tới thị trường tín chỉ carbon. Theo ông Nguyễn Ngọc Bình, Giám đốc công ty cho biết, nếu khai thác thương mại tín chỉ carbon sẽ mang lại nguồn lợi không nhỏ cho doanh nghiệp (DN). Tuy nhiên, để thực hiện được việc này sẽ rất tốn nhiều nguồn lực, chi phí, thời gian triển khai và cùng với đó là tháo gỡ các cơ chế chính sách còn vướng mắc.
“Kiểm kê khí nhà kính đòi hỏi phải có thời gian mình phải làm ngay, làm sớm thì để thu nguồn này sớm. Theo quy định, cơ quan kiểm kê này thuộc Bộ do vậy các tổ chức đủ điều kiện kiểm kê khí nhà kính khó liên hệ để làm, vì cần nguồn lực rất lớn thực hiện nhiều cùng lúc ở nhiều địa điểm quy mô trong cả nước”, ông Nguyễn Ngọc Bình nói.
Hiện nay, Tổ chức ngân hàng thế giới (World Bank) đã ký kết với 15 quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam, giá chi trả trung bình cho mỗi tấn hấp thụ cácbon là 5 USD. Một số sàn giao dịch tín chỉ cacbon giá cũng rất cao, từ 70-80 EUR/tấn hoặc 30-50 USD/tấn. Theo ký kết với World Bank, lần đầu tiên Việt Nam bán 10,3 triệu tín chỉ các-bon rừng với giá 5 USD/tín chỉ, dự kiến thu về 51,5 triệu USD.
Việt Nam lần đầu tiên thu về hơn 1.200 tỉ đồng nhờ bán tín chỉ carbon rừng. Nhưng không chỉ dư địa lớn từ rừng, ngành năng lượng tái tạo như điện gió, điện mặt trời, các dự án chuyển đổi năng lượng, thu gom và tái chế rác, nông nghiệp, lâm nghiệp... đều là những ngành có thể kiếm bộn tiền từ bán tín chỉ carbon. Trước các yêu cầu giảm phát thải CO2 ngày càng nghiêm ngặt, nhiều DN đã phải tìm kiếm các đối tác để mua tín chỉ carbon tại Việt Nam. Hiện nhiều DN, quỹ đầu tư đang ráo riết tìm kiếm các dự án để cung cấp nguồn carbon cho thị trường./.
