Nỗ lực minh bạch trong giao dịch tín chỉ carbon
Việt Nam chưa vận hành thị trường tín chỉ carbon chính thức. Tuy nhiên, thời gian qua, một số dự án tín chỉ carbon theo các tiêu chuẩn quốc tế độc lập được các đơn vị giao dịch theo cơ chế tự nguyện đã xuất hiện.
Theo PGS-TS Phùng Chí Sỹ, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam, các giao dịch tín chỉ carbon ở Việt Nam hiện nay đang diễn ra dưới hình thức tự nguyện. Đây là thỏa thuận có cam kết giữa bên có nhu cầu mua và bên có nhu cầu bán. Mặc dù là tự nguyện nhưng tất cả giao dịch đều phải thông qua các quy định, quy chuẩn của Liên hợp quốc.
Về thị trường carbon tự nguyện, đây là thị trường dựa trên cơ sở hợp tác thỏa thuận song phương hoặc đa phương giữa các tổ chức, công ty hoặc quốc gia. Tại thị trường này, bên mua tín chỉ tham gia vào các giao dịch trên cơ sở tự nguyện đáp ứng các chính sách về môi trường, xã hội và quản trị doanh nghiệp để giảm dấu chân carbon.
Ông Hoàng Anh Dũng, Giám đốc Công ty TNHH Tư vấn đầu tư và thương mại (INTRACO), chia sẻ, một công ty thành viên của INTRACO đã ký kết hợp tác thỏa thuận với Citigroup (công ty dịch vụ ngân hàng đa quốc gia - trụ sở chính tại Mỹ) phát triển dự án chống biến đổi khí hậu, gồm Chương trình bếp sạch Việt Nam và Chương trình cung cấp nước uống an toàn cho người dân.
Dự án dự kiến tạo ra khoảng 26,6 triệu tín chỉ carbon từ việc phân phối khoảng 850.000 bếp và 364.000 máy lọc nước cho các gia đình. Theo hợp đồng đã ký, công ty sẽ nhận 20,8 triệu USD và chuyển giao cho Citigroup 7,9 triệu tín chỉ carbon trong 3 năm 2022, 2023, 2024. Tính đến thời điểm hiện nay, công ty đã chuyển giao cho Citigroup hơn 1 triệu tín chỉ carbon. C
Cũng theo ông Dũng, giao dịch giữa hai bên đang theo cơ chế tự nguyện. Việt Nam cũng đã thử nghiệm mô hình mua bán tín chỉ carbon. Đó là Thỏa thuận thanh toán giảm thiểu phát thải (ERPA) với Quỹ Đối tác carbon rừng thuộc Ngân hàng Thế giới ký vào tháng 10-2020. Theo thỏa thuận này, Việt Nam sẽ giảm 10,3 triệu tấn khí thải CO2 từ 6 tỉnh Bắc Trung bộ cho đến năm 2025 để nhận 51,5 triệu USD.
Cuối năm 2023, tỉnh Quảng Bình đã nhận được hơn 82 tỷ đồng (3,38 triệu USD) cho nỗ lực giảm phát thải nhà kính, trở thành địa phương đầu tiên ở Việt Nam nhận thanh toán theo ERPA. Theo các nhà khoa học nghiên cứu chuyên sâu về tín chỉ carbon, việc thành lập sàn giao dịch tín chỉ carbon là định hướng quan trọng để Việt Nam đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 và giúp minh bạch trong các giao dịch tín chỉ carbon. Tuy vậy, đến thời điểm này, cũng mới chỉ xuất hiện một sàn giao dịch tín chỉ carbon của một doanh nghiệp tư nhân. Còn sàn giao dịch tín chỉ carbon quốc gia đến năm 2028 mới được vận hành.
Trao đổi về nội dung này, ông Nguyễn Võ Trường An, Phó Tổng Giám đốc Công ty Sàn giao dịch tín chỉ carbon ASEAN CCTPA (sàn duy nhất nêu trên, thuộc Tập đoàn CT Group), thông tin, sàn CCTPA được thành lập dựa theo Quyết định số 1775/QĐ-TTg của Thủ tướng về phê duyệt Đề án quản lý phát thải khí gây hiệu ứng nhà kính; quản lý các hoạt động kinh doanh tín chỉ carbon ra thị trường thế giới.
Sàn CCTPA có một số nhiệm vụ như: đánh giá môi trường và khí thải carbon, tính toán đo lường khí thải; báo cáo và xác nhận sau khi đo lường, tư vấn dự án carbon và sẽ trình cơ quan chức năng chứng nhận hoặc tổ chức quản lý carbon để xác nhận kết quả… Các hoạt động của sàn CCTPA theo quy định tại Khoản 1 Điều 139 Luật Bảo vệ môi trường 2020 và các quy định tại Khoản 5 Điều 3 Nghị định 06/2022/NĐ-CP, đồng thời tuân thủ theo Nghị định thư Montreal.
Cũng theo ông Trường An, từ khi sàn CCTPA thành lập đã có khoảng 10 doanh nghiệp FDI lớn, có lượng phát thải nhà kính nhiều liên hệ để tìm kiếm nguồn tín chỉ carbon trong ngắn hạn. Ngoài ra, một số doanh nghiệp Việt sẽ chịu ảnh hưởng bởi thuế carbon khi xuất khẩu sang châu Âu.
Nhiều địa phương đã sẵn sàng gia nhập sàn giao dịch tín chỉ carbon
Theo Sở TN-MT TPHCM, sau khi Nghị quyết 98/2023/QH15 được ban hành, UBND TPHCM đã có Quyết định số 2856/QĐ-UBND về ban hành Kế hoạch triển khai thực hiện Nghị quyết số 98/2023/QH15 của Quốc hội, trong đó giao Sở Tài chính, Sở TN-MT chủ trì xây dựng Đề án thí điểm cơ chế tài chính thực hiện biện pháp giảm phát thải khí nhà kính theo các cơ chế trao đổi, bù trừ tín chỉ carbon. Trên cơ sở 6 tiêu chí lựa chọn các dự án, Phòng Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu đã tham mưu lãnh đạo sở để cùng các sở ngành đề xuất lựa chọn 2 dự án tiềm năng là: dự án thay thế đèn đường LED và lắp đặt điện mặt trời trên mái nhà công sở.
Theo tính toán, chỉ riêng đối với 2 dự án được lựa chọn thí điểm nêu trên, tổng lượng giảm phát thải CO2 trong 10 năm dự kiến gần 1 triệu tấn CO2 với nguồn thu chỉ riêng từ bán tín chỉ carbon có thể đến 220 tỷ đồng (chưa tính phần tiết kiệm điện). Tuy nhiên, ông Cao Tung Sơn, Trưởng phòng Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu, Sở TN-MT TPHCM, cho biết thêm, hành lang pháp lý để việc tính toán, đánh giá, thẩm định tín chỉ carbon chưa đầy đủ. Hiện nay, ngoài Nghị định 06 và 2 thông tư hướng dẫn tính toán của Bộ TN-MT và Bộ Công thương, các bộ ngành khác chưa ban hành các thông tư hướng dẫn tính toán khí nhà kính chuyên ngành (nông nghiệp, xây dựng, giao thông...).
Ngoài ra, vẫn chưa có môi trường để mua bán tín chỉ carbon một cách rộng khắp, chủ yếu là mua bán trực tiếp 1-1 hoặc mua bán qua môi giới, trung gian của các tổ chức quốc tế; chưa kết nối giữa các chủ dự án với thị trường nước ngoài, nơi tín chỉ carbon có thể được bán với giá cao. Để thị trường carbon phát triển, cung - cầu gặp nhau, bên cạnh việc cần hoàn thiện hành lang pháp lý thì việc hình thành hệ thống các đơn vị có chức năng và năng lực tính toán, đánh giá, thẩm định tín chỉ carbon theo yêu cầu cũng cần được quan tâm hơn.
Còn tại tỉnh Nghệ An, với diện tích sản xuất lúa 180.000 ha/năm, tỉnh này có tiềm năng lớn trong giảm phát thải, tiềm năng giảm 1,44 triệu t-CO2e. Thông tin từ Sở nông nghiệp và PTNT cho biết: Dự án hợp tác nhằm phát hành tín chỉ carbon trong sản xuất lúa được bắt đầu triển khai thử nghiệm từ vụ xuân 2024, dự kiến ở mùa đầu tiên, dự án sẽ thực hiện trên diện tích gần 6.000 ha lúa ở các huyện Nam Đàn, Nghi Lộc, Hưng Nguyên, Đô Lương, Diễn Châu..., thuộc vùng tưới của Thuỷ lợi Bắc và Thuỷ lợi Nam, với khoảng 24.000 hộ dân tham gia.
Đây là dự án lần đầu tiên triển khai tại Nghệ An cũng như Việt Nam để lấy tín chỉ carbon trong trồng lúa, có sự hỗ trợ của JICA nên có nhiều điều kiện thuận lợi để thực hiện. Các vấn đề liên quan về kỹ thuật, cơ sở hạ tầng… sẽ được giải quyết theo từng giai đoạn của dự án. Dự án phù hợp với các mục tiêu phát triển bền vững của LHQ, đóng góp tích cực vào việc giảm thiểu biến đổi khí hậu, tiết kiệm nguồn tài nguyên nước; được thực hiện thông qua tư vấn từ một đơn vị do JICA Việt Nam giới thiệu.
Để sản xuất lúa theo hướng đáp ứng yêu cầu tạo tín chỉ carbon, cần đáp ứng nhiều tiêu chí, yêu cầu từ khâu tổ chức và chấp hành tốt thời vụ sản xuất, các biện pháp canh tác. Đến nay, Nghệ An đã thực hiện nhiều biện pháp canh tác thông minh như áp dụng SRI, với diện tích từ 10.000 - 12.000 ha mỗi vụ sản xuất. Đây được coi là tiền đề thuận lợi để áp dụng quy trình tạo tín chỉ carbon trong sản xuất lúa. Dự kiến sau khi thành công trên cây lúa, sẽ mở rộng trên một số loại cây trồng khác vốn có diện tích, tiềm năng lớn như ngô, mía, chè… và trong chăn nuôi bò.
Tín chỉ carbon là tài nguyên quý giá đối với sản xuất nông nghiệp trong tương lai nhưng chưa được khai thác. Thủ tướng chính phủ đã phê duyệt đề án Một triệu hecta lúa giảm phát thải tại Đồng bằng sông Cửu Long, bên cạnh đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường hiện đang thúc đẩy sớm đưa thị trường tín chỉ carbon Việt Nam hoạt động trong năm tới, có thể chính thức tham gia sàn giao dịch tín chỉ carbon thế giới trong các năm tiếp theo./.
Theo Nghị định số 06 về quy định giảm nhẹ phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ozon, đến hết năm 2027 Việt Nam sẽ hình thành thị trường bắt buộc, trong đó quy định các hạn ngạch đối với các cơ sở giảm phát thải và mua bán, trao đổi, chuyển nhượng tín chỉ carbon. Ngành lâm nghiệp đã và đang chủ động đàm phán với các tổ chức quốc tế và các đối tác liên quan xây dựng những dự án thí điểm có thể chuyển nhượng kết quả về thị trường carbon” - Ông Trần Quang Bảo, Cục trưởng Cục Lâm nghiệp (Bộ NN-PTNT).
