Nhà nước chỉ quản lý phần vốn góp tại doanh nghiệp
Sáng 13/5, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự thảo Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, trong dự thảo Luật lần này, Nhà nước thực hiện các quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm tương ứng với tỷ lệ sở hữu vốn góp tại doanh nghiệp, Nhà nước bình đẳng với các nhà đầu tư khác, không can thiệp trực tiếp vào hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
“Đây là thay đổi căn bản của Luật sửa đổi lần này”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng nhấn mạnh.
Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính, một nguyên tắc quan trọng nữa của dự thảo là nâng cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm và trách nhiệm giải trình của doanh nghiệp. Doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh theo cơ chế thị trường bình đẳng hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền cắt giảm thủ tục, đáp ứng nhu cầu quản lý và phát triển doanh nghiệp.
Trong đó, đối với doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100 % vốn điều lệ, dự thảo luật đã thực hiện việc phân cấp hết sức mạnh mẽ cho Hội đồng thành viên, Chủ tịch Công ty tự chịu trách nhiệm về việc huy động vốn bảo toàn và phát triển vốn nhà nước tại doanh nghiệp.
Đối với doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ trên 50 % đến dưới 100% vốn điều lệ, dự thảo luật cũng đã phân cấp cho người đại diện phần vốn Nhà nước để chủ động quyết định nhiều nội dung theo thẩm quyền; chỉ báo cáo cơ quan đại diện chủ sở hữu trước khi tham gia biểu quyết tại cuộc họp Đại hội đồng cổ đông, HĐQT, Hội đồng thành viên đối với một số nội dung quan trọng.
Phát biểu góp ý dự thảo, đại biểu Phan Đức Hiếu, Ủy viên thường trực Ủy ban Kinh tế - Tài chính của Quốc hội, dẫn chứng pháp luật quy định, bất kể nhà đầu tư đã góp tiền/tài sản vào doanh nghiệp thì phải chuyển quyền sở hữu tiền/tài sản đó thành sở hữu của doanh nghiệp.
Khi đó, nhà đầu tư chỉ còn sở hữu cổ phần của doanh nghiệp. Khi muốn bán tài sản đã góp vào doanh nghiệp, nhà đầu tư chỉ có thể bán phần vốn góp tại doanh nghiệp.
“Nhà nước không sở hữu tài sản, không sở hữu tiền vốn sau khi đã góp vốn vào doanh nghiệp, mà chỉ sở hữu cổ phần đại diện cho phần vốn góp”, đại biểu Hiếu lưu ý. Ông đồng thời đề nghị bổ sung khái niệm vốn nhà nước đã đầu tư vào doanh nghiệp, phải xác định rõ đó là phần vốn góp cổ phần trong tỷ lệ sở hữu của Nhà nước tại doanh nghiệp.
Về hình thức đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp, dự thảo mới chỉ quy định trường hợp Nhà nước mua cổ phần phần vốn góp cùng các nhà đầu tư khác tại một doanh nghiệp đang hoạt động, chưa có quy định trường hợp Nhà nước cùng góp vốn với các nhà đầu tư khác để thành lập một doanh nghiệp mới hoàn toàn. Do đó, đại biểu Hiếu đề nghị bổ sung thêm quy định về trường hợp này.
Đại biểu Hiếu cũng lưu ý, dự thảo chưa rõ ràng khi quy định hoạt động đầu tư, dễ khiến hiểu nhầm rằng mọi hoạt động sản xuất kinh doanh đều phải lập dự án đầu tư, gây rườm rà và tốn kém thủ tục. Do đó, cần xác định rõ những hoạt động nào mới bắt buộc lập dự án.
Phản hồi ý kiến, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng khẳng định: Dự thảo luật mới thể hiện rõ nguyên tắc Nhà nước thực hiện quyền và nghĩa vụ theo tỷ lệ vốn góp, không can thiệp vào hoạt động kinh doanh, và chỉ quản lý phần vốn góp của mình trong doanh nghiệp. Luật cũng tăng cường tính tự chủ và bình đẳng cho doanh nghiệp.
Cần làm rõ trách nhiệm giữa Hội đồng thành viên và Chủ tịch công ty
Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn Đồng Tháp) bày tỏ đồng tình với nhiều nội dung của dự thảo luật, đồng thời nhấn mạnh yêu cầu minh bạch đối tượng áp dụng, nguyên tắc đầu tư và phân định rõ trách nhiệm quản lý vốn nhà nước.
Ông cho rằng, việc điều chỉnh không chỉ áp dụng với doanh nghiệp 100% vốn nhà nước, mà còn với doanh nghiệp có vốn nhà nước từ 50% trở lên hoặc dưới 50% nhưng vẫn thuộc diện Nhà nước đầu tư. Phần vốn nhà nước trong các doanh nghiệp này cần được kiểm soát chặt chẽ.
Về nguyên tắc quản lý vốn nhà nước, đại biểu Phạm Văn Hòa nêu rõ: "Không thể xem vốn của Nhà nước là vốn của doanh nghiệp. Đây là vốn của Nhân dân, phải được quản lý chặt chẽ. Doanh nghiệp chỉ là nơi được ủy thác sử dụng, và phải chịu trách nhiệm trước Nhà nước".
Từ đó, đại biểu Phạm Văn Hòa yêu cầu cần làm rõ quyền và trách nhiệm của Hội đồng thành viên và Chủ tịch công ty. Dự thảo hiện vẫn còn để ngỏ cách diễn đạt theo hướng "hoặc" giữa hai chủ thể này, điều đó dễ dẫn đến tình trạng đùn đẩy trách nhiệm hoặc vận dụng tùy tiện.
"Cần quy định rõ: việc nào do Hội đồng thành viên quyết, việc nào do Chủ tịch công ty quyết, đặc biệt trong các hoạt động đầu tư, huy động vốn, cho vay, quyết toán và phân phối lợi nhuận sau thuế. Chỉ khi quy trách nhiệm rõ ràng thì mới tăng tính minh bạch và hiệu quả quản lý vốn nhà nước", ông Hòa phát biểu.
Một vấn đề đáng chú ý khác được ông Hòa nêu là công tác hậu kiểm. Trong bối cảnh thanh tra chuyên ngành bị loại bỏ theo Luật Thanh tra mới, cần xác định rõ cơ quan chịu trách nhiệm kiểm tra trực tiếp phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp. Ông đề xuất luật hóa cơ chế kiểm tra thường xuyên để đảm bảo giám sát và giải trình hiệu quả.
Với các góp ý từ thực tiễn và kinh nghiệm quản lý, hai đại biểu nhấn mạnh yêu cầu đổi mới căn bản tư duy quản lý vốn nhà nước. Luật lần này không chỉ là một khung pháp lý, mà phải là đòn bẩy để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực công, thúc đẩy doanh nghiệp nhà nước hoạt động minh bạch, hiệu quả và có sức cạnh tranh.
