Vẫn còn đang loay hoay đi tìm phương án thích hợp trong việc phân loại rác
Thống kê, mỗi ngày, nước ta thải ra môi trường hơn 67.000 tấn rác thải, trong đó rác thải sinh hoạt đô thị chiếm khoảng 60%. Phần lớn lượng rác thải này đang được xử lý bằng phương pháp chôn lấp dẫn đến nguy cơ tác động tiêu cực đến môi trường sống và sức khỏe con người.
Chính vì vậy, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã quy định nguyên tắc phân loại chất thải rắn sinh hoạt làm 3 loại, gồm chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế; chất thải thực phẩm và chất thải rắn sinh hoạt khác. Luật cũng quy định chậm nhất 31/12/2024 phải thực hiện phân loại chất thải rắn sinh hoạt.
Theo Nghị định 45/2022 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực môi trường nêu rõ "xử phạt từ 500.000 đồng đến 1 triệu đồng đối với hành vi hộ gia đình, cá nhân không phân loại chất thải rắn sinh hoạt theo quy định".
Tuy nhiên, thực tế tại Hà Nội, TP. HCM và các tỉnh, thành trên cả nước vẫn còn đang loay hoay đi tìm phương án thích hợp trong việc phân loại chất thải rắn tại nguồn. Thậm chí, nhiều người dân và kể cả những công nhân thu gom rác vẫn chưa nắm rõ quy định này. Nhiều ý kiến cho rằng, việc áp dụng xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi này còn có chỗ chưa hợp lý, chưa đúng thời điểm trong bối cảnh chính sách, giải pháp chưa đồng bộ.
Thực hiện phân loại rác thải tại nguồn từ 1/7/2024, quận Hoàn Kiếm đang có những kết quả bước đầu trong công tác thí điểm phân loại rác. Theo Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị Hà Nội chi nhánh Hoàn Kiếm, sau thời gian thí điểm, lượng rác tái chế thu được tăng lên khoảng 50%, các loại rác thải khác giảm xuống 2%.
Tuy nhiên, thực tế, tại đa số các quận, huyện trên địa bàn thành phố, ngoài các khu vực đã thí điểm từ trước, hiện công tác phân loại rác vẫn chưa đáp ứng được quy định hiện hành, tạo nên những bất cập trong công tác quản lý và xử lý rác thải theo quy định mới có hiệu lực.
Ông Vũ Tuấn Cường - Phó Giám đốc Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị Hà Nội (Urenco - Chi nhánh Hoàn Kiếm) cho biết, dù người dân và doanh nghiệp đồng thuận thực hiện việc phân loại rác thải đúng theo tiêu chí, nhưng quá trình phân loại rác tại nguồn và việc xử lý chất thải rắn tại nguồn vẫn gặp nhiều trở ngại.
Đại diện Urenco chi nhánh Hoàn Kiếm cho rằng, việc triển khai vấn đề này hiện mới chỉ được các địa phương tổ chức thí điểm, mang tính chất tuyên truyền. Trong khi hệ thống xử lý rác thải lại chưa đồng bộ từ quá trình người dân phân loại cho đến việc thu gom, xử lý và thậm chí là cả hệ thống tái chế.
Thực tế, các thiết bị, hạ tầng cơ sở hiện tại chưa đủ đáp ứng như việc chưa có tuyến riêng hay chưa thể bố trí các điểm tập kết, phân loại được quy hoạch bài bản, đảm bảo công năng, phù hợp với từng loại rác.
Chưa có đủ tiềm lực để thực hiện đồng bộ giải pháp phân loại rác thải
Theo PGS.TS Bùi Thị An - Viện trưởng Viện Tài nguyên Môi trường và Phát triển cộng đồng, hiện tại, hạ tầng thu gom và xử lý rác thải tại các thành phố lớn chưa theo kịp tốc độ đô thị hóa và gia tăng dân số. Cơ sở vật chất như thùng rác công cộng phân loại còn hạn chế và không được đồng bộ là nguyên nhân chính khiến công tác phân loại tại nguồn chưa đạt được hiệu quả như kỳ vọng.
“Hầu hết các địa phương chưa có đủ tiềm lực để thực hiện đồng bộ giải pháp phân loại rác thải. Bên cạnh đó, các địa phương cần lựa chọn công nghệ xử lý rác thải phù hợp, đúng với quy chuẩn", PGS.TS Bùi Thị An nhận định.
PGS.TS Lưu Đức Hải, Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam cho rằng: "Hiện nay, chúng ta đang quan tâm nhiều tới rác thải sinh hoạt (RTSH), còn loại hình chất thải rắn xây dựng (chiếm từ 15-16% CTRSH đô thị) chưa quan tâm. Hệ lụy từ cách làm hiện nay là: lãng phí tài nguyên, ô nhiễm môi trường (đốt RTSH cũng gây ô nhiễm môi trường), nhập RTSH đã phân loại từ nước ngoài sẽ mất ngoại tệ".
"Rác thải về bản chất tại mỗi gia đình hay chung cư và cửa hàng có rất nhiều loại (ít nhất 30-50 loại, ngay nhựa cùng có 6-7 loại nếu muốn tái chế phải tách riêng ra chứ không tái chế chung được) ở nơi phát sinh rác thải có thể là tài nguyên, nhưng khi gom lại (sau 2-7 ngày) đưa đến bãi rác hay khu liên hợp xử lý nó chỉ là rác chỉ để xử lý (đốt hay chôn lấp).
Hiện nay có rất nhiều mô hình thử nghiệm phân loại rác thải tại nguồn áp dụng tại rất nhiều thành phố (Hà Nội, Hồ Chí Minh,...) nhưng chỉ vận hành mang tính chất "trình diễn" theo dự án tài trợ của tổ chức nước ngoài hay ngân sách. Nhưng tất cả đều không thành công với các lý do: thiếu xe chuyên dụng, thiếu nơi chứa đựng hay nhận thức của người dân chưa cao...".
Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) cho biết: Trong phân loại rác hiện nay chưa triển khai phân loại tại nguồn đồng bộ tại các địa phương. Trong thu gom, vận chuyển chưa cung cấp đủ dịch vụ thu gom chất thải rắn sinh hoạt tại nhiều khu vực nông thôn, miền núi; thiếu thiết bị thu gom, phương tiện vận chuyển chuyên dụng đáp ứng yêu cầu; thiếu địa điểm tập kết, trạm trung chuyển đáp ứng quy định làm tồn đọng chất thải rắn sinh hoạt kéo dài gây ô nhiễm môi trường khiến người dân bức xúc. Cùng với đó, các quy định về định mức, đơn giá thu gom, vận chuyển, xử lý còn thiếu…
Đặc biệt trong xử lý vẫn còn gặp khó khăn như: công nghệ chôn lấp vẫn là chủ yếu (76,10%); nguồn vốn đầu tư chủ yếu từ ngân sách nhà nước, bao gồm vốn ODA, nguồn vốn từ khu vực tư nhân còn khiêm tốn (ít các dự án đầu tư theo PPP, tư nhân được triển khai); 75% cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt được nhà nước hỗ trợ vận hành…
Chia sẻ về vấn đề này, TS. Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch mạng lưới không khí sạch nìn nhận hiện nay hầu hết các địa phương khá lúng túng khi triển khai phân loại rác tại nguồn theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, kể cả một số địa phương đã ban hành Kế hoạch phân loại rác tại nguồn. Các hộ dân, các chủ nguồn thải vẫn chưa hiểu rõ phải phân loại rác như thế nào, phải trả tiền theo lượng rác thải ra sao; đổ rác phân loại ở đâu, như thế nào; các đơn vị thực hiện dịch vụ thu gom vẫn chưa có hướng dẫn về trang thiết bị, tần suất địa điểm thu gom rác đã phân loại, vẫn thực hiện theo nội dung hợp đồng đã ký kết./.
Phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn là việc làm bắt buộc với mọi cá nhân và hộ gia đình. Theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, từ ngày 1/1/2025, chất thải rắn sinh hoạt sẽ được phân loại tại nguồn (tại từng hộ gia đình) sau đó được thu gom, tập kết, vận chuyển. Trong trường hợp vi phạm tại hộ gia đình, mức xử phạt có thể lên tới một triệu đồng. Tuy nhiên đến thời điểm này, người dân vẫn chưa hiểu rõ phải phân loại rác như thế nào, trả tiền theo lượng rác ra sao. Các đơn vị thu gom vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể về trang thiết bị, tần suất, địa điểm thu gom rác đã phân loại...
Theo Cục Kiểm soát ô nhiễm môi trường, hiện nay tổng khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên phạm vi cả nước khoảng 67.877,34 tấn/ngày, trong đó khu vực đô thị phát sinh khoảng 38.143,05 tấn/ngày; khu vực nông thôn khoảng 29.734,30 tấn/ngày.
Về hiện trạng xử lý chất thải rắn sinh hoạt, cả nước có 1.548 cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt. Trong đó, cơ sở đốt chất thải rắn sinh hoạt là 340 cơ sở (chiếm 21,96%); cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt thành mùn/phân hữu cơ 30 cơ sở (chiếm 1,94%); cơ sở chôn lấp chất thải rắn sinh hoạt 1.178 cơ sở (chiếm 76,10%), trong đó nhiều cơ sở không hợp vệ sinh.
