Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Công Thương đã xây dựng và trình Chính phủ dự thảo Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu, thay thế Nghị định số 83/2014/NĐ-CP ngày 03/9/2014 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu và các Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 83/2014/NĐ-CP.
Một điềm đáng chú ý trong dự thảo Nghị định là cho phép các công ty con của doanh nghiệp đầu mối và thương nhân phân phối tham gia thị trường mà không cần giấy phép đủ điều kiện. Tuy nhiên, theo đánh giá từ phía doanh nghiệp, quy định này tiềm ẩn nguy cơ bị lợi dụng để lập các "sân sau", thao túng và thâu tóm thị trường phân phối, bán lẻ.
Theo ông Giang Chấn Tây, Giám đốc Công ty TNHH MTV Bội Ngọc (Trà Vinh), nguyên tắc then chốt trong quản lý thị trường xăng dầu là phải bảo đảm sự bình đẳng trong việc cấp phép kinh doanh. Việc Điều 12 của dự thảo cho phép doanh nghiệp đầu mối và thương nhân phân phối được mở cửa hàng bán lẻ mà không cần trải qua quy trình thẩm định điều kiện hoặc xin giấy phép như các doanh nghiệp bán lẻ khác, sẽ tạo ra đặc quyền không công bằng, dẫn đến cơ chế “vừa đá bóng, vừa thổi còi”.
Điều này không chỉ gây méo mó thị trường mà còn đẩy các doanh nghiệp bán lẻ vào thế yếu, có nguy cơ bị loại khỏi hệ thống phân phối. Do đó, ông Tây đề xuất cần xóa bỏ hoàn toàn cơ chế miễn giấy phép đối với công ty con và yêu cầu các đơn vị này phải đăng ký, được cấp Giấy xác nhận đủ điều kiện như mọi doanh nghiệp độc lập khác.
Dự thảo Nghị định mới cũng quy định, doanh nghiệp đầu mối và thương nhân phân phối xăng dầu sẽ tự tính toán và công bố giá bán buôn, bán lẻ trong hệ thống phân phối vào mỗi thứ Năm hằng tuần. Đồng thời, dự thảo cũng cho phép các doanh nghiệp được giảm giá bất kỳ lúc nào giữa hai kỳ công bố, mà không giới hạn số lần.
Tuy nhiên, theo ông Giang Chấn Tây, quy định này còn nhiều bất cập, đặc biệt là việc doanh nghiệp bán lẻ không được phép bán giá cao hơn mức giá do đầu mối hoặc thương nhân phân phối công bố, trong khi lại không có cơ chế kiểm soát tính hợp lý của giá bán lẻ được công bố. Điều này tạo ra nguy cơ thao túng giá, gây bất lợi cho doanh nghiệp bán lẻ và phá vỡ nguyên tắc cạnh tranh công bằng trên thị trường.
Theo ông Giang Chấn Tây, giá bán cần được minh bạch và bóc tách rõ ràng chi phí - lợi nhuận ở từng khâu trong chuỗi cung ứng, bao gồm đầu mối, phân phối và bán lẻ. Các doanh nghiệp bán lẻ phải được tính đủ chi phí và hưởng mức lợi nhuận hợp lý để bảo đảm hoạt động kinh doanh bền vững và có khả năng tái đầu tư.
Đồng thời, cần cấm triệt để các hành vi chuyển giá, ép chiết khấu gây thiệt hại cho hệ thống cửa hàng bán lẻ, tránh nguy cơ đổ vỡ chuỗi phân phối. Ngoài ra, để tăng tính cạnh tranh lành mạnh và giảm rủi ro phụ thuộc, thương nhân bán lẻ cần được phép ký hợp đồng cung ứng với ít nhất hai thương nhân phân phối khác nhau thay vì chỉ được chọn một nguồn cung như hiện nay.
Một điểm mới trong dự thảo Nghị định lần này là việc Bộ Công Thương cho phép các thương nhân phân phối xăng dầu được mua bán xăng dầu lẫn nhau. Thực tế cho thấy, nếu nhà cung cấp cố tình công bố giá bán lẻ thấp hơn chi phí thực tế mà doanh nghiệp bán lẻ phải gánh chịu, thì các cửa hàng bán lẻ sẽ không thể điều chỉnh giá để bù đắp, dẫn đến thua lỗ kéo dài. Tình trạng này tạo ra sự méo mó trên thị trường, khi một nhóm doanh nghiệp đầu mối vừa nắm quyền kiểm soát nguồn cung, vừa chi phối giá bán lẻ - một hình thức thao túng thị trường đáng lo ngại.
Do đó, theo ông Tây, giá bán lẻ do doanh nghiệp đầu mối hoặc thương nhân phân phối công bố chỉ nên mang tính chất tham khảo. Thương nhân bán lẻ cần được quyền chủ động điều chỉnh giá trong phạm vi khung giá trần do Nhà nước quy định. Đồng thời, phải cấm tuyệt đối hành vi công bố giá bán lẻ dưới giá vốn nhằm triệt hạ đối thủ cạnh tranh hoặc thao túng hệ thống phân phối.
