Trong đợt mưa lũ vừa qua tại tỉnh Nghệ An, huyện Quỳ Châu là địa phương chịu thiệt hại nặng nề với giá trị tài sản lên hơn 177 tỷ đồng. Nguyên nhân chính gây ra lũ lụt là do mưa lớn kéo dài, nhưng nhiều ý kiến cho rằng việc nước lũ lên quá nhanh trong thời gian rất ngắn một phần còn do các nhà máy thuỷ điện xả lũ liên tục, mà không thông báo trước tới chính quyền và người dân địa phương.
Theo người dân cho biết, đây là đợt mưa lũ lịch sử trong hơn 15 năm qua ở địa phương, mọi đồ đạc trong nhà đều bị lũ cuốn trôi. Nguyên nhân gây lũ lụt rõ ràng là do mưa lớn, nhưng nước lên nhanh còn có thể do nguyên nhân các nhà máy thủy điện xả lũ. Thủy điện thông báo xả lũ lúc 2 - 3 giờ sáng, sau đó lại vận hành xả lũ trước thời gian quy định khiến người dân không kịp trở tay. Nhiều nhà dân bị nước cuốn trôi hết tài sản, đồ đạc, trở thành trắng tay chỉ sau một đêm. Bà Lê Thị Hằng tại thị trấn Tân Lạc (Quỳ Châu) kể: “Tôi và chồng chạy ra cửa hàng thì thấy nước lên rất nhanh. Chúng tôi kê đồ đạc lên cao nhưng không kịp, đành phải bỏ của chạy lấy người. Toàn bộ cửa hàng có nhiều thiết bị điện tử, nước dâng ngập gần tới nóc nhà nên gần như số hàng hóa này đều bị hư hỏng, nhìn toàn bộ tài sản gần 600 triệu đồng trôi trong dòng nước mà tôi không cầm được nước mắt.”.
Đợt mưa lũ vừa qua ở huyện Quỳ Châu xảy ra mưa to đến rất to, lượng mưa đo được 310 mm, lũ trên các thượng nguồn chảy về lớn. Đồng thời các nhà máy thủy điện như Nhạn Hạc, Châu Thắng, Nậm Pông đã xả lũ với lưu lượng 2.000 - 2.500 m3/s. Ngoài một người chết do lũ cuốn trôi, mưa lũ làm gần 1.400 nhà/30 khối, bản ngập lụt. Hơn 5.000 người phải đi sơ tán đến nơi an toàn. Nhiều công trình giao thông, thủy lợi, điện lực cũng như cơ sở giáo dục, y tế, sản xuất nông nghiệp của người dân bị hư hỏng, thiệt hại nặng nề.
Ước tính tổng thiệt hại hơn 177 tỷ đồng, đây là con số thiệt hại rất lớn, so với một địa phương miền núi còn nhiều khó khăn như huyện Quỳ Châu. “Nước dâng đột ngột và bất thường như một con thú dữ muốn nuốt trôi tất cả. Chúng tôi chỉ kịp chạy thoát thân chứ không có đủ thời gian để chuẩn bị hay mang theo bất cứ thứ gì. Tôi chưa từng thấy thuỷ điện nào xả lũ mà không thông báo gì cho dân, lại đi xả lúc nửa đêm như vậy thì thật không thể nào hiểu nổi.”, ông Trần Mạnh Hà, xóm Minh Tiến, xã Châu Tiến bức xúc nói.
Ông Lê Hải Lý, Phó chủ tịch UBND huyện Quỳ Châu cho hay, huyện đã có báo cáo thiệt hại do áp thấp nhiệt đới gây ra, trong đó đề nghị UBND tỉnh Nghệ An hỗ trợ, đánh giá nguyên nhân gây lũ lụt, trong đó xem xét quy trình xả lũ của các nhà máy thủy điện ngày 27/9. Các thủy điện đều thực hiện xả lũ với lưu lượng lớn nhưng chỉ thủy điện Châu Thắng có thông báo gửi huyện để có phương án cũng như thông báo tới nhân dân. Các nhà máy thủy điện khác chỉ thông báo về cho Ban chỉ đạo phòng chống thiên tai tỉnh cũng như Chi cục Thủy lợi.
Khi huyện nhận được thông báo thì lũ lớn đã ùa về gây ngập lụt, nhân dân và địa phương kiến nghị tỉnh có đánh giá toàn diện, khách quan, khoa học về nguyên nhân, nhất là quy trình vận hành liên hồ chứa. “Trận lũ lụt năm nay vượt xa những dự tính, nước dâng rất nhanh, dẫn đến bị bất ngờ. Về nguyên nhân, chúng ta có thể nhìn nhận do tính bất thường của thời tiết, nhưng một số người suy nghĩ theo hướng có thể do thủy điện xả lũ. Hiện huyện cũng đang chờ kết luận kiểm tra của Sở Công thương. Khi có kết luận cuối cùng, trách nhiệm sẽ rõ là của ai, từ đó để có giải pháp bền vững. Trường hợp ngập lụt thì hỗ trợ cho dân như thế nào. Cũng có trường hợp cần xem xét di dời, chuyển chỗ ở. Huyện mong muốn có giải pháp ổn định, lâu dài. Nhà máy thì vẫn phải hoạt động nhưng làm sao để hài hòa giữa nhà máy và người dân”, ông Lý nói.
Trong hai ngày 26 và 27/9, Công ty Cổ phần Prime Quế Phong liên tục có 3 thông báo vận hành xả lũ hồ chứa thủy điện Châu Thắng. Vào lúc 23 giờ 42 phút ngày 26/9, Công ty Cổ phần Prime Quế Phong phát Thông báo số 67/TB-PQP gửi đến các cơ quan chức năng, báo cáo vận hành xả lũ lúc 4 giờ sáng ngày 27/9 với lưu lượng xả từ 76 m3/s đến 450 m3/s. Thế nhưng, đến 2 giờ 38 phút ngày 27/9 lại có Thông báo số 68/TB-PQP nêu việc thủy điện Nhạn Hạc xả khẩn cấp nên thực hiện xả lúc 2 giờ 35 phút với lưu lượng xả từ 76 m3/s đến 1.200 m3/s. Đến 6 giờ 56 phút ngày 27/9, đơn vị tiếp tục có Thông báo số 69/TB-PQP dự kiến đến 8 giờ 30 phút tăng mức xả về hạ du lên đến 2.500 m3/s.
Ngày 27/9, Công ty Cổ phần Za Hưng có thông báo số 2709/2023/TB-NMNH về việc vận hành điều tiết hồ chứa nhà máy thủy điện Nhạn Hạc. Thời gian dự kiến xả tăng cường lúc 5 giờ 30 phút ngày 27/9 với lưu lượng từ 500 m3/s đến 1.100 m3/s. Theo Văn phòng Thường trực Ban Chỉ huy Phòng, chống thiên tai - Tìm kiếm cứu nạn tỉnh Nghệ An, thông báo số 2709/2023/TB-NMNH được Công ty Cổ phần Za Hưng gửi đến Văn phòng lúc 2 giờ 10 phút. “Theo quy định, thông báo vận hành xả lũ phải được ban hành trước khi thực hiện xả lũ ít nhất 4 giờ đồng hồ”, cán bộ Văn phòng Thường trực Ban Chỉ huy Phòng, chống thiên tai - Tìm kiếm cứu nạn tỉnh Nghệ An nói.
Về nguyên nhân tăng lưu lượng xả lũ trong đêm, ông Hồ Ngọc Thiết, Giám đốc Công ty Cổ phần Prime Quế Phong, chủ đầu tư Nhà máy thủy điện Châu Thắng, giải thích: “Theo kế hoạch ban đầu lúc 23 giờ 30 phút tối 26/9, thủy điện có thông báo dự kiến xả lũ lúc 4 giờ sáng 27/9 với lưu lượng 450 m3/s. Tuy nhiên, lúc 2 giờ sáng 27/9, thủy điện Nhạn Hạc phía trên thông báo xả lũ 1.100 m3/s. Tình huống lúc đó bất ngờ, bất khả kháng nên buộc chúng tôi phải thông báo khẩn cấp, xin xả 1.200 m3/s”.
Ông Nguyễn Trường Thành, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi, Chánh văn phòng Ban chỉ huy phòng, chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn và phòng thủ dân sự Nghệ An, cho rằng, đơn vị cũng chỉ nhận thông báo xả lũ từ các thủy điện, sau đó phát thông báo này lên các phương tiện thông tin đại chúng như báo, đài địa phương. Còn nội dung thông báo cho huyện là trách nhiệm của nhà máy thủy điện - đơn vị trực tiếp vận hành liên hồ chứa, thực hiện trước khi xả lũ.
Liên quan đến sự việc, ông Phạm Văn Hóa, Giám đốc Sở Công Thương Nghệ An, cho biết, ngày 13/10, Sở đã ban hành quyết định thành lập Đoàn kiểm tra việc thực hiện quy trình vận hành các hồ chứa thủy điện Châu Thắng, Nhạn Hạc. Đoàn kiểm tra gồm các thành viên thuộc Sở Công Thương và Chi cục Thủy lợi. Ông Trần Thanh Hải, Phó Giám đốc Sở Công Thương, được giao nhiệm vụ Trưởng đoàn. Nhiệm vụ của đoàn là tổ chức kiểm tra việc thực hiện quy trình vận hành liên hồ, quy trình vận hành đơn hồ đối với các chủ sở hữu đập, hồ chứa thủy điện Châu Thắng và Nhạn Hạc.
Mong rằng các cơ quan chức năng tỉnh Nghệ An sớm hoàn tất việc kiểm tra quy trình xả lũ của các nhà máy thuỷ điện trong trận lũ vừa qua tại huyện Quỳ Châu. Nếu phát hiện sai phạm thì có hình thức chấn chỉnh kịp thời và xử lý nghiêm khắc các tổ chức, cá nhân liên quan vì những thiệt hại họ gây ra cho người dân và địa phương là hết sức to lớn.
