Ví dụ, người nông dân thường trồng xen canh bằng cách trồng xen kẽ lần lượt hai hàng lúa mì rồi đến hai hàng ngô. Ngoài ra, người nông dân có thể trồng ngũ cốc cùng với rau củ hoặc cây làm thức ăn gia súc. Trong bức ảnh trên, chúng ta có thể thấy những cây dứa giống được trồng xen kẽ với cây dừa non tại một đồn điền có đất núi lửa màu mỡ ở Tagaytay, Cavite, Philippines.
Ưu điểm đầu tiên và rõ ràng nhất của hình thức xen canh so với độc canh đó là xen canh thúc đẩy sự đa dạng sinh học. Hơn nữa, quần thể sâu hại giảm dần với các hệ thống trồng xen canh, vì các loài gây hại khác nhau bị thu hút, và trong một số trường hợp, các loài này cạnh tranh với nhau. Nếu trồng xen canh được thực hiện một cách khôn ngoan, giữa hai loại cây trồng cũng có thể hỗ trợ lẫn nhau.
Điều này có nghĩa là các đặc tính sinh học của một giống cây trồng có thể có lợi cho giống cây khác (ví dụ: cây cao hơn có thể che mát cho cây thấp hơn). Cuối cùng, rủi ro có thể được phân tán theo tỷ lệ khi xuất hiện bệnh tật đột ngột. Thông qua hoạt động trồng xen canh, rủi ro được phân tán thành hai vụ mùa khác thay vì chỉ một vụ, do đó xác suất mất mùa hoàn toàn về cơ bản thấp hơn đáng kể.
Sự khác biệt giữa luân canh và xen canh
Luân canh: Luân canh cần được xem là bước đầu tiên hướng tới việc tạo ra sự đa dạng thực vật cần thiết. Luân canh là việc trồng một chuỗi các loại cây khác nhau ở trong cùng thửa ruộng từ vụ này tiếp sau vụ kia. Hệ thống luân canh có vai trò cực kỳ quan trọng và luôn được nhắc đến trong kỹ thuật canh tác hữu cơ. Như đã biết, canh tác hữu cơ rất chú trọng đến cấu trúc đất và hệ sinh thái môi trường đất. Đất có vai trò quan trọng đối với sự hấp thu dinh dưỡng của hệ rễ cây trồng. Môi trường đất khỏe giúp cho rễ cây phát triển và hấp thu dinh dưỡng tốt.
Việc trồng độc canh một loại cây trồng trên một đơn vị diện tích trong thời gian dài làm cho nguồn dinh dưỡng trong đất ngày càng cạn kiệt, cấu trúc đất ngày càng bị thoái hóa, dần dần cây trồng không thể hấp thu dinh dưỡng được. Bằng biện pháp luân canh cây trồng giúp cho chất dinh dưỡng trong đất được điều hòa và cải thiện cấu trúc đất. Chính nhờ tác động cơ học vào đất làm cho tầng đất mặt ngày càng được cải thiện, làm cho đất thông thoáng, hệ vi sinh vật phát triển.
Trồng cây trồng độc canh làm cho dịch hại ngày càng thích nghi và phát triển, làm cho cây trồng bị hư hại. Luân canh chính là một giải pháp tốt cho việc này, bằng sự thay đổi cây trồng làm cho các loại dịch hại không kịp thích nghi và phá hoại cây trồng. Ngoài ra, luân canh còn giúp ích cho việc quản lí cỏ dại, hiệu quả trong việc giảm thiểu thuốc trừ cỏ, duy trì sự an toàn với sức khỏe con người và môi trường. Việc trồng luân canh cây trồng cạn với cây trồng nước giúp làm mất sức nảy mầm của hạt cỏ, thay đổi môi trường sống làm cho cỏ dại không thích nghi được và chết dần.
Xen canh: Việc trồng các loại cây trồng xen canh nhau giúp tận dụng tốt nhất diện tích đất canh tác, dinh dưỡng và ánh sáng. Tùy thuộc vào từng thời kỳ sinh trưởng của cây trồng ta có thể xen canh thêm cây các loại cây trồng khác. Ví dụ: xen canh rau màu trong giai đoạn cây công nghiệp dài ngày còn đang ở giai đoạn cây con. Lúc này, xen canh giúp tận dụng diện tích đất trống và các chất dinh dưỡng cũng như ánh sáng. Đây cũng là một biện pháp hiệu quả giúp cho người nông dân có thể nâng cao thu nhập. Xen canh cũng có ý nghĩa trong việc phòng các loài côn trùng gây hại trên các loại rau màu. Ví dụ: trồng xen canh rau cải với các loại cây gia vị, bằng các mùi hương cũng như vị của nó, giúp xua đuổi bớt các loại côn trùng gây hại. Lợi ích này giúp ích trong việc giảm thiểu thuốc bảo vệ thực vật, đem lại hiệu quả trong canh tác hữu cơ.
Trồng xen hỗn hợp: Trồng xen hỗn hợp là trồng nhiều loại cây trồng trên một đơn vị diện tích. Áp dụng mô hình này rất có hiệu quả trong canh tác hữu cơ. Từ việc trồng nhiều loại cây trồng có thể tận dụng được tối đa và hiệu quả diện tích đất canh tác. Tùy thuộc vào đặc tính cây trồng mà xen canh phù hợp, từ đó làm tăng lợi nhuận cho người nông dân. Đối với canh tác hữu cơ, việc đa dạng hóa cây trồng có ý nghĩa quan trọng, vì vậy trồng xen hỗn hợp là biện pháp khả thi.
Trồng xen canh hỗn hợp sẽ làm cho đất trồng không còn chỗ cho cỏ dại phát triển, từ đó hạn chế được việc làm cỏ. Điều này cũng tạo nên một lớp phủ thực vật giữ cho đất luôn được bao phủ giúp bảo vệ đất tránh khỏi tác động của tự nhiên như xói mòn, từ đó bảo vệ được cấu trúc đất trồng.
Đối với canh tác hữu cơ, việc đảm bảo được cấu trúc đất là vô cùng quan trọng, bên cạnh đó cần loại bỏ sử dụng thuốc bảo bệ thực vật. Canh tác hữu cơ cũng cần đảm bảo yếu tố sức khỏe con người và đặc biệt là tạo thu nhập ổn định cho người nông dân. Trước điều kiện đó, các mô hình canh tác luân canh, xen canh và trồng xen hỗn hợp chính là giải pháp hiệu quả.
