Liên minh Ngân hàng Net Zero tạm ngừng hoạt đồng: Bài học lớn cho Việt Nam giữ vững cam kết xanh

Khi chính trị lấn át cam kết khí hậu

NZBA được thành lập năm 2021 với sứ mệnh đưa hoạt động cho vay, đầu tư và thị trường vốn đi theo lộ trình giảm phát thải, hướng tới Net Zero vào năm 2050. Từ 43 ngân hàng sáng lập, liên minh nhanh chóng mở rộng lên hơn 140 thành viên, quản lý tổng tài sản 74.000 tỷ USD vào năm 2024.

Tuy nhiên, quy mô lớn không đồng nghĩa với sự bền vững. Khi áp lực chính trị gia tăng, đặc biệt từ phía Đảng Cộng hòa Mỹ – vốn coi các cam kết khí hậu là gánh nặng kinh tế – NZBA bắt đầu rạn nứt. Viễn cảnh ông Donald Trump tái tranh cử càng khiến nhiều ngân hàng cân nhắc rủi ro khi duy trì liên minh. 

Cuối năm 2024, Goldman Sachs mở màn làn sóng rút lui. Ngay sau đó, Wells Fargo, Bank of America, JPMorgan Chase cùng nhiều ngân hàng Canada lần lượt nối gót. Đến tháng 4/2025, để níu giữ thành viên, NZBA phải hạ chuẩn, bỏ yêu cầu gắn hoạt động tài trợ với mục tiêu giữ mức tăng nhiệt toàn cầu không quá 1,5°C.

Tuy vậy, động thái này không thể đảo ngược xu hướng rút lui. HSBC rời đi vào tháng 7, tiếp đến là UBS và Barclays trong tháng 8. Barclays thẳng thắn: “Khi phần lớn ngân hàng toàn cầu đã rời bỏ, liên minh này không còn đủ sức làm bệ đỡ cho quá trình chuyển đổi”.

NZBA không phải trường hợp cá biệt. Trước đó, Liên minh Bảo hiểm Net Zero (NZIA) đã giải thể từ năm 2024, còn Sáng kiến Quản lý Tài sản Net Zero (NZAM) cũng phải đình chỉ một số hoạt động đầu 2025. Những sự kiện này phản ánh khó khăn chung: một bên là áp lực đạt lợi nhuận và duy trì cổ tức cho cổ đông, bên kia là chi phí chuyển đổi và sức ép dư luận – chính trị.

Các ngân hàng này cho biết, việc tham gia một tổ chức như vậy không còn cần thiết nữa và hoạt động kinh doanh của họ hiện đã kết hợp các quy tắc về môi trường xã hội và quản trị (ESG) được đúc rút trong 5 năm qua.

Điều này phơi bày nghịch lý lớn của tài chính khí hậu: nhu cầu vốn cho quá trình chuyển đổi xanh chưa bao giờ cấp bách đến thế, nhưng động lực kinh tế – chính trị để duy trì các cam kết lại ngày càng suy yếu. Đồng thời, sự sụp đổ của NZBA cũng đặt ra lo ngại về nguy cơ "tẩy xanh" (greenwashing) – khi các tuyên bố “tín dụng xanh” không đi kèm cơ chế minh bạch, khiến niềm tin thị trường bị xói mòn.

 Việt Nam: Giữ vững cam kết bằng sự thận trọng

Trong khi các định chế quốc tế rơi vào khủng hoảng niềm tin, hệ thống ngân hàng Việt Nam mới chỉ ở giai đoạn khởi động lồng ghép yếu tố môi trường vào tín dụng. Một số ngân hàng thương mại đã công bố chiến lược “tín dụng xanh”, tập trung vào năng lượng tái tạo, nông nghiệp công nghệ cao hay hạ tầng bền vững. 

Khác với NZBA – vốn đặt ra những ràng buộc nghiêm ngặt ngay từ đầu – ở Việt Nam, các cam kết mới mang tính khuyến khích và thử nghiệm. Đây vừa là điểm yếu, khi chưa tạo ra sức ép đủ lớn để thúc đẩy thay đổi, vừa là lợi thế, bởi hệ thống có thêm thời gian học hỏi và tránh “cú sốc” như NZBA.

Để đảm bảo sự bền vững, Việt Nam đang dần hoàn thiện nền tảng pháp lý. Khung phân loại xanh (Quyết định 21/2025) cùng mục tiêu nâng tỷ trọng tín dụng xanh lên 10% vào 2025 và 25% vào 2030 là những bước đi quan trọng. Bên cạnh đó, việc hợp tác với các định chế quốc tế như Ngân hàng Đầu tư Châu Âu (EIB) sẽ giúp tăng cường năng lực quản trị rủi ro khí hậu, bảo đảm rằng các cam kết đi đôi với thực thi.

Câu chuyện NZBA mang đến nhiều thông điệp có giá trị cho Việt Nam. Trước hết, mọi cam kết phải đi đôi với cơ chế giám sát minh bạch, tránh tình trạng “nói nhiều, làm ít” hoặc rơi vào vòng xoáy greenwashing. Tiếp đó, vai trò của Ngân hàng Nhà nước là then chốt: không thể chỉ dựa vào cơ chế tự nguyện, mà cần khung pháp lý và giám sát chặt chẽ.

Ngoài ra, Việt Nam cũng cần giảm phụ thuộc quá mức vào vốn quốc tế, bởi khi các sáng kiến toàn cầu biến động theo chính trị – kinh tế, rủi ro lan truyền có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thống tài chính trong nước.

Quan trọng hơn cả, các mục tiêu Net Zero 2050 mà Việt Nam đã cam kết tại COP26 chỉ có thể đạt được nếu lộ trình được thiết kế thực chất, cân bằng giữa khả thi kinh tế và trách nhiệm môi trường. Sự sụp đổ của NZBA là lời cảnh báo rằng những sáng kiến khí hậu, dù quy mô toàn cầu và được hậu thuẫn bởi Liên Hợp Quốc, vẫn có thể gãy đổ nếu thiếu nền tảng pháp lý ổn định và đồng thuận chính trị – kinh tế. Với Việt Nam, đi chậm nhưng chắc, gắn cam kết bằng hành động cụ thể, mới là con đường để giữ vững cam kết xanh một cách bền vững và thực chất./.