Ngày 8/5/2025, Ủy ban Nhân dân thị xã Mường Lay (tỉnh Điện Biên) phối hợp với Tổ chức Kỷ lục Việt Nam tổ chức Lễ công bố kỷ lục Việt Nam “Thị xã có mật độ nhà sàn truyền thống của dân tộc Thái ngành Thái trắng nhiều nhất Việt Nam”.
Danh hiệu kỷ lục đã tôn vinh nhà sàn như một “bảo tàng sống”, nơi lưu giữ kho tàng kiến thức dân gian, kỹ thuật kiến trúc truyền thống và giá trị văn hóa bản địa.
Hệ thống nhà sàn cổ dày đặc nơi lưu giữ kho tàng kiến thức dân gian
Phát biểu tại buổi lễ, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Phạm Đức Toàn nhấn mạnh: Mường Lay là vùng đất còn bảo tồn được hệ thống nhà sàn cổ truyền thống với mật độ dày đặc, quy hoạch bài bản nhất Việt Nam. Đây không chỉ là minh chứng sống động cho nỗ lực không ngừng trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị di sản của cấp ủy, chính quyền và cộng đồng người Thái Trắng tại thị xã Mường Lay.
Cộng đồng người Thái Trắng đã sinh sống và gắn bó từ bao đời nay. Với bề dày truyền thống văn hóa, người Thái Trắng nơi đây đã gìn giữ và truyền nối những giá trị bản sắc độc đáo qua nhiều thế hệ. Trong kho tàng di sản văn hóa phong phú ấy, nhà sàn truyền thống không chỉ là nơi ở mà còn là biểu tượng thiêng liêng, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần và sinh hoạt cộng đồng.
Kỷ lục Việt Nam “Thị xã có mật độ nhà sàn truyền thống của dân tộc Thái ngành Thái Trắng nhiều nhất Việt Nam” được ghi danh là điều kiện thuận lợi để liên kết tour du lịch tham quan trải nghiệm sông nước trên lòng hồ thủy điện Sơn La. Tương lai nơi đây sẽ trở thành tuyến du lịch đáp ứng nhu cầu tham quan, giải trí, góp phần tạo việc làm, phát triển kinh tế, xã hội làm phong phú hình thức du lịch tại địa phương.
Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Phạm Đức Toàn cũng đề nghị Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc thị xã Mường Lay tiếp tục tuyên truyền các quy định của Luật Di sản và các văn bản pháp luật có liên quan, nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm của nhân dân trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị của di sản văn hóa của các dân tộc trên địa bàn.
Đồng thời, khai thác hiệu quả hơn nữa tiềm năng di sản văn hóa, chú trọng công tác giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ. Phát huy vai trò của cộng đồng trong việc bảo tồn bản sắc dân tộc, chủ động ứng dụng công nghệ, truyền thông để quảng bá hình ảnh con người và vùng đất Mường Lay đến với bạn bè trong nước và quốc tế.
Mường Lay là thị xã có diện tích nhỏ nhất cả nước với tổng diện tích tự nhiên là 11.266,56ha, địa giới hành chính gồm 02 phường và 01 xã, nằm gọn trong một thung lũng hẹp, dài, nơi ngã ba giao cắt của sông Đà, sông Nậm Na và suối Nậm Lay.
Nơi đây là địa bàn sinh sống của 09 cộng đồng dân tộc, là thủ phủ, trung tâm văn hóa của dân tộc Thái ngành Thái trắng tỉnh Điện Biên. Hiện nay, dân tộc Thái tại thị xã Mường Lay chiếm tỷ lệ đông nhất gần 70% dân số thị xã.
Cộng đồng dân tộc Thái ngành Thái trắng tại thị xã hiện đang lưu giữ các Di sản Văn hóa phi Vật thể Quốc gia như Lễ Then Kin Pang, nghệ thuật xòe Thái, tri thức dân gian nghề làm bánh khẩu xén, bánh chí chọp; có nhiều đóng góp đối với hai di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại được UNESCO ghi danh: “Thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Nam”, “Nghệ thuật Xòe Thái”; Lễ hội đua thuyền đuôi én truyền thống hàng năm và nhiều loại hình di sản khác.
Mường Lay là một trong những vùng đất hiếm hoi tại Tây Bắc còn bảo tồn được hệ thống nhà sàn cổ truyền thống với mật độ dày đặc, quy hoạch bài bản nhất Việt Nam lên đến 10,58 nhà/km², cao hơn rất nhiều so với các địa phương có đông người Thái sinh sống như thị xã Mộc Châu, huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La hay huyện Phong Thổ, huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu.
Đây không chỉ là con số thống kê đơn thuần, mà còn là minh chứng sống động cho nỗ lực gìn giữ di sản của chính quyền và cộng đồng người Thái trắng nơi đây.
Hiện nay, tổng số hộ dân có nhà sàn truyền thống trên địa bàn thị xã là 1.192 hộ/3.198 hộ trên địa bàn, trong đó nhà sàn lợp mái đá đen: 253 hộ, lợp mái tôn 293, lợp mái ngói: 335, mái lợp bằng chất liệu khác: 311 hộ.
Với 1.192 ngôi nhà sàn truyền thống, chủ yếu tập trung ở phường Na Lay và xã Lay Nưa, Mường Lay xứng đáng được xem là “bảo tàng sống” nơi hội tụ, lưu giữ tri thức dân gian về nhà sàn truyền thống trong văn hóa của đồng bào Thái, ngành Thái trắng.
Kết quả mật độ nhà sàn/km2: Huyện Quỳnh Nhai: 1,24 nhà/km2; Thị xã Mộc Châu: 1,6 nhà/km2 (gồm ngành Thái đen và Thái trắng); Huyện Nậm Nhùn: 1,44 nhà/km2; Huyện Phong Thổ: 0,27 nhà/km2; Thị xã Mường Lay: 10,58 nhà/km2.
Biểu tượng thiêng liêng, chiếc nôi văn hóa của cộng đồng người Thái trắng
Nằm bên dòng sông Đà hiền hòa, thị xã Mường Lay (tỉnh Điện Biên) là nơi sinh sống lâu đời của cộng đồng người Thái trắng – một dân tộc giàu truyền thống văn hóa, với những bản sắc riêng biệt được lưu giữ và truyền nối qua nhiều thế hệ.
Trong kho tàng di sản văn hóa ấy, nhà sàn truyền thống không chỉ là nơi ở, mà còn là biểu tượng thiêng liêng, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần và sinh hoạt cộng đồng của người Thái trắng nơi đây.
Đó là nơi những chàng trai, cô gái Thái sinh ra, lớn lên, nên duyên vợ chồng và vun đắp cuộc sống. Trong căn nhà ấy, trẻ thơ lớn lên trong tiếng đàn tính, trong những câu chuyện cổ tích ông bà kể bên bếp lửa. Cũng trong không gian ấy, những điệu khắp, điệu xòe rộn ràng vang lên, nuôi dưỡng lòng tự hào và gắn kết cộng đồng. Không gian bên trong nhà sàn được bố trí khoa học, thể hiện tư duy sống gắn bó với gia đình và cộng đồng.
Gian thờ tổ tiên được đặt ở vị trí trang trọng nhất, bên cạnh là khu vực tiếp khách và không gian sinh hoạt chung. Khu bếp lửa - nơi cả gia đình quây quần bên nhau mỗi buổi tối, cũng là nơi gìn giữ những câu chuyện, những lời ru, tiếng hát dân ca Thái đầy chất thơ. Dưới gầm sàn là nơi cất trữ nông cụ, ngô lúa… thể hiện sự linh hoạt và tiết kiệm trong cách sống của người Thái trắng.
Không chỉ là nơi sinh sống, nhà sàn còn là trung tâm của đời sống văn hóa tinh thần. Nơi đây thường xuyên diễn ra các sinh hoạt cộng đồng như lễ mừng nhà mới, lễ cưới hỏi, lễ hội truyền thống, đặc biệt là các điệu múa xòe nổi tiếng, những khúc hát dân ca sâu lắng, tiếng đàn tính, tiếng trống rộn ràng mỗi dịp Tết đến xuân về.
Mỗi âm thanh, mỗi bước nhảy trong nhà sàn như hòa quyện vào không gian núi rừng, làm sống dậy cả một thế giới tâm linh và nghệ thuật. Ngày nay, dù nhịp sống hiện đại đã mang đến nhiều đổi thay, nhưng nhà sàn của người Thái trắng ở Mường Lay vẫn được gìn giữ như một biểu tượng văn hóa sống động, thể hiện sự gắn bó bền chặt giữa con người với thiên nhiên, giữa hiện tại với cội nguồn.
Những ngôi nhà sàn ấy không chỉ là nơi ở - mà là nơi lưu giữ linh hồn dân tộc, là trái tim của bản làng, là niềm tự hào và bản sắc không thể phai mờ trong đời sống người Thái trắng vùng cao Tây Bắc.
Việc xác lập Kỷ lục Việt Nam đã nhấn mạnh sâu sắc giá trị của những ngôi nhà sàn truyền thống thuộc người Thái ngành Thái Trắng tại thị xã Mường Lay. Không chỉ đơn thuần là nơi cư trú, nhà sàn còn được coi là biểu tượng văn hóa thiêng liêng, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của cộng đồng.
Danh hiệu này đã tôn vinh nhà sàn như một "bảo tàng sống", nơi lưu giữ những giá trị quý giá của kiến thức dân gian, kỹ thuật kiến trúc truyền thống và những tinh hoa văn hóa bản địa. Qua đó, góp phần quan trọng vào việc nâng cao nhận thức xã hội về vai trò của nhà sàn trong đời sống văn hóa dân tộc, tạo động lực mạnh mẽ cho các hoạt động bảo tồn bền vững trong tương lai.
Danh hiệu kỷ lục này là động lực quan trọng giúp thị xã Mường Lay tiếp tục đầu tư phát triển du lịch bền vững, gắn với bảo tồn không gian văn hóa nhà sàn. Đây sẽ là “điểm đến văn hóa” hấp dẫn trong hành trình khám phá Tây Bắc của du khách trong và ngoài nước./.
