Theo đó, các đại biểu Quốc hội sẽ tập trung chất vấn với các nhóm vấn đề: Giải pháp nâng cao chất lượng hoạt động của ngành báo chí trong giai đoạn bùng nổ về truyền thông trên mạng xã hội hiện nay, đặc biệt là vai trò của báo chí cách mạng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội; Việc quản lý hoạt động quảng cáo trên báo chí, trên môi trường mạng; Việc đầu tư, phát triển và nâng cao chất lượng hạ tầng viễn thông, nhất là khu vực vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Nâng cao chất lượng hoạt động của ngành báo chí trong thời ký bùng nổ thông tin
Trình bày Báo cáo báo cáo một số vấn đề liên quan tới nội dung chất vấn trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho biết: Báo chí cách mạng Việt Nam đã có những bước phát triển về nội dung, đáp ứng nhu cầu thông tin của công chúng. Thông tin tuyên truyền đã phát huy vai trò dẫn dắt, định hướng dư luận xã hội, tạo sự đồng thuận và niềm tin xã hội, khơi dậy khát vọng Việt Nam và biến nó thành sức mạnh tinh thần to lớn, góp phần quan trọng trong thúc đẩy phát triển kinh tế- xã hội của đất nước.
Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chiến lược chuyển đổi số báo chí, coi không gian này là mặt trận chính của báo chí. Nhiều cơ quan báo chí đã nỗ lực nghiên cứu xây dựng đề án chuyển đổi số với mục tiêu xây dựng các cơ quan báo chí theo hướng chuyên nghiệp, nhân văn và hiện đại, tiếp cận được với đông đảo công chúng.
Trong thời gian qua, Bộ Thông tin và Truyền thông cũng đã tăng cường giám sát hoạt động quảng cáo trên báo chí trên môi trường mạng; phối hợp với các bộ, ngành liên quan để đẩy mạnh các biện pháp kỹ thuật về rà quét, phát hiện các quảng cáo vi phạm pháp luật, trong đó tập trung vào các nền tảng mạng xã hội lớn, có nhiều vi phạm như: Facebook, Youtube… và tiếp tục tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các nhãn hàng, các quảng cáo có nội dung vi phạm pháp luật; tập trung đấu tranh với nền tảng xuyên biên giới để yêu cầu tuân thủ Luật pháp Việt Nam…
Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, lĩnh vực viễn thông đang bước vào công cuộc đổi mới lần hai. Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh, hạ tầng số là hạ tầng chiến lược phải được đầu tư đi trước để phục vụ chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số và xã hội số. Trong thời gian qua, Bộ Thông tin và Truyền thông đã đề xuất ban hành nghiên cứu chiến lược, kế hoạch, xác định rõ các nội hàm cũng như các yêu cầu phát triển cho hạ tầng số quốc gia, đặc biệt lưu ý đến nội dung phổ cập nâng cao chất lượng hạ tầng số tại khu vực, vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông nhìn nhận, trên thực tế, vẫn còn những tồn tại, hạn chế, những vấn đề mới phát sinh thuộc chức năng quản lý của Bộ Thông tin và Truyền thông. “Chúng tôi luôn coi những tồn tại, hạn chế này là động lực để thúc đẩy phát triển ngành. Các vấn đề mà các vị đại biểu Quốc hội sẽ nêu ra ngày hôm nay dưới các góc nhìn khác nhau, cách tiếp cận khác nhau trong các ngữ cảnh khác nhau… chắc chắn sẽ giúp chúng tôi nhìn thấy rõ hơn và toàn cảnh hơn về ngành mình, nhìn thấy rõ hơn những vấn đề của mình, những hạn chế, tồn tại của mình và trách nhiệm của mình, cũng như hé mở những giải pháp mới, cách làm mới, cách tiếp cận mới”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.
Vấn đề đạo đức phóng viên đang rất được quan tâm trong những năm gần đây
Tham gia chất vấn, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn ĐBQH Đồng Tháp) đặt vấn đề, tình trạng tiêu cực của phóng viên, biên tập viên thời gian qua phải chăng do sự bùng nổ của báo chí, tạp chí chuyên ngành trên các lĩnh vực, dẫn đến chất lượng chuyên môn thấp, đi xa tôn chỉ mục đích, vi phạm pháp luật.
Đại biểu đề nghị Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng chỉ rõ nguyên nhân của tình trạng trên và cho biết giải pháp để có sự cạnh tranh lành mạnh giữa quảng cáo mạng và thông tin truyền thống?
Trả lời chất vấn của đại biểu Phạm Văn Hòa - Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp về vấn đề tiêu cực của phóng viên, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nêu rõ, vấn đề đạo đức phóng viên đang rất được quan tâm trong những năm gần đây. Bộ trưởng chỉ rõ nguyên nhân chủ yếu là do kinh tế báo chí. Trước đây 80% quảng cáo trực tuyến thuộc về báo chí thì nay thuộc về mạng xã hội, tức là nguồn thu từ quảng cáo đối với các cơ quan báo chí giảm đáng kể.
Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị năm 2023 về truyền thông chính sách, trong đó xác định rõ chính quyền các cấp phải coi truyền thống chính sách là nhiệm vụ của mình, có bộ máy và có ngân sách hàng năm để đặt hàng cho báo chí. Đây cũng sẽ là nguồn tăng thêm cho báo chí thực hiện.
Về kinh tế báo chí, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, báo chí cũng phải thay đổi công nghệ. Hiện đang có chiến lược chuyển đổi số quốc gia cho báo chí để đưa công nghệ của báo chí tương đương với các nền tảng xã hội. Như vậy, vấn đề quan trọng nhất vẫn là đạo đức người làm nghề báo chí.
“Thực ra thu nhập của các phóng viên ở các cơ quan báo chí cũng không phải là thấp so với cán bộ, công chức. Nhiều cơ quan báo chí đã có mức thu nhập từ 15 - 20 triệu, cao hơn so với công chức, viên chức, thấp hơn so với doanh nghiệp truyền thông, nhưng cao hơn so với công chức, viên chức”, Bộ trưởng nêu rõ.
Nhận thấy vấn đề đạo đức báo chí trong nhiều năm chưa được quan tâm, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, Bộ Thông tin và Truyền thông, Ban Tuyên giáo, Hội Nhà báo xác định trong nhiệm kỳ này là tập trung vào đạo đức nghề nghiệp đối với phóng viên báo chí.
“Nói như vậy, nhưng có lẽ quan trọng nhất vẫn là vấn đề đạo đức làm nghề báo chí. Thực ra, thu nhập của các phóng viên của các cơ quan báo chí không phải là thấp so với cán bộ, công chức. Nhiều cơ quan báo chí đã có mức thu nhập từ 15-20 triệu đồng/người, cao hơn công chức, viên chức một số ngành và thấp hơn doanh nghiệp truyền thông. Như vậy, vấn đề đạo đức báo chí trong nhiều năm chúng ta cũng chưa quan tâm. Bộ Thông tin và Truyền thông, Ban Tuyên giáo Trung ương, Hội Nhà báo Việt Nam xác định trong nhiệm kỳ này là tập trung vào việc đạo đức nghề nghiệp đối với phóng viên báo chí", Bộ trưởng nhấn mạnh.
Đại biểu Nguyễn Đại Thắng (Đoàn ĐBQH Hưng Yên) đề nghị Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông đưa ra nguyên nhân và giải pháp khắc phục tình trạng một số cơ quan báo chí chú trọng khai thác mặt trái của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp có dấu hiệu trục lợi?
Trả lời câu hỏi, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nêu rõ, trong các năm 2023-2024, mỗi năm có 14-15 phóng viên, cộng tác viên bị bắt giữ. “Người làm trong nghề cũng đau lắm. Nhưng so với gần 45.000 người làm báo, trong đó có 21.000 người làm báo có thẻ nhà báo, đây là những con sâu làm rầu nồi canh", Bộ trưởng nhấn mạnh.
Theo Bộ trưởng, trong 80% số phóng viên, cộng tác viên bị bắt giữ là công tác tại các tạp chí nhỏ, các tạp chí của các tổ chức xã hội nghề nghiệp - những nơi mà cơ quan chủ quản có sự buông lỏng quản lý đối với cơ quan báo chí của mình, cũng như tổng biên tập buông lỏng quản lý với phóng viên.
Giải pháp để khắc phục tình trạng trên, chống báo hóa tạp chí, để các tạp chí hoạt động đúng tôn chỉ mục đích, Bộ Thông tin và Truyền thông công bố tiêu chí để nhận dạng báo hóa tạp chí và đăng công khai trên hầu hết các cơ quan báo chí, trang tin và mạng xã hội để cho toàn xã hội giám sát. Từ đó, khi thanh tra, kiểm tra sẽ dựa trên những tiêu chí này để kiểm tra. Các cơ quan chủ quản cũng nhìn vào những tiêu chí này để đánh giá cơ quan báo chí trực thuộc có dấu hiệu vi phạm không.
Bộ cũng công khai tôn chỉ, mục đích của hơn 800 cơ quan báo chí trên các cổng thông tin để cho bất kỳ ai, bất kỳ tổ chức, địa phương nào cũng có thể vào tra cứu khi có phóng viên được cử đến, xem hoạt động tác nghiệp của phóng viên có đúng với tôn chỉ, mục đích không. Và nếu không đúng, cơ quan, tổ chức, địa phương có quyền từ chối. Nếu bị phóng viên ép, cơ quan, tổ chức, địa phương có thể liên hệ đến với đường dây nóng của Bộ Thông tin và Truyền thông để phản ánh.
Bộ Thông tin và Truyền thông cũng phân cấp cho các Sở Thông tin và Truyền thông địa phương nhiều hơn về kiểm tra, thanh tra, giám sát các tạp chí hoạt động đúng tôn chỉ, mục đích.
“Vừa rồi, chúng ta có một số quy định mới, nếu phóng viên của cơ quan báo chí bị bắt thì tổng biên tập phải chịu trách nhiệm; xem xét trách nhiệm tổng biên tập. Và chúng ta cũng có những quy định mới như trước đây chỉ xử lý cơ quan báo chí còn nay sẽ xử lý trực tiếp tổng biên tập, xử lý trực tiếp phóng viên có vi phạm. Hội Nhà báo Việt Nam cũng có ban hành quy định về đạo đức nghề nghiệp người làm báo," Bộ trưởng cho biết và nhấn mạnh - “nghề báo là một nghề rất đặc biệt," có tác động lan tỏa rộng lớn và vì thế các tiêu chuẩn nghề nghiệp phải rất đặc biệt. Sắp tới, trong sửa Luật Báo chí, sẽ có đề xuất quy định nâng tiêu chuẩn của người làm báo.
Đề xuất cơ chế đặc thù về kinh tế báo chí cho cơ quan báo chí chủ lực
Đại biểu Tạ Thị Yên (Đoàn ĐBQH Điện Biên) đặt câu hỏi, trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt giữa báo chí truyền thống và internet, mạng xã hội, ngoài việc tăng cường chất lượng, đẩy mạnh số hóa báo chí thì bài toán kinh tế báo chí, mô hình kinh doanh báo chí sẽ phải giải quyết như thế nào để báo chí truyền thống có thể cạnh tranh và tồn tại, làm tốt vai trò "người lính" xung kích trên mặt trận văn hóa, tư tưởng, góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước?
Trả lời câu hỏi của đại biểu, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, lâu nay có quan điểm báo chí cách mạng thì cách mạng phải nuôi. Cách đây nhiều năm khi kinh tế thị trường mới bắt đầu ở Việt Nam, các doanh nghiệp bắt buộc phải quảng cáo để bán hàng và phải chi khá nhiều tiền cho quảng cáo. Lúc bấy giờ, quảng cáo thì chỉ mỗi một phương tiện là báo chí và báo chí khi đó cũng ít, đồng thời báo chí cũng có niềm tin dựa vào thị trường là chính và mong muốn được tự chủ, vì khi được tự chủ, cơ chế sẽ thông thoáng hơn, tạo ra một phong trào báo chí ra tự chủ, không dùng ngân sách Nhà nước.
Tuy nhiên, khi mạng xã hội xuất hiện, 80% là quảng cáo trực tuyến; nếu cả quảng cáo trực tuyến và trực tiếp thì mất khoảng 60% rơi vào mạng xã hội, trong khi đó các cơ quan báo chí ra đời nhiều (đến nay là hơn 800 cơ quan báo chí). Như vậy, số lượng cơ quan báo chí tăng nhưng nguồn thu lại giảm.
Trước thực trạng trên, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết trong Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về truyền thông chính sách, có yêu cầu các bộ, ngành, chính quyền địa phương các cấp phải coi truyền thông là việc của mình, ngoài việc chủ động đưa thông tin, có kế hoạch đưa thông tin, có bộ máy đưa thông tin thì có ngân sách hằng năm để chi cho truyền thông chính sách và dùng ngân sách để đặt hàng báo chí.
Thời gian qua, các bộ, ngành, chính quyền địa phương đã tăng ngân sách đặt hàng báo chí. Và trong sửa Luật Báo chí sắp tới, sẽ có một mục về kinh tế báo chí, trong đó cho phép một số cơ quan báo chí lớn được kinh doanh về nội dung, kinh doanh xung quanh lĩnh vực truyền thông, nhưng kinh doanh để làm báo.
Cũng theo Bộ trưởng, nếu báo chí cứ chạy theo mạng xã hội thì sẽ vẫn chỉ ở phía sau. Do đó, cách để báo chí khác biệt với mạng xã hội là làm khác mạng xã hội, quay lại những giá trị cốt lõi, dùng công nghệ, nền tảng số để lấy lại trận địa, tăng số lượng độc giả, để từ đó quảng cáo cũng sẽ tăng lên. Đặc biệt, trong Quy hoạch báo chí, có một nội dung rất quan trọng là Nhà nước tập trung đầu tư có trọng tâm, trọng điểm cho 6 cơ quan báo chí chủ lực để trở thành sức mạnh truyền thông.
“Thực ra, chúng ta có nhiều cơ quan báo chí, nhưng các cơ quan báo chí nhỏ lại chiếm đa số. Cho nên, chúng ta vẫn cần phải tập trung vào các cơ quan báo chí lớn, tạo điều kiện cho họ, tạo cơ chế đặc biệt cho họ; trong sửa đổi Luật Báo chí sắp tới trình Quốc hội, rất mong Quốc hội ủng hộ việc giao Chính phủ xây dựng cơ chế đặc thù về kinh tế báo chí cho các cơ quan báo chí chủ lực", Bộ trưởng nhấn mạnh./.