Giá cát tăng cao, công trình đội vốn

Từ đầu năm 2024 đến nay, thị trường vật liệu xây dựng tại Thanh Hóa liên tục biến động, trong đó đáng chú ý nhất là mặt hàng cát. Giá cát xây dựng tại nhiều địa phương đã tăng từ 25 – 30% so với cùng kỳ năm trước. Không chỉ cát, các vật liệu thiết yếu khác cũng đồng loạt tăng giá: sắt thép nhích thêm 15 – 20%, xi măng tăng 80.000 – 100.000 đồng/tấn.

Diễn biến này khiến hàng loạt công trình xây dựng trên địa bàn gặp khó khăn. Nhiều dự án hạ tầng bị đội vốn, chậm tiến độ, còn người dân xây dựng nhà ở thì gánh chi phí tăng thêm hàng trăm triệu đồng. Ví dụ, một dự án đường liên xã tại huyện Quảng Xương (cũ), vốn gần 50 tỷ đồng, nhưng đến quý II/2025 mới hoàn thành chưa đầy một nửa khối lượng do chi phí vật liệu vượt ngoài dự toán. Với các hộ gia đình, có người dự tính xây nhà khoảng 900 triệu đồng, nhưng thực tế đã phải chi tới hơn 1,1 tỷ đồng mới hoàn thiện.

Giá cát tăng cao là hệ quả của nhiều bất cập chồng lấn. Nhiều mỏ khai thác đã hết hạn nhưng thủ tục gia hạn còn kéo dài, trong khi một số mỏ khác chưa đáp ứng yêu cầu về môi trường. Hoạt động khai thác lại thường xuyên gián đoạn bởi mưa lũ, khiến nguồn cung thêm eo hẹp. Ở khâu vận chuyển, chi phí liên tục đội lên do giá nhiên liệu tăng và hạ tầng giao thông còn hạn chế. Cùng lúc, nhu cầu xây dựng hạ tầng và đô thị ngày càng lớn, tạo nên sự mất cân đối cung – cầu, đẩy giá cát ngày càng leo thang.

Trước sức ép giá vật liệu, Thanh Hóa đã triển khai nhiều biện pháp để giảm bớt khó khăn cho các dự án xây dựng. Các cơ quan chuyên môn thường xuyên cập nhật biến động thị trường để điều chỉnh dự toán kịp thời, đồng thời tạo điều kiện cho nhà thầu linh hoạt khi ký kết và thực hiện hợp đồng. Tỉnh cũng siết chặt quản lý khai thác, rà soát và xử lý dứt điểm những mỏ hoạt động kém hiệu quả. Dù vậy, tất cả mới chỉ là giải pháp tình thế. Về lâu dài, lựa chọn bền vững được xác định chính là phát triển vật liệu thay thế, đặc biệt là cát nhân tạo.

Cát nhân tạo - Xu hướng tất yếu trong tương lai

Nhận thấy nguồn cát tự nhiên đang ngày càng cạn kiệt, từ năm 2021 Thanh Hóa đã ban hành Nghị quyết 20 của HĐND tỉnh về khuyến khích phát triển khoa học và công nghệ, trong đó coi phát triển cát nhân tạo là một định hướng trọng điểm. Theo quy hoạch, đến năm 2025, tỉnh đặt mục tiêu sử dụng tối thiểu 30% cát nghiền, cát tái chế từ phế thải công nghiệp và xây dựng để thay thế cát tự nhiên; đến năm 2030 tỷ lệ này tăng lên ít nhất 40%.

Để khuyến khích doanh nghiệp, tỉnh hỗ trợ 30% tổng giá trị đầu tư cho các dự án sản xuất cát nhân tạo, bao gồm chi phí máy móc, chuyển giao công nghệ và đào tạo kỹ thuật, với mức hỗ trợ tối đa 5 tỷ đồng/dự án. Điều kiện là dây chuyền sản xuất phải mới 100%, công suất từ 50 tấn/giờ trở lên, và sản phẩm phải đạt tiêu chuẩn hợp quy. Doanh nghiệp cũng cần chứng minh đã sản xuất và tiêu thụ ít nhất 75.000 tấn cát nhân tạo.

Những chính sách này đã nhanh chóng tạo hiệu ứng tích cực. Nhiều doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư hàng chục tỷ đồng vào công nghệ sản xuất hiện đại. Điển hình là Công ty TNHH Hoàng Tuấn (phường Nguyệt Viên), đơn vị đã đầu tư gần 20 tỷ đồng xây dựng dây chuyền sản xuất cát nhân tạo công nghệ Nhật Bản, công suất 150.000 tấn/năm. Nguồn nguyên liệu là đá thải từ khai thác mỏ tại Hà Trung, vốn trước đây bị bỏ đi gây lãng phí.

Ông Hoàng Văn Tuấn, Phó Giám đốc công ty, cho biết cát nhân tạo có nhiều ưu điểm: hạt cát đồng đều, có thể điều chỉnh theo yêu cầu cấp phối của từng loại bê tông, giúp tiết kiệm xi măng, rút ngắn thời gian thi công và nâng cao độ bền công trình. Đặc biệt, giá cát nhân tạo thấp hơn cát tự nhiên từ 10.000 – 20.000 đồng/m³, lại không phụ thuộc vào yếu tố mùa vụ hay thời tiết.

Thanh Hóa sở hữu lợi thế lớn để phát triển cát nhân tạo. Trên địa bàn tỉnh hiện có tới 168 mỏ đá vôi, với trữ lượng ước tính khoảng 600 triệu m³ – nguồn nguyên liệu dồi dào cho sản xuất lâu dài. Đến nay, đã có 21 doanh nghiệp đầu tư lắp đặt dây chuyền nghiền đá thành cát nhân tạo, cùng một dự án mới đang triển khai. Với năng lực này, Thanh Hóa có thể đáp ứng từ 50 đến 60% nhu cầu cát cho các công trình xây dựng trong tỉnh, giảm đáng kể sự phụ thuộc vào cát tự nhiên.

Triển vọng và thách thức

Dù có nhiều ưu thế, cát nhân tạo vẫn đối diện một số thách thức trong hành trình chiếm lĩnh thị trường. Trước hết là tâm lý e ngại của người dùng. Một số nhà thầu và chủ đầu tư vẫn chuộng cát tự nhiên vì thói quen và tâm lý “an toàn”. Để khắc phục, cần tăng cường truyền thông, phổ biến các kết quả kiểm nghiệm, chứng minh tính ưu việt của cát nhân tạo qua những công trình thực tế.

Một thách thức khác là hạ tầng vận chuyển và logistics. Dù giá thành sản xuất thấp hơn, nhưng nếu chi phí vận chuyển cao thì sản phẩm sẽ khó cạnh tranh. Vì vậy, cần đầu tư hạ tầng đồng bộ, tạo điều kiện thuận lợi cho lưu thông hàng hóa.

Song song đó, tỉnh Thanh Hóa đang triển khai ứng dụng công nghệ số trong quản lý thị trường vật liệu. Hệ thống dữ liệu giá vật liệu theo thời gian thực đang được xây dựng, giúp cập nhật minh bạch giá bán, hạn chế tình trạng đầu cơ, đồng thời hỗ trợ các doanh nghiệp sản xuất cát nhân tạo dễ dàng chứng minh lợi thế về giá và chất lượng.

Trong bối cảnh giá vật liệu xây dựng biến động, việc phát triển cát nhân tạo không chỉ là giải pháp tình thế, mà còn là bước đi chiến lược hướng tới phát triển bền vững. Khi thói quen tiêu dùng dần thay đổi, công nghệ ngày càng hiện đại, cát nhân tạo hoàn toàn có thể trở thành “chìa khóa” để Thanh Hóa giải quyết vấn đề khan hiếm tài nguyên và áp lực chi phí xây dựng.

Thực tế đang cho thấy Thanh Hóa phải đối diện với tình trạng khan hiếm và giá cát tự nhiên tăng cao, gây áp lực lớn lên nhiều công trình và đời sống người dân. Tuy nhiên, đây cũng chính là động lực để tỉnh đẩy nhanh phát triển cát nhân tạo – loại vật liệu xanh, bền vững và có tính cạnh tranh về giá.

Với lợi thế nguồn nguyên liệu dồi dào, chính sách hỗ trợ mạnh mẽ từ Nghị quyết 20 và sự tiên phong của nhiều doanh nghiệp, Thanh Hóa hoàn toàn có thể trở thành một trong những địa phương dẫn đầu cả nước về sản xuất và sử dụng cát nhân tạo. Khi chất lượng được khẳng định, thói quen tiêu dùng thay đổi, và hạ tầng lưu thông được cải thiện, cát nhân tạo chắc chắn sẽ là giải pháp dài hạn cho sự phát triển của ngành xây dựng và kinh tế địa phương./.