Với mục tiêu bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ, tỉnh Đồng Tháp đã triển khai đề án Bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ tại Vườn Quốc gia Tràm Chim. Đề án không chỉ tập trung nuôi dưỡng, tái thả sếu đầu đỏ về tự nhiên mà còn mở rộng sang phục hồi hệ sinh thái và xây dựng mô hình sản xuất nông nghiệp bền vững, lấy trọng tâm là sản xuất lúa sinh thái - hữu cơ.
Theo đó, tỉnh Đồng Tháp với chủ trương quan tâm đặc biệt đến môi trường và phát triển bền vững đã ban hành đề án Bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ tại Vườn Quốc gia Tràm Chim giai đoạn 2023-2027, định hướng đến năm 2032.
Mục tiêu của đề án không chỉ dừng lại ở việc bảo vệ loài chim quý hiếm mà còn mở rộng sang việc phục hồi hệ sinh thái và xây dựng mô hình sản xuất lúa sinh thái bền vững, tạo sự hài hòa giữa bảo tồn thiên nhiên và nâng cao sinh kế cho người dân địa phương.
Nỗ lực thay đổi thói quen canh tác nông nghiệp, phục hồi sinh cảnh vì đàn sếu quý
Ngược thời gian, năm 1988 và 1989, tại VQG Tràm Chim có đến hơn 1.000 cá thể sếu về. Nhưng những năm sau đó, số lượng sếu sụt giảm đáng kể, đặc biệt là từ năm 2020 trở lại đây.
Tiến sĩ Trần Triết, Giám đốc chương trình Đông Nam Á - Hội Sếu quốc tế, cho rằng nguyên nhân chính khiến số lượng cá thể sếu quay về Tràm Chim giảm dần là do tác động từ con người. Trong đó, chủ yếu là cách con người can thiệp vào tự nhiên, đơn cử như việc làm nông nghiệp chạy theo năng suất, lạm dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật. Theo ông, việc tăng thêm nhiều vụ lúa trong năm khiến nơi kiếm ăn của đàn sếu không còn. Thêm vào đó, việc dùng hóa chất trong sản xuất nông nghiệp khiến các loại thức ăn của sếu như ốc, côn trùng… bị nhiễm độc, ảnh hưởng đến sức khỏe đàn sếu.
Lựa chọn không thể khác là thay đổi phương thức, thói quen canh tác nông nghiệp (chủ yếu là lúa nước), phục hồi sinh cảnh vì đàn sếu quý. Năm 2023, chính quyền tỉnh Đồng Tháp phê duyệt "Đề án bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ tại VQG Tràm Chim giai đoạn 2022 - 2032". Cũng trong năm này, UBND H.Tam Nông có "Kế hoạch sản xuất lúa sinh thái kết hợp bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ tại VQG Tràm Chim giai đoạn 2023 - 2027 và định hướng đến năm 2032".
Việc triển khai kế hoạch trên ngay lập tức được giao cho Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp (thuộc UBND H.Tam Nông) phối hợp với các hộ nông dân với chương trình mang tên gọi "Mô hình sản xuất lúa theo hướng hữu cơ kết hợp nuôi thả sếu tự nhiên". Cái khó nhất là làm sao thuyết phục được người nông dân làm lúa sinh thái, hữu cơ. "Nhận thức của nông dân về sản xuất sinh thái vẫn còn hạn chế. Việc vận động tham gia mô hình trong giai đoạn đầu gặp nhiều khó khăn", thạc sĩ Lâm Trọng Nghĩa, Phó giám đốc trung tâm này, bày tỏ.
Ngoài việc vận động bà con tham gia mô hình trồng lúa theo hướng sinh thái thì chính quyền phải hỗ trợ thi công hoàn chỉnh hạ thế điện; hệ thống trạm bơm; đường nước tưới, tiêu; đường lộ nội đồng bằng bê tông… Bên cạnh đó, các ngành chuyên môn hỗ trợ kỹ thuật sản xuất lúa sinh thái. Nhờ đó, ngay vụ hè thu 2023, H.Tam Nông đã vận động được 4 hộ tham gia mô hình sản xuất lúa theo hướng hữu cơ kết hợp nuôi thả sếu tự nhiên trên diện tích 39 ha, với nguồn vốn hỗ trợ khuyến nông và tái cơ cấu nông nghiệp.
Là người gắn bó với ruộng đồng từ bao đời, ông Nguyễn Văn Mẫn, ở ấp Phú Xuân, xã Phú Đức, huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp đã quyết định chuyển sang trồng lúa sinh thái từ 4 năm trước.
Ông Mẫn chia sẻ: Sản xuất lúa truyền thống gây nhiều ô nhiễm do phân bón hóa học và khói bụi từ đốt rơm rạ. Khi địa phương vận động gia đình ông chuyển sang trồng lúa hữu cơ trong vùng đệm của Vườn quốc gia Tràm Chim nhằm bảo vệ sức khỏe cho bản thân và cộng đồng giảm tiếp xúc với phân thuốc hóa học để có sản phẩm an toàn đến người tiêu dùng.
Bên cạnh đó, sản phẩm làm ra được doanh nghiệp đứng ra bao tiêu toàn bộ, bán giá cao hơn thị trường từ vài nghìn đồng/kg trở lên. Từ lời vận động của chính quyền địa phương nên gia đình ông quyết định thay đổi cách sản xuất truyền thống sang sản xuất lúa hữu cơ để tạo môi trường xanh - sạch - đẹp, hy vọng Nhà nước tổ chức thả sếu và bà con được đón sếu về.
Giá trị kép từ nông nghiệp sinh thái gắn sản xuất với bảo vệ môi trường bền vững
Việc chuyển đổi từ sản xuất truyền thống sang lúa sinh thái đã mang lại nhiều thay đổi tích cực. Trước đây, bà con thường sạ dày 20kg/công, nhưng với phương pháp mới chỉ còn 10kg/công, vừa tiết kiệm giống, vừa giảm ứng dụng hóa chất. Rơm rạ trước đây thường bị đốt gây ô nhiễm, nay được cày vùi và xử lý sinh học. Dù năng suất lúa giảm nhẹ, nhưng nhờ giảm chi phí phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, lợi nhuận tăng cao hơn.
Kinh tế gia đình ông Mẫn đã được cải thiện rõ rệt từ khi chuyển sang canh tác sinh thái. Mỗi công lúa mang lại thu nhập trên 4 triệu đồng, cao hơn so với canh tác truyền thống. “Ban đầu tôi lo ngại, nhưng với sự đồng hành của chính quyền và bà con, gia đình tôi quyết tâm theo mô hình này với hy vọng tạo điều kiện cho sếu trở về Vườn quốc gia Tràm Chim sinh sống là tôi mừng rồi”, ông Mẫn bộc bạch.
Theo Đề án bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ tại Vườn Quốc gia Tràm Chim giai đoạn 2022 – 2032 của UBND tỉnh Đồng Tháp, việc phục hồi hệ sinh thái và giảm thiểu tác động do canh tác lúa sử dụng nông dược là yêu cầu cấp thiết. Trong giai đoạn 2023 - 2027, khu vực sản xuất lúa sinh thái kết hợp bảo tồn sếu đầu đỏ sẽ được triển khai tại nhiều điểm quan trọng, với diện tích 200ha.
Theo UBND huyện Tam Nông, việc phát triển vùng nông nghiệp sinh thái tiếp giáp Vườn quốc gia Tràm Chim là cần thiết để tạo nơi đáp an toàn cho sếu và các loài chim quý hiếm khác về sinh sống trong Vườn quốc gia Tràm Chim. Điều này không chỉ giúp bảo tồn đa dạng sinh học mà còn giảm thiểu tác động từ sản xuất nông nghiệp sử dụng hóa chất, tạo ra môi trường sống bền vững hơn. Đồng thời, UBND huyện hướng tới việc xây dựng thương hiệu "Gạo Sếu Tam Nông" nhằm đảm bảo đầu ra ổn định và tăng lợi nhuận cho nông dân tham gia mô hình.
Huyện Tam Nông đang từng bước đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất nông nghiệp sinh thái, như sử dụng máy sạ hàng, thiết bị bay, giảm 50% lượng giống và 100% thuốc hóa học so với phương thức truyền thống. Trong tương lai, mô hình này hứa hẹn sẽ không chỉ giúp cải thiện kinh tế cho bà con nông dân mà còn góp phần đưa sếu đầu đỏ quay trở lại với vùng đất Tràm Chim, tạo ra một hệ sinh thái cân bằng và phát triển bền vững.
Để đạt được mục tiêu bảo tồn bền vững và sản xuất hiệu quả, việc huy động sự đồng lòng của cộng đồng là yếu tố quan trọng. Hiện tại, 12.000 hộ dân sống quanh vùng đệm Vườn Quốc gia Tràm Chim đã được tuyên truyền và hướng dẫn để tham gia vào mô hình này. Tuy nhiên, việc duy trì và nâng cao chất lượng sản xuất đòi hỏi sự đầu tư lâu dài vào cơ sở hạ tầng và áp dụng công nghệ tiên tiến.
UBND huyện Tam Nông đặt ra mục tiêu từ năm 2025 đến 2027 sẽ không tăng thêm diện tích mà tập trung vào nâng cao chất lượng sản xuất tại hai ô bao hiện có. Các phương pháp như giảm lượng giống gieo sạ xuống 70 kg/ha, không đốt rơm rạ và chuyển dần sang sản xuất lúa hữu cơ là những bước đi cần thiết để đảm bảo mục tiêu phát triển bền vững./.
Đối với người dân Tam Nông, sếu đầu đỏ không chỉ là biểu tượng của sự bảo tồn mà còn mang giá trị tinh thần sâu sắc. Họ tin rằng nơi nào sếu về thì mùa màng bội thu, cuộc sống sung túc. Dù số lượng sếu hiện chưa trở lại như mong đợi nhưng với nỗ lực đồng lòng từ chính quyền, người dân và các tổ chức liên quan, hy vọng về một tương lai mà sếu đầu đỏ quay về sống hòa hợp với cộng đồng đang dần trở thành hiện thực.
Mô hình sản xuất lúa sinh thái kết hợp bảo tồn sếu đầu đỏ tại Đồng Tháp không chỉ là bước đi đột phá trong việc phát triển nông nghiệp bền vững mà còn là minh chứng cho tinh thần trách nhiệm của con người với thiên nhiên. Đây là bước đi chiến lược, góp phần đưa Đồng Tháp trở thành tỉnh tiên phong về bảo vệ môi trường và phát triển nông nghiệp bền vững.
Theo TS Trần Triết – Giám đốc Chương trình Bảo tồn Sếu Đông Nam Á, Giảng viên Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) cho biết, đàn sếu đầu đỏ Việt Nam - Campuchia thường di chuyển theo mùa, vào mùa mưa là mùa sinh sản sếu sẽ ở phía Bắc Campuchia, đến mùa khô sếu mới di cư về khu vực Đồng bằng sông Cửu Long như Đồng Tháp, Kiên Giang. Do đó muốn có đàn sếu định cư ở khu vực này quanh năm, cần phải có nơi sống thích hợp cho sếu, quan trọng nhất là nơi ở trong mùa sinh sản.
Trong giai đoạn sinh sản, sếu đầu đỏ sẽ ra ruộng làm tổ, sinh đẻ, nuôi con và tìm thức ăn, đây là giai đoạn quan trọng nhất để bảo vệ sếu. Bởi vậy ruộng lúa phải đảm bảo chất lượng môi trường trong sạch, không có hóa chất độc hại, canh tác lúa thân thiện với môi trường, sinh vật và đảm bảo an toàn. “Cốt lõi là môi trường trong sạch”.
