Liên kết chuỗi giá trị mở cánh cửa ngành lúa gạo gia nhập thị trường tín chỉ carbon

Tăng cường liên kết, hợp tác để thực hiện tốt Ðề án 1 triệu héc-ta lúa

Vừa qua, tại Cần Thơ, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn phối hợp với Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn – Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức Hội thảo về vai trò và các giải pháp thu hút, vận động nông dân, doanh nghiệp và các tổ chức tham gia thực hiện Đề án “Phát triển bền vững một triệu hecta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”.

Hội thảo được tổ chức nhằm tạo điều kiện để các nhà hoạch định chính sách, các cơ quan quản lý nhà nước cùng các đơn vị, doanh nghiệp, hợp tác xã (HTX), nông dân và các bên có liên quan gặp gỡ, kết nối thông tin và thảo luận, đề xuất giải pháp nhằm tăng cường liên kết, hợp tác để thực hiện tốt Ðề án 1 triệu héc-ta lúa.

Tại hội thảo, các đại biểu đã được cập nhật, cung cấp thông tin về tình hình thực hiện Ðề án 1 triệu héc-ta lúa, kết quả triển khai các mô hình thí điểm và giải pháp thúc đẩy liên kết tiêu thụ lúa theo chuỗi; phổ biến, triển khai các chính sách của Nhà nước về khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất, tiêu thụ sản phẩm và hướng dẫn thực hiện liên kết giữa nông dân, HTX và doanh nghiệp trong thực hiện Ðề án 1 triệu héc-ta lúa; chia sẻ các kinh nghiệm, giới thiệu mô hình, cách làm hay trong thực hiện liên kết giữa nông dân, doanh nghiệp và HTX trong sản xuất, tiêu thụ lúa.

Trong dịp này, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn đã giới thiệu các mô hình hợp tác, liên kết được khuyến khích áp dụng trong Đề án 1 triệu hecta gồm: Mô hình liên kết doanh nghiệp dẫn dắt; Mô hình Hợp tác xã làm trung tâm liên kết và Mô hình chuỗi giá trị mở có sự tham gia của thương lái, tài chính vi mô, dịch vụ phụ trợ khác.

Theo ông Nguyễn Tiến Định, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, liên kết chuỗi giá trị là giải pháp trọng tâm nhằm tổ chức lại sản xuất, nâng cao hiệu quả và đảm bảo sự tham gia có trách nhiệm của các bên trong sản xuất, chế biến, tiêu thụ. Việc xây dựng các mô hình liên kết giúp hình thành vùng nguyên liệu tập trung, đồng bộ về giống, kỹ thuật, chất lượng, từ đó đáp ứng yêu cầu thị trường và giảm chi phí trung gian. Cùng với đó, liên kết chuỗi còn là điều kiện tiên quyết để tiếp cận tín dụng ưu đãi, truy xuất nguồn gốc, áp dụng kỹ thuật canh tác bền vững và tham gia vào thị trường tín chỉ carbon trong tương lai.

Ông Nguyễn Tiến Định cho biết thêm, điểm mạnh của mô hình liên kết có doanh nghiệp dẫn dắt là có cam kết bao tiêu rõ ràng từ doanh nghiệp tiêu thụ lúa gạo, tạo ra chuỗi sản xuất khép kín từ đầu vào, đến đầu ra. Doanh nghiệp kiểm soát được chất lượng sản phẩm. Cùng với đó, mô hình này phù hợp ở những vùng đã có doanh nghiệp đầu tư chế biến, xuất khẩu mạnh, các hợp tác xã hoạt động ổn định, có năng lực quản trị, điều phối sản xuất và kinh doanh lúa gạo, các vùng nguyên liệu quy mô trên 100 ha.

Còn đối với mô hình Hợp tác xã làm trung tâm liên kết thì Hợp tác xã lập kế hoạch “sản xuất – tiêu thụ”, ký hợp đồng thương mại với doanh nghiệp đầu ra, điều phối giám sát sản xuất, truy xuất, quản lý chất lượng, thu gom, sơ chế, bảo quản và tiêu thụ lúa gạo. Trong đó, nông dân, thành viên hợp tác xã canh tác theo hướng dẫn kỹ thuật và những quy định của HTX, ghi nhật ký sản xuất, bàn giao sản phẩm đúng quy định cho HTX. Cùng với đó, doanh nghiệp là đối tác tiêu thụ lúa gạo thông qua hợp đồng, thỏa thuận thương mại với hợp tác xã.

Cũng theo ông Nguyễn Tiến Định, để triển khai thực hiện cần tuyên truyền, phổ biến và hướng dẫn các hợp tác xã, doanh nghiệp phát triển liên kết sản xuất tiêu thụ theo chuỗi giá trị lúa gạo chất lượng cao, phát thải thấp. Cùng với đó, xây dựng các mô hình thí điểm liên kết sản xuất tiêu thụ theo chuỗi giá trị lúa gạo. Đồng thời, hỗ trợ và phát triển các hợp tác xã, tổ hợp tác, đào tạo nhân lực quản lý hợp tác xã, nâng cấp cơ sở hạ tầng để tham gia vào chuỗi giá trị sản xuất lúa bền vững.

Liên kết chặt chẽ giữa nông dân tại các HTX với doanh nghiệp nhằm tổ chức lại sản xuất

Tại hội thảo, TS Trần Minh Hải, Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn đã tóm lược những kết quả bước đầu trong một năm thực hiện Đề án. Đến nay, 12 tỉnh, thành ĐBSCL (trừ Bến Tre) đã đăng ký trên 1 triệu ha lúa theo Đề án. Trong đó, cao nhất là Kiên Giang với 200.000 ha, thấp nhất là Vĩnh Long với 20.000 ha. 

Kết quả từ 7 mô hình điểm cấp Trung ương tại tỉnh Kiên Giang, Sóc Trăng, Trà Vinh, Đồng Tháp và TP Cần Thơ đã mang đến những hiệu quả rõ nét. Các khâu đầu vào như giống, phân, thuốc, nước tưới đều giảm; năng suất tăng cao. Thu nhập nông dân trồng lúa trong mô hình tăng từ 12-50% (tương đương 4- 7,6 triệu đồng/ha so với sản xuất truyền thống).

Song, các ý kiến từ nông dân, doanh nghiệp đến các chuyên gia kinh tế tại hội thảo cũng chỉ ra nhiều khó khăn vướng mắc hiện nay trong thực hiện Đề án. Nổi lên là: Quy mô nông hộ nhỏ lẻ, khó ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật nên khó xây dựng vùng nguyên liệu quy mô lớn tập trung; nông dân tham gia sản xuất đều lớn tuổi nên chậm, ngại thay đổi ứng dụng khoa học kỹ thuật mới, chưa đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp liên kết...

Theo ông Trần Văn Lô Ba, HTX Nông Nghiệp Phú Thạnh (huyện Phú Tân, tỉnh An Giang), hiện 100% nông dân tham gia mô hình được chuyển giao tiến bộ kỹ thuật và áp dụng quy trình canh tác lúa bền vững. Nông dân trồng lúa trong địa bàn tham gia dự án đã có kiến thức về tiêu chuẩn canh tác lúa bền vững. Tuy nhiên, liên kết với doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm chưa đa dạng, chưa nhiều, diện tích còn thấp so với diện tích sản xuất tại địa phương.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, năm 2025 là năm quan trọng, đánh dấu giai đoạn kết thúc của giai đoạn đầu Đề án. Vì vậy, để đạt mục tiêu triển khai trên 200 ngàn hecta trong năm 2025 và 1 triệu hecta đến năm 2030, Bộ yêu cầu các địa phương mở rộng mô hình sản xuất bền vững và triển khai đo đạc phát thải theo quy trình MRV đã được ban hành. Cùng với đó, xây dựng bản đồ số hóa diện tích tại 12 tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long đảm bảo đủ tiêu chí mở rộng trong giai đoạn 2026 - 2030.

Ðề án 1 triệu héc-ta lúa hướng đến việc tổ chức lại sản xuất nhằm nhằm hình thành và phát triển bền vững vùng chuyên canh lúa chất lượng cao gắn với tăng trưởng xanh ở ÐBSCL trên quy mô lớn để nâng cao thu nhập của người trồng lúa và hiệu quả của chuỗi giá trị lúa gạo. 

Ðồng thời, giúp giảm phát thải khí nhà kính và thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường sinh thái, đóng góp cho đảm bảo an ninh lương thực quốc gia và xuất khẩu hiệu quả, góp phần phát triển ÐBSCL bền vững, thích ứng biến đổi khí hậu. 

Việc thực hiện liên kết chuỗi giá trị, với sự liên kết chặt chẽ giữa nông dân tại các HTX với doanh nghiệp và các bên có liên quan là giải pháp quan trọng nhằm tổ chức lại sản xuất, nâng cao hiệu quả và thực hiện tốt các mục tiêu mà Ðề án 1 triệu héc-ta lúa đã đề ra./.