Tăng quyền tự chủ, phân cấp, phân quyền triệt để
Trong Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 7 Luật, phần sửa đổi liên quan đến Luật Đấu thầu đang nhận được sự quan tâm lớn từ cộng đồng doanh nghiệp. Dự thảo đưa ra nhiều quy định mới nhằm tăng cường quyền tự chủ cho các tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ khoa học và công nghệ; đồng thời, tạo điều kiện ưu đãi cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, tổ chức khoa học công nghệ cũng như các sản phẩm, dịch vụ công nghệ số.
Một điểm đáng chú ý là việc bổ sung và mở rộng các trường hợp được áp dụng hình thức chỉ định thầu, chỉ định nhà đầu tư hoặc lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư trong những tình huống đặc biệt. Điều này áp dụng cho các gói thầu hoặc dự án có ý nghĩa quan trọng đối với lợi ích quốc gia, hoặc có yêu cầu đặc thù liên quan đến nghiên cứu, ứng dụng và phát triển khoa học, công nghệ - đặc biệt trong bối cảnh cần đẩy nhanh tiến độ các dự án lớn, quan trọng và cấp thiết.
Đối với doanh nghiệp nhà nước và đơn vị sự nghiệp công lập, Dự thảo quy định rằng nếu không sử dụng ngân sách nhà nước, các đơn vị này sẽ được toàn quyền quyết định việc lựa chọn nhà thầu, nhưng vẫn phải tuân thủ nguyên tắc công khai, minh bạch, hiệu quả và có trách nhiệm giải trình. Ngoài ra, các quy định liên quan đến mua sắm và thực hiện nhiệm vụ khoa học, công nghệ cũng được thiết kế theo hướng linh hoạt và thông thoáng hơn.
Theo Tờ trình của Chính phủ, việc trao quyền nhằm thực hiện chủ trương phân cấp, phân quyền triệt để trong hoạt động đấu thầu, nâng cao vai trò, trách nhiệm của chủ đầu tư, người có thẩm quyền, góp phần đẩy nhanh tiến độ thực hiện dự án đầu tư... Quy định này bảo đảm không làm thay đổi bản chất, nguyên tắc của Luật Đấu thầu vì khi quyết định áp dụng một hình thức lựa chọn nhà thầu cụ thể tại Luật Đấu thầu, chủ đầu tư phải bảo đảm tuân thủ điều kiện, nguyên tắc, trình tự, thủ tục áp dụng đối với từng hình thức lựa chọn nhà thầu đã được quy định tại Luật này.
Đồng thời, Dự thảo Luật quy định cơ chế kiểm soát, giám sát chặt chẽ để bảo đảm lựa chọn được nhà thầu đáp ứng năng lực, kinh nghiệm thực hiện gói thầu có hiệu quả, chất lượng, theo đúng tiến độ, tránh lạm dụng chính sách để trục lợi…
Chia sẻ về những điểm mới trong Dự thảo, bà Vũ Quỳnh Lê, Phó Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu, Bộ Tài chính cho biết, Dự thảo lần này đánh dấu bước chuyển quan trọng trong tư duy lập pháp, khi trao quyền tự chủ lớn hơn cho doanh nghiệp, nhất là khối doanh nghiệp nhà nước và các đơn vị sự nghiệp công lập. Theo đó, doanh nghiệp được quyền tự quyết định việc lựa chọn nhà thầu theo nguyên tắc công khai, minh bạch, hiệu quả kinh tế và có trách nhiệm giải trình.
“Dự thảo lần này không chỉ đơn thuần là sửa đổi kỹ thuật mà là sự điều chỉnh lớn về tư duy điều hành và quản trị công - chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, từ quản lý chi tiết sang quản lý theo nguyên tắc. Đây là điều kiện để doanh nghiệp được trao quyền nhiều hơn, đồng thời cũng phải nâng cao trách nhiệm tương xứng”, bà Vũ Quỳnh Lê cũng nhấn mạnh.
Đồng quan điểm, theo ông Lê Mạnh Hùng - Phó Trưởng Ban Pháp chế và Quản lý đấu thầu Petrovietnam, đây là một thay đổi có tác động rất lớn. Ông phân tích: “Việc trao quyền tự quyết sẽ giúp các doanh nghiệp nhà nước, đặc biệt là các Tập đoàn có quy mô lớn như Petrovietnam, chủ động hơn trong hoạt động đầu tư, mua sắm. Điều này phù hợp với đặc thù kỹ thuật, tiến độ, tính khẩn trương và đòi hỏi tính linh hoạt cao trong các dự án năng lượng”.
Đề xuất tăng giám sát, hậu kiểm hoạt động thầu
Từ thực tiễn quan sát nhiều dự án, gói thầu tại Hà Nội, đại biểu Trần Sỹ Thanh (Hà Nội) cho rằng, Luật Đấu thầu cần được sửa với tư duy cởi mở, thông thoáng hơn, làm sao thông qua đấu thầu mua được sản phẩm theo đúng ý định. Đại biểu Trần Anh Tuấn (TP.HCM) ủng hộ việc sửa đổi Luật Đấu thầu với những quy định mở hơn đối với các dự án khuyến khích phát triển như đầu tư về chuyển đổi số, công nghiệp công nghệ cao…
Một số ý kiến bày tỏ sự lo ngại về nguy cơ lạm dụng hoặc thiếu minh bạch trong quá trình áp dụng các quy định rất mở tại Dự thảo Luật. Do đó, cơ quan soạn thảo cần cân nhắc bổ sung các quy định về cơ chế giám sát, kiểm tra đối với các hoạt động tự quyết định mua sắm và nếu được, đề nghị phải có báo cáo định kỳ đối với vấn đề này.
Đại biểu Vũ Tuấn Anh, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội đồng tình với nội dung sửa đổi về hoạt động lựa chọn nhà thầu của doanh nghiệp nhà nước. Tuy nhiên, ông Tuấn Anh cho rằng, phải cân nhắc, xây dựng những quy định, những chế tài để bảo đảm gắn trách nhiệm của người đại diện chủ sở hữu vốn, tránh tình trạng khi được giao nguồn lực rất lớn, nếu bỏ qua quy định bắt buộc trong đấu thầu sẽ dễ dẫn đến thất thoát, lãng phí. Đối với đơn vị sự nghiệp công lập tự chủ nhóm 1 và nhóm 2, quy định như tại Dự Luật là phù hợp, không can thiệp quá sâu vào hoạt động tự chủ của các đơn vị, nhưng phải có những cơ chế bảo đảm quản lý đồng tiền hiệu quả, tiết kiệm, minh bạch.
Đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân (Bình Dương), cho rằng, các quy định được sửa đổi theo hướng trao quyền rộng hơn cho nhà đầu tư và người có thẩm quyền, vậy nên những tiêu chí định hướng kiểm soát về sau phải càng chặt chẽ hơn để sử dụng ngân sách cho hiệu quả, đúng mục tiêu đề ra.
Làm rõ thêm một số vấn đề đại biểu Quốc hội quan tâm tại Tổ, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho biết, thực hiện chỉ đạo của Bộ Chính trị, Tổng Bí thư, Thủ tướng và Chính phủ về phân cấp, phân quyền, Dự thảo sửa 7 luật lần này tập trung rất nhiều vào việc phân cấp, phân quyền, tập trung cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính, để làm sao tạo sự thông thoáng và theo đúng quan điểm địa phương quyết, địa phương làm và địa phương chịu trách nhiệm.
Về Luật Đấu thầu, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng chia sẻ, quy định về đối tượng áp dụng Luật với doanh nghiệp nhà nước rất mở và đột phá, để doanh nghiệp nhà nước được quyền chủ động. Các bộ, ngành khi công việc đã phân cấp thì tăng cường giám sát, hậu kiểm. Về cho phép trao quyền tự chủ cho chủ đầu tư, người có thẩm quyết định hình thức lựa chọn nhà thầu, Bộ trưởng nhấn mạnh, việc chọn chỉ định thầu hay đấu thầu, vấn đề quan trọng ở chỗ chúng ta có khách quan, có minh bạch và có vì lợi ích chung hay không? Quan điểm là tiền đã giao cho địa phương, bộ, ngành thì để cho những người được giao vốn quyết định việc lựa chọn theo quy định của pháp luật về đấu thầu, bảo đảm công khai, minh bạch, chất lượng, hiệu quả, tiết kiệm cho Nhà nước.
