Hội nghị do Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy và Quyền Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk Nguyễn Thiên Văn đồng chủ trì. Tham dự có Bí thư Tỉnh ủy Đắk Lắk Nguyễn Đình Trung; lãnh đạo các bộ, ngành Trung ương; đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường 23 tỉnh, thành cùng nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã, nông dân trồng sầu riêng và các phòng thử nghiệm trong cả nước.
Hội nghị tập trung tổng kết tình hình sản xuất, xuất khẩu; phân tích thuận lợi, khó khăn và đề xuất giải pháp thúc đẩy phát triển ngành hàng sầu riêng theo hướng bền vững, hiệu quả, ổn định. Bộ Nông nghiệp và Môi trường kỳ vọng tạo sự liên kết chặt chẽ giữa Trung ương - địa phương - doanh nghiệp để xây dựng chuỗi giá trị chuyên nghiệp, minh bạch, kiểm soát tốt rủi ro và mở rộng thị trường xuất khẩu. Đồng thời, hội nghị cũng là diễn đàn tháo gỡ khó khăn cho các địa phương, doanh nghiệp và người dân trong quá trình sản xuất, chế biến và tiêu thụ sầu riêng.
Tại Hội nghị, các đại biểu thẳng thắn phân tích thực trạng tăng trưởng “nóng” của ngành sầu riêng cả về diện tích lẫn xuất khẩu, đồng thời cảnh báo những rủi ro tiềm ẩn nếu thiếu cơ chế điều tiết và công cụ quản lý hiệu quả. Nhiều ý kiến đề xuất tập trung nâng cao năng lực kiểm nghiệm, truy xuất nguồn gốc, kiểm dịch và kiểm soát chất lượng, đặc biệt tại các vùng trồng và cơ sở đóng gói nhằm đáp ứng chuẩn mực ngày càng khắt khe từ các thị trường nhập khẩu.
Các chuyên gia và các nhà quản lý đánh giá ngành sầu riêng Việt Nam đang đối mặt với 7 tồn tại lớn cần phải khắc phục thì mới có thể phát triển bền vững. Thứ nhất đó là sự tăng trưởng nóng thiếu kiểm soát về diện tích, sản lượng và quy mô xuất khẩu dẫn đến nguy cơ vi phạm kỹ thuật, trả hàng, mất thị trường ngày càng gia tăng. Thứ hai, các nước nhập khẩu đang siết chặt kiểm tra kim loại nặng và chất cấm như Cadimi, Vàng ô. Thứ ba, công tác kiểm soát chất lượng, truy xuất nguồn gốc và thử nghiệm chưa đáp ứng yêu cầu, gây ùn tắc, chậm trễ và rủi ro bị trả hàng. Thứ tư, chưa có chế tài đủ mạnh xử lý vi phạm mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói nên tình trạng giả mạo, mượn mã số vẫn diễn ra. Thứ năm, nhiều tỉnh thiếu nhân lực, kinh phí kiểm tra, giám sát vùng trồng, phản ứng chậm trước yêu cầu mới. Thứ sáu, việc duy trì điều kiện kỹ thuật tại vùng trồng và cơ sở đóng gói còn mang tính hình thức, thiếu tự giác, đối phó. Thứ bảy, công nghệ bảo quản còn đơn giản và đắt đỏ; công nghệ chế biến sâu gần như chưa có nên chưa tận dụng tiềm năng giá trị gia tăng.
Ngoài ra, các đại biểu cũng kiến nghị xây dựng mô hình liên kết chuỗi giá trị minh bạch, có ràng buộc trách nhiệm giữa các bên. Tiếp đến là khuyến khích doanh nghiệp đầu tư trở lại vùng nguyên liệu. Đồng thời, cùng đưa ra nhiều giải pháp dài hơi cho chiến lược phát triển thị trường, chế biến sâu, xây dựng thương hiệu quốc gia… hướng tới nâng cao vị thế sầu riêng Việt Nam trên bản đồ nông sản thế giới.
Sầu riêng là nông sản có tốc độ tăng trưởng và kim ngạch xuất khẩu ấn tượng nhất của Việt Nam trong những năm gần đây, đặc biệt sau khi ký kết Nghị định thư về kiểm dịch thực vật với Trung Quốc. Tuy nhiên, ngành hàng này cũng đang đối mặt với hàng loạt thách thức: nhu cầu thị trường có dấu hiệu chững lại, cạnh tranh gay gắt từ các nước như Thái Lan, Campuchia, Malaysia, cùng áp lực ngày càng lớn về kiểm soát an toàn thực phẩm, quản lý mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói và truy xuất nguồn gốc.
Nếu năm 2015, cả nước chỉ có 32.000 ha sầu riêng thì đến năm 2024, diện tích đã vọt lên 178.800 ha. Bình quân, mỗi năm tăng hơn 16.000 ha. Đáng chú ý, trong 5 năm gần đây, diện tích sầu riêng tăng 2,38 lần so với mục tiêu phát triển cây ăn quả chủ lực đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030, bất chấp nhiều khuyến cáo từ cơ quan chuyên môn.
Trong khi diện tích mở rộng ồ ạt, thị trường tiêu thụ lại phụ thuộc gần như tuyệt đối vào Trung Quốc. Quốc gia này chiếm tới 97,2% tổng kim ngạch xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam trong năm 2024. Sự lệ thuộc này khiến ngành hàng dễ tổn thương trước những biến động thị trường. Chỉ trong 4 tháng đầu năm 2025, lượng tiêu thụ sầu riêng từ Trung Quốc đã giảm 46,5%, giá trị giảm tới 48,1%. Nguyên nhân chủ yếu do xu hướng thắt chặt chi tiêu trong bối cảnh kinh tế khó khăn, cùng với việc sầu riêng không còn giữ được sức hấp dẫn như giai đoạn đầu.
Tổng kết hội nghị, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy nhấn mạnh: “Dù đạt nhiều kết quả tích cực, ngành hàng sầu riêng vẫn đang đối mặt với không ít thách thức mang tính hệ thống, cần được giải quyết đồng bộ, kịp thời”. Ông đề nghị các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp và nông dân nghiêm túc triển khai các nhiệm vụ nhằm thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu sầu riêng theo hướng bền vững (theo Công điện số 71/CĐ-TTg ngày 23/5/2025 của Thủ tướng Chính phủ).
Đối với vấn đề sản xuất, chế biến, tiêu thụ đến xây dựng thương hiệu quốc gia cho cây sầu riêng, Bộ trưởng cũng đề xuất cần có những nghiên cứu bài bản để hình thành chuỗi ngành hàng phát triển ổn định. Bộ trưởng ghi nhận các kiến nghị từ phía doanh nghiệp và khẳng định sẽ cụ thể hóa thành các chương trình hành động trong thời gian tới.
