Việt Nam đang đứng trước một thách thức lớn của thế kỷ 21: ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng, đặc biệt ở các đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM. Khói bụi và khí thải từ phương tiện giao thông chiếm tỷ trọng lớn trong tổng lượng ô nhiễm, khiến số ca bệnh về hô hấp và tim mạch gia tăng.
Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới, tổn thất kinh tế do ô nhiễm không khí ở Việt Nam lên tới 13 tỷ USD mỗi năm, tương đương 4% GDP. Đáng chú ý, Hà Nội hiện nằm trong nhóm 10 thành phố ô nhiễm nhất toàn cầu với nồng độ bụi mịn PM2.5 cao gấp nhiều lần mức khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới.
Trong bức tranh đó, điện khí hóa giao thông nổi lên như một giải pháp không thể trì hoãn. Đây không chỉ là xu thế toàn cầu, mà còn là con đường tất yếu để Việt Nam thực hiện cam kết giảm phát thải, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.
Ngành giao thông vận tải hiện là nguồn phát thải khí nhà kính lớn thứ hai, sau năng lượng công nghiệp, với tỷ lệ khoảng 12% năm 2018. Sự xuất hiện của xe điện và các phương tiện xanh đã giúp giảm con số này xuống 9% vào năm 2020, song để đạt được mục tiêu dài hạn, cần những bước đi quyết liệt hơn.
Chính phủ đã ban hành Chương trình hành động chuyển đổi năng lượng xanh, đặt mục tiêu đến năm 2050, toàn bộ phương tiện cơ giới đường bộ sẽ sử dụng điện hoặc năng lượng tái tạo.
Ông Nguyễn Tuấn Quang, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, cho rằng nếu chậm trễ, chi phí xã hội và môi trường sẽ ngày càng lớn. Hiện ngành giao thông có 10 nhóm giải pháp giảm phát thải, trong đó ba giải pháp trực tiếp liên quan đến điện hóa phương tiện có thể giúp cắt giảm tới 11,4 triệu tấn CO2, tương đương 25% chỉ tiêu giảm phát thải của toàn ngành.
Điện khí hóa giao thông không chỉ mang lại lợi ích về môi trường, mà còn mở ra cơ hội đổi mới công nghệ, phát triển công nghiệp phụ trợ và nâng cao sức cạnh tranh quốc gia. Tuy nhiên, thành công của quá trình này phụ thuộc lớn vào sự đồng bộ trong chính sách, đặc biệt là hạ tầng trạm sạc và nguồn cung điện sạch. Nếu sản xuất điện vẫn phụ thuộc vào than đá, hiệu quả môi trường của phương tiện điện sẽ bị hạn chế. Do đó, song song với phát triển xe điện, việc đẩy mạnh năng lượng tái tạo là điều kiện tiên quyết.
Một hướng đi quan trọng khác là hợp tác quốc tế. Việt Nam đang đàm phán với Singapore, Hàn Quốc và Thụy Sĩ trong khuôn khổ Điều 6 của Thỏa thuận Paris để trao đổi tín chỉ carbon. Tuy nhiên, lợi ích từ cơ chế này chỉ có thể đạt được khi có quy định minh bạch, phương pháp đo lường chuẩn xác và cơ chế quản lý chặt chẽ. Nếu không, nỗ lực điện khí hóa giao thông sẽ khó tạo ra tác động thực sự trong bức tranh tổng thể về giảm ô nhiễm.
Các chuyên gia khuyến nghị, để chuyển đổi thành công, cần xây dựng chiến lược “xanh - thông minh” cho từng địa phương. Việc thiết lập vùng phát thải thấp (LEZ), phát triển thị trường tín chỉ xe điện, cùng các giải pháp số hỗ trợ quản lý năng lượng và giao thông sẽ là động lực để thu hút nhà đầu tư vào hạ tầng trạm sạc. Điều này cũng khuyến khích các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh phương tiện đạt chuẩn xanh tiếp cận ưu đãi về tín chỉ carbon.
Điện khí hóa giao thông vì thế không đơn thuần là một bước tiến về công nghệ, mà còn là lời giải cho nhiều thách thức của xã hội. Nó gắn liền với bảo vệ sức khỏe cộng đồng, giảm gánh nặng y tế, đồng thời mở đường cho phát triển bền vững.
Việt Nam cần hành động ngay hôm nay, bởi chỉ khi chính phủ, doanh nghiệp và người dân cùng chung tay, một tương lai xanh và sạch hơn mới trở thành hiện thực. Đây là con đường duy nhất để biến thách thức ô nhiễm không khí thành cơ hội phát triển cho nền kinh tế và xã hội.
