Theo Bộ Công Thương, 2 tháng đầu năm, xuất khẩu rau quả của Việt Nam đã mang về 724 triệu USD, giảm 11% so với cùng kỳ năm 2024. Riêng tháng 2, giá trị xuất khẩu mặt hàng này đạt 350 triệu USD, giảm 7% so với tháng trước đó.
Đáng chú ý, thị trường xuất khẩu chính của các mặt hàng rau quả Việt Nam là Trung Quốc ghi nhận mức giảm mạnh nhất. Giá trị xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc đã giảm 39% so với cùng kỳ năm trước - mức giảm sâu nhất từ trước đến nay.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, từ đầu năm đến giữa tháng 2, lượng sầu riêng xuất khẩu sang Trung Quốc chỉ đạt khoảng 3.500 tấn, giảm tới 80% so với cùng kỳ năm trước. Điều này tác động lớn đến kim ngạch xuất khẩu toàn ngành rau quả Việt Nam bởi đây là mặt hàng và thị trường chủ lực.
Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam nhận định, xuất khẩu sang các thị trường lớn nhìn chung vẫn khả quan, nhưng sự sụt giảm mạnh từ Trung Quốc kéo toàn ngành đi xuống.
Theo chia sẻ của ông Đoàn Văn Vẹn, Tổng giám đốc Công ty TNHH Anh Thư Đăk Lăk, doanh nghiệp đã buộc phải quay đầu 10 container sầu riêng với tổng trọng lượng 170 tấn vì không thể thông quan tại cửa khẩu.
Nguyên nhân chính là do sầu riêng - mặt hàng chủ lực - đang bị kiểm soát chặt chẽ tồn dư chất vàng O, một hợp chất có nguy cơ gây ung thư. Điều này khiến việc xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc bị đình trệ, nhiều doanh nghiệp tạm ngừng để hoàn thiện thủ tục.
Quy định kiểm tra chất vàng O của Trung Quốc được đưa ra sau khi phát hiện một số lô sầu riêng Thái Lan nhiễm chất này vào những tháng cuối năm 2024. Loại hóa chất này, vốn được xếp vào nhóm có khả năng gây ung thư, hiện bị kiểm soát chặt chẽ với tất cả nước xuất khẩu vào thị trường này. Trước sự thay đổi đột ngột, nhiều doanh nghiệp Việt Nam chưa kịp thích nghi, dẫn đến tình trạng hàng bị trả lại hoặc chờ lâu tại cửa khẩu.
Theo ông Đặng Phúc Nguyên, từ năm 2024, Thái Lan đã thử nghiệm trồng sầu riêng nghịch vụ như Việt Nam, tại các tỉnh phía Nam như Chanthaburi. Nông dân tại đây có thể vì mới sản xuất, lại muốn trái có mẫu mã đẹp, bắt mắt nên đã sử dụng loại thuốc nhuộm, dẫn đến tồn dư vàng O.
Đến 17/1/2025, Trung Quốc bắt đầu cho phép Thái Lan xuất khẩu trở lại, sau khi đồng ý công nhận 6 phòng thí nghiệm có khả năng kiểm định dư lượng vàng O trên sầu riêng.
Ông Đặng Phúc Nguyên cho biết, chất vàng O chỉ được phát hiện ở sầu riêng của Thái Lan, không có ở sầu riêng của Việt Nam. Nhưng Trung Quốc áp dụng quy định mới này với tất cả các nước sản xuất và xuất khẩu sầu riêng đã ảnh hưởng đến ngành hàng sầu riêng của nước ta.
Theo ông Nguyên, nếu nước ta có những phòng kiểm định dự lượng chất vàng O được phía Trung Quốc công nhận, thì ách tắc xuất khẩu sẽ được giải toả.
Để khôi phục xuất khẩu, lấy lại vị thế trên thị trường Trung Quốc cũng như duy trì tăng trưởng và đạt mục tiêu xuất khẩu năm 2025, ông Nguyễn Văn Mười, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho rằng, người sản xuất và doanh nghiệp cần tuân thủ quy định kiểm định mới, thắt chặt liên kết sản xuất với thu mua để nâng cao chất lượng sản phẩm. Ngoài ra, sản phẩm chế biến cần được đầu tư về mẫu mã phù hợp tiêu chuẩn nước nhập khẩu.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đã khuyến cáo người dân, doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng tuyệt đối không sử dụng các hóa chất bị cấm hoặc để mức dư lượng tối đa cho phép vượt ngưỡng theo quy định của nước nhập khẩu. Đồng thời, cần có các chương trình kiểm soát an toàn thực phẩm tại vườn, vùng trồng và tại các cơ sở đóng gói, chế biến, bảo quản để xuất khẩu thuận lợi hơn.
Cục Bảo vệ Thực vật cũng đã yêu cầu các địa phương tăng cường giám sát vùng trồng và cơ sở đóng gói, đồng thời siết chặt kiểm tra dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, kim loại nặng và truy xuất nguồn gốc. Những đơn vị vi phạm sẽ bị dừng mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói. Đây là điều kiện bắt buộc để đảm bảo trái cây Việt Nam giữ vững chất lượng và vị thế trên thị trường quốc tế.
Hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang thúc đẩy đàm phán với Trung Quốc để đưa xuất khẩu sầu riêng quay trở lại theo quy định trong nghị định thư đã được hai nước ký kết./.
