Theo báo cáo công bố ngày 6/6/2025 của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), tổng đầu tư vào lĩnh vực năng lượng trong năm 2025 dự kiến đạt mức kỷ lục 3.300 tỷ USD, trong đó khoảng 2.200 tỷ USD dành cho năng lượng sạch như năng lượng tái tạo (điện mặt trời, điện gió), điện hạt nhân và hệ thống lưu trữ. Trong nhóm năng lượng sạch, điện mặt trời là lĩnh vực thu hút được số vốn đầu tư khoảng 450 tỷ USD trong năm 2025, cao nhất trong số các lĩnh vực năng lượng riêng lẻ. Cùng với đó, đầu tư vào công nghệ lưu trữ năng lượng, đặc biệt là pin, cũng tăng trưởng vượt bậc khoảng 66 tỷ USD phản ánh xu hướng chuyển dịch mạnh mẽ sang các nguồn năng lượng sạch, bền vững và thân thiện với môi trường.
Theo Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công thương, Việt Nam hiện được đánh giá là quốc gia có năng lực lớn trong sản xuất và xuất khẩu tấm pin năng lượng mặt trời, bắt kịp xu hướng phát triển năng lượng xanh trên toàn cầu.
Tính đến cuối năm 2024, kim ngạch xuất khẩu tấm pin mặt trời của Việt Nam mang về 6 tỷ USD đứng thứ hai thế giới, chỉ sau Trung Quốc. Tuy nhiên, cùng với các cơ hội sản xuất và xuất khẩu, đây cũng là điều kiện gia tăng mạnh mẽ các biện pháp phòng vệ thương mại với ngành hàng này. Mặt hàng pin năng lượng mặt trời của Việt Nam hiện đã bị hàng loạt thị trường điều tra phòng vệ thương mại là Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ và Mỹ.
Cụ thể, Ấn Độ điều tra về biện pháp chống bán phá giá năm 2021 tuy nhiên sau đó bên nguyên đơn đã rút đơn và chấm dứt vụ việc. Tiếp theo, Thổ Nhĩ Kỳ đã tiến hành điều tra chống lẩn tránh phòng vệ thương mại với biện pháp chống bán phá giá vào năm 2023 và kết quả là tất cả doanh nghiệp hợp tác trong vụ việc đều được mức thuế 0%.
Đáng chú ý, Mỹ là nước đã tiến hành điều tra 3 biện pháp phòng vệ thương mại với Việt Nam là chống bán phá giá, chống trợ cấp và tự vệ sau đó tiến hành điều tra mở rộng của các biện pháp trên là điều tra chống lẩn tránh về chống bán phá giá và chống trợ cấp. Bộ Thương mại Mỹ vừa ban hành kết luận sơ bộ vụ điều tra chống trợ cấp sản phẩm pin năng lượng mặt trời. Theo đó, các doanh nghiệp Việt Nam được áp mức thuế thấp. Thương vụ Việt Nam tại Mỹ đánh giá với kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này của Việt Nam sang Mỹ đạt giá trị cao trên 4 tỷ vào năm 2024, nhưng mức thuế trợ cấp sơ bộ của Việt Nam thấp nhất trong 4 nước ASEAN, sẽ tạo ra những lợi thế nhất định cho xuất khẩu mặt hàng này của Việt Nam vào Mỹ thời gian tới.
Về vấn đề này, Luật sư Trần Tuấn Anh, Đoàn luật sư thành phố Hà Nội, chia sẻ, thực tế cho thấy, một số doanh nghiệp sản xuất và xuất khẩu tấm pin năng lượng mặt trời FDI và doanh nghiệp trong nước vẫn còn phụ thuộc quá lớn vào nguồn nguyên liệu, linh kiện nhập khẩu từ Trung Quốc. Nhiều sản phẩm chỉ thực hiện công đoạn lắp ráp đơn giản tại Việt Nam trước khi xuất khẩu, khiến cơ quan thương mại Mỹ đặt nghi vấn về tính “thực chất” của xuất xứ hàng hóa. Nếu kết luận điều tra bất lợi, không chỉ các doanh nghiệp liên quan bị ảnh hưởng trực tiếp, mà uy tín hàng hóa “Made in Vietnam” trong lĩnh vực năng lượng tái tạo cũng có thể bị tổn hại nghiêm trọng.
Không chỉ Mỹ, các thị trường lớn khác như EU, Ấn Độ hay Brazil cũng đang dựng thêm hàng loạt rào cản kỹ thuật, quy định khắt khe về phát thải carbon, tiêu chuẩn kỹ thuật, và quy tắc xuất xứ. Các sản phẩm công nghiệp điện tử và năng lượng tái tạo của Việt Nam đang phải chịu mức thuế đối ứng lên tới 20% và thuế truyền tải 40%, trong khi phía Mỹ chưa có định nghĩa rõ ràng về tiêu chí xác định hàng hóa truyền tải hay hàng hóa có xuất xứ hợp lệ. Bối cảnh này cho thấy xuất khẩu của Việt Nam đang chịu sức ép kép vừa phải đáp ứng tiêu chuẩn cao, vừa phải đối mặt với sự gia tăng các biện pháp bảo hộ thương mại.
Để hạn chế rủi ro và bảo vệ thị trường xuất khẩu, các doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động triển khai các giải pháp căn cơ. “Trước hết, cần tăng cường kiểm soát và minh bạch hóa xuất xứ hàng hóa. Mỗi doanh nghiệp nên xây dựng hồ sơ chứng minh xuất xứ rõ ràng, lưu trữ toàn bộ chứng từ về nguồn gốc nguyên liệu, tỷ lệ nội địa hóa, hợp đồng mua bán và quá trình vận chuyển. Ứng dụng công nghệ số, như mã QR hoặc blockchain trong truy xuất nguồn gốc, tăng tính minh bạch và củng cố niềm tin với đối tác. Cùng với đó, doanh nghiệp cần tập trung phát triển công nghiệp hỗ trợ trong nước để đầu tư sản xuất linh kiện, tấm pin, khung nhôm… nhằm nâng cao tỷ lệ nội địa hóa và giảm phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu từ Trung Quốc. Đây không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn là yếu tố quyết định giúp hàng hóa Việt Nam có “chứng minh thư xuất xứ” hợp pháp khi bước vào các thị trường lớn”, Luật sư Trần Tuấn Anh, nhấn mạnh.
Bộ Công Thương cũng đã ban hành Chỉ thị tăng cường quản lý chống gian lận xuất xứ hàng hóa, với mục tiêu thúc đẩy thương mại cân bằng, bền vững, đảm bảo lợi ích hài hòa giữa Việt Nam và các nước đã ký kết Hiệp định Thương mại tự do (FTA), triển khai siết chặt quy trình cấp C/O.
