Mỗi năm, ngành nông nghiệp Việt Nam tạo ra gần 157 triệu tấn phụ phẩm từ trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp và thủy sản. Tuy nhiên, chỉ khoảng 30% trong số này được tận dụng hiệu quả, phần còn lại bị bỏ lại trên đồng ruộng hoặc xử lý theo cách thủ công, gây lãng phí tài nguyên và gia tăng áp lực môi trường.
Trong khi đó, tại nhiều quốc gia phát triển, những loại phụ phẩm tưởng chừng như “rác thải” này lại chính là nguyên liệu đầu vào quan trọng cho các ngành công nghiệp giá trị cao như sản xuất phân bón hữu cơ, nhiên liệu sinh học, mỹ phẩm sinh học, nhựa phân hủy hoàn toàn và thậm chí cả dược phẩm. Sự khác biệt không nằm ở nguồn tài nguyên, mà nằm ở công nghệ.
Theo PGS.TS Đào Thế Anh - Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, Việt Nam đang sở hữu một “kho báu bị lãng quên” với tiềm năng khổng lồ. Tuy nhiên, để khai thác hiệu quả, cần vượt qua rào cản về chi phí và khả năng ứng dụng công nghệ. "Hiện có nhiều công nghệ tiên tiến trên thế giới, nhưng hầu hết có chi phí cao, khó áp dụng cho các doanh nghiệp và hợp tác xã trong nước. Do đó, việc phát triển công nghệ nội địa phù hợp điều kiện sản xuất là hướng đi khả thi và bền vững hơn", ông nói.
Trên thực tế, thời gian qua, nhiều doanh nghiệp Việt đã chủ động đổi mới sáng tạo, ứng dụng công nghệ trong nước vào việc xử lý phụ phẩm nông nghiệp với chi phí thấp và hiệu quả cao. Các mô hình tiêu biểu như hệ thống xử lý phân chăn nuôi thành khí biogas, sản xuất viên nén từ mùn cưa, hay tận dụng phụ phẩm thủy sản để sản xuất nhựa sinh học phân hủy hoàn toàn đang ngày càng được mở rộng. Thậm chí, một số startup còn thử nghiệm sản xuất pin sinh học từ vỏ trấu - loại phụ phẩm vốn bị bỏ đi rất phổ biến.
Không chỉ tạo thêm giá trị kinh tế cho chuỗi sản xuất, các sáng kiến công nghệ này còn góp phần đáng kể vào việc giảm ô nhiễm môi trường và thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn. Tuy nhiên, để nhân rộng các mô hình này, rất cần cơ chế hỗ trợ phù hợp từ phía chính sách.
PGS.TS Đào Thế Anh cho biết, Luật Khoa học và Công nghệ mới đã mở đường cho các địa phương chủ động bố trí ngân sách để triển khai hoạt động đổi mới sáng tạo. Tuy vậy, với đặc thù là các sản phẩm công nghệ mới chưa có tiêu chuẩn kỹ thuật cụ thể, ông kiến nghị cần cho phép thực hiện thí điểm các mô hình ở cấp địa phương, đồng thời có cơ chế linh hoạt để các sáng kiến nhanh chóng được thử nghiệm và điều chỉnh phù hợp thực tế.
Biến phụ phẩm thành tài nguyên không chỉ là một giải pháp giảm phát thải mà còn là hướng đi tất yếu để nâng cao giá trị gia tăng trong nông nghiệp, tạo thêm nguồn thu cho nông dân, đồng thời tiệm cận các tiêu chuẩn sản xuất xanh mà thế giới đang hướng đến.
Khi doanh nghiệp, nhà khoa học và nông dân cùng hành động, những dòng phụ phẩm từng bị bỏ quên có thể trở thành mắt xích quan trọng trong quá trình tái cấu trúc nền nông nghiệp Việt Nam - theo hướng xanh, bền vững và hiệu quả hơn.
