Đồng thời tạo bứt phá về năng lực cạnh tranh của một số ngành kinh tế chủ lực và chuyển biến thực chất, rõ nét về mô hình tăng trưởng, năng suất, chất lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh, nâng cao tính tự chủ, khả năng thích ứng, sức chống chịu của nền kinh tế.
Tuy nhiên, cơ cấu lại nền kinh tế là một nội dung lớn, quan trọng và cấp bách đối với Việt Nam hiện nay, nhất là khi Chính phủ đang nỗ lực đổi mới mô hình tăng trưởng để phát triển nhanh, bền vững. Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho rằng, đây là vấn đề khó, phức tạp, phạm vi rộng và liên quan đến nhiều khía cạnh, đòi hỏi thay đổi từ tư duy, tầm nhìn, quan điểm đến thể chế và nguồn lực phát triển.
* Khắc phục tồn tại
Theo đại biểu Quốc hội Trương Trọng Nghĩa, vấn đề chuyển đổi cơ cấu đã đặt ra ít nhất trong 15 năm nay, thể hiện trong các Nghị quyết của Đảng cũng như Nghị quyết của Quốc hội.
Đánh giá của Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho thấy, kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn gần đây nhất 2016-2020 đã hoàn thành 17/22 mục tiêu, góp phần quan trọng trong đổi mới mô hình và cải thiện chất lượng tăng trưởng, củng cố nền tảng kinh tế vĩ mô. Tốc độ tăng năng suất lao động bình quân giai đoạn 2016-2020 đạt 5,79%, cao hơn mức 4,27% giai đoạn 2011-2015. Cơ cấu đầu tư chuyển dịch tích cực với tỷ trọng đầu tư của khu vực nhà nước giảm, phù hợp với định hướng cơ cấu lại đầu tư công và giảm dần sở hữu nhà nước tại các doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế, nhất là các lĩnh vực Nhà nước không cần nắm giữ cổ phần chi phối.
Cùng với đó, đã hình thành và phát triển một số tập đoàn kinh tế tư nhân lớn, có khả năng ứng dụng khoa học, công nghệ, xây dựng được thương hiệu và năng lực cạnh tranh trong nước, khu vực và quốc tế…
Tuy nhiên theo đánh giá của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, việc triển khai Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2016-2020 vẫn còn một số hạn chế. Đó là, cơ cấu lại 3 lĩnh vực trọng tâm chưa hoàn thành theo mục tiêu đề ra. Cụ thể, hiệu quả đầu tư công chưa cao; giải ngân vốn đầu tư công vẫn còn vướng mắc, nhất là vốn ODA; tiến độ cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp còn chậm; hiệu quả sản xuất kinh doanh của nhiều doanh nghiệp nhà nước còn thấp.
Không những thế, việc xử lý các tổ chức tín dụng yếu kém còn hạn chế; thu ngân sách nhà nước chưa bền vững. Khu vực kinh tế tư nhân chủ yếu là doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, khả năng cạnh tranh và hiệu quả hoạt động thấp; hiệu ứng lan tỏa, tính liên kết của khu vực đầu tư nước ngoài với khu vực trong nước chưa cao…
“Cơ cấu lại nền kinh tế không phải là vấn đề mới mà đã thực hiện 10 năm rồi, vấn đề là đã làm được gì, chưa làm được gì và cần phải làm gì trong thời gian tới, cần thực hiện thế nào cho phù hợp với tình hình, bối cảnh mới”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng thẳng thắn chỉ ra.
*Tạo đà bứt phát
Trong bối cảnh quốc tế và trong nước có những cơ hội, thuận lợi đan xen với thách thức, khó khăn, đặc biệt dịch bệnh COVID-19 vẫn đang diễn biến phức tạp, Chính phủ xác định Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025 cần được thực hiện quyết liệt nhằm đẩy nhanh quá trình phục hồi của nền kinh tế và tạo đà bứt phá cho giai đoạn tới.
Cụ thể, Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025 đặt ra 5 quan điểm; đó là: tập trung khắc phục hạn chế, hoàn thành cơ cấu lại 3 lĩnh vực trọng tâm của Kế hoạch giai đoạn 2016-2020; bổ sung các nhiệm vụ nhằm tận dụng các cơ hội, các mô hình kinh doanh mới và giải quyết tốt các vấn đề chiến lược để phát triển nhanh và bền vững.
Theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng, cơ cấu lại nền kinh tế phải được coi là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt, được thực hiện đồng bộ, giữa các ngành, lĩnh vực, giữa Trung ương với địa phương. Đây là bước đi cần thiết để đổi mới mô hình tăng trưởng theo hướng dựa nhiều hơn vào khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo.
Theo đó, Nghị quyết xác định 7 mục tiêu, chỉ tiêu chủ yếu đến năm 2025. Cụ thể, tốc độ tăng năng suất lao động bình quân trên 6,5%/năm; trong đó tốc độ tăng năng suất lao động ngành công nghiệp chế biến, chế tạo đạt từ 6,5 - 7%/năm, tốc độ tăng năng suất lao động của các vùng kinh tế trọng điểm và 5 thành phố trực thuộc Trung ương cao hơn tốc độ tăng năng suất lao động trung bình cả nước; nâng cao tỷ trọng đóng góp của khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo vào tăng trưởng; trong đó năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) đạt khoảng 45% GDP. Thu hẹp khoảng cách về năng lực cạnh tranh quốc gia với các nước trong nhóm ASEAN-4, đặc biệt đối với các chỉ số về thể chế, cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực.
Tỷ lệ bội chi ngân sách nhà nước giai đoạn 2021-2025 bình quân 3,7% GDP; giảm tối thiểu 10% tổng số đơn vị sự nghiệp công lập so với năm 2021, có tối thiểu 20% đơn vị tự chủ tài chính; bảo đảm tổng vốn đầu tư toàn xã hội bình quân 5 năm khoảng từ 32 - 34% GDP.
Nghị quyết đề ra mục tiêu phấn đấu đạt khoảng 1,5 triệu doanh nghiệp; trong đó, có khoảng 60.000 đến 70.000 doanh nghiệp quy mô vừa và lớn; tỷ trọng đóng góp của khu vực kinh tế tư nhân vào GDP khoảng 55%; tối thiểu có 5 đến 10 sản phẩm quốc gia xây dựng được thương hiệu quốc tế.
Kinh tế số đạt khoảng 20% GDP; tỷ trọng kinh tế số trong từng ngành, lĩnh vực đạt tối thiểu 10%. Phấn đấu đến hết năm 2025 có khoảng 35.000 hợp tác xã; trong đó có trên 3.000 hợp tác xã ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất và tiêu thụ nông sản, khoảng 35% hợp tác xã nông nghiệp liên kết với doanh nghiệp theo chuỗi giá trị.
Cùng với đó, Nghị quyết xác định các nhiệm vụ trọng tâm cơ cấu lại nền kinh tế gồm tập trung hoàn thành các mục tiêu cơ cấu lại đầu tư công, ngân sách nhà nước, hệ thống các tổ chức tín dụng và đơn vị sự nghiệp công lập; phát triển các loại thị trường, nâng cao hiệu quả phân bổ và sử dụng nguồn lực.
Đặc biệt, Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025 có những điểm đột phá như: Kế hoạch xác định thể chế, chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo là đột phá. Do đó giải pháp về hoàn thiện thể chế, giải pháp thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo được đề xuất để thúc đẩy mạnh mẽ cơ cấu lại các ngành.
Kế hoạch cũng đề cập cơ cấu lại không gian kinh tế gồm phát triển đô thị, vùng kinh tế trọng điểm, đổi mới mô hình tăng trưởng ở các đô thị lớn, kết nối vùng, kết nối thành thị-nông thôn. Về phát triển lực lượng doanh nghiệp, kế hoạch đề cập việc phát triển các tập đoàn, doanh nghiệp lớn của người Việt cả nhà nước và tư nhân có năng lực cạnh tranh khu vực và toàn cầu, kết nối doanh nghiệp vừa và nhỏ với các doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp FDI, kết nối chuỗi trong nước và toàn cầu.
*Đột phá hoàn thiện thể chế
Khẳng định về Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025, ông Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính ngân sách của Quốc hội cho rằng, chương trình này không chỉ cần thiết mà là rất cần thiết. Theo đó, Chính phủ cần quan tâm đến phân bổ nguồn lực nội địa. Ví dụ vốn trong doanh nghiệp Nhà nước chiếm rất lớn nhưng không sử dụng hiệu quả trong khi tư nhân khó tiếp cận. Nhiều vùng tiềm năng tốt nhưng chưa quan tâm đầu tư tương xứng như Đồng bằng sông Cửu Long, ven biển.
“Cùng với đó, tác động của đại dịch và cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đòi hỏi phải cơ cấu lại nền kinh tế và thực tế các lĩnh vực. Theo đó, tái cơ cấu nền kinh tế cần cơ chế đột phá chứ không phải giải pháp thông thường”, ông Hoàng Văn Cường cho biết.
Bổ sung giải pháp cho Kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2021-2025, ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội khóa XV cho rằng, Chính phủ cần xây dựng hệ sinh thái cho lực lượng lao động. Hiện nay, nguồn lực con người trở nên quan trọng nhất. Khi lực lượng lao động có trình độ thì tạo nên áp lực, bắt buộc doanh nghiệp và các cơ quan liên quan buộc phải thay đổi để nâng cao trình độ công nghệ.
“Cơ cấu kinh tế tạo nên nền tảng và nếu chúng ta không thành công trong những năm bản lề đầu tiên này thì chúng ta mất đi cơ hội rất lớn”, ông Hiếu bầy tỏ.
Đại diện cho các địa phương, ông Trần Hữu Hậu, Luật sư, Hội viên Hội Luật gia tỉnh Tây Ninh cho rằng, kết quả cơ cấu lại của các ngành, địa phương dưới vai trò “nhạc trưởng” của Chính phủ sẽ là một trong những yếu tố quyết định thành công kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế theo Nghị quyết của Quốc hội.
“Tôi mong rằng, các địa phương sẽ không sao chép các chỉ thị, nghị quyết một cách rập khuôn, máy móc như trước đây. Không đưa vào kế hoạch, chương trình hành động những việc mà chính mình chưa biết phải làm như thế nào”, ông Trần Hữu Hậu chia sẻ.
Tư lệnh ngành kế hoạch và đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho biết, nội hàm và bản chất của cơ cấu lại nền kinh tế là phân bổ lại nguồn lực cho phát triển trên phạm vi quốc gia nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực, năng suất lao động, sức cạnh tranh của nền kinh tế.
Cùng với đó, thay đổi hệ thống thể chế, chính sách, điều chỉnh trong chỉ đạo điều hành phù hợp tình hình mới, không chỉ tập trung các ngành, không gian kinh tế mà còn quan tâm lĩnh vực quan trọng, tiềm năng lợi thế, dư địa mới để hình thành ngành mũi nhọn mang tính lan toả vững chắc, đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế.
“Do đó, các bộ, các cấp, các ngành, nhất là người đứng đầu phải thấy được trách nhiệm, coi đây là nhiệm vụ chính trị hàng đầu để quyết tâm thực hiện, vượt qua được tư duy nhiệm kỳ, lợi ích cục bộ, chống cát cứ, tính đến lợi ích tổng thể, liên vùng, liên ngành. Nếu chia cắt, phân khúc sẽ khó đem lại hiệu quả chung của nền kinh tế”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh./.
