Phóng viên: Sau 5 năm triển khai, Chương trình OCOP đã đạt được những kết quả gì, thưa ông?
TS. Ngô Trường Sơn: Tính đến ngày 31/8/2013, cả nước đã có 63/63 tỉnh, thành phố đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP, đã có 10.322 sản phẩm OCOP đạt 3 sao trở lên, trong đó 67,3% sản phẩm 3 sao, 31,2% sản phẩm 4 sao, 0,8% sản phẩm tiềm năng 5 sao và 42 sản phẩm 5 sao. Đã có 5.361 chủ thể OCOP, trong đó có 38,1% là HTX, 24,2% là doanh nghiệp, 34,9% là cơ sở sản xuất/hộ kinh doanh, còn lại là tổ hợp tác.
Sản phẩm OCOP đang từng bước khẳng định được giá trị và chất lượng trên thị trường, được người dân tín nhiệm, góp phần gia tăng giá trị, giúp các chủ thể tăng quy mô sản xuất và doanh thu. Theo thống kê, hơn 60,7% chủ thể OCOP đạt từ 3 sao trở lên có doanh thu tăng bình quân 17,6%/năm, giá bán các sản phẩm sau khi được chính thức công nhận OCOP tăng bình quân 12,2%.
Chương trình thúc đẩy phát triển sinh kế ở những vùng đặc biệt khó khăn và các nhóm yếu thế như: đồng bào dân tộc thiểu số, phụ nữ. Kết quả sau 5 năm triển khai cho thấy, tỷ lệ chủ thể OCOP là nữ giữ ổn định với khoảng 40%; đặc biệt, ở khu vực miền núi, tỷ lệ chủ thể OCOP là nữ rất cao, như: ở Bắc Trung Bộ là 50,6%, miền núi phía Bắc là 43,4% và Tây Nguyên là 45,2%. Hay tỷ lệ chủ thể là người dân tộc thiểu số ở vùng khó khăn chiếm 17,1%, đặc biệt là ở khu vực miền núi phía Bắc lên đến 37,3%...
Phóng viên: Ông đánh giá như thế nào về vai trò của Chương trình OCOP trong việc chuyển từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp, từ tư duy sản xuất sang tư duy kinh tế hàng hóa?
TS. Ngô Trường Sơn: Trong 5 năm qua, Chương trình OCOP đã có những đóng góp quan trọng trong phát triển nông nghiệp, kinh tế nông thôn Việt Nam. Đầu tiên, các chủ thể OCOP đã từng bước thay đổi tư duy về sản xuất, từ sản xuất nông nghiệp sang sản xuất hàng hóa gắn với sản phẩm, chất lượng và thương hiệu của mình. Ví dụ như, hơn 2.126 hợp tác xã có sản phẩm OCOP từ 3 sao trở lên đã chuyển đổi hoạt động, thực hiện chức năng tiêu thụ sản phẩm, gắn với việc xây dựng sản phẩm có tiêu chuẩn, quy chuẩn, bao bì, nhãn mác và thương hiệu của hợp tác xã, thay vì chỉ làm các dịch vụ cho các thành viên,...
Bên cạnh các yếu tố về chất lượng, an toàn thực phẩm, nhiều sản phẩm OCOP đã khai thác, tích hợp các giá trị về văn hóa, đặc điểm vùng miền, tri thức bản địa,... hình thành các câu chuyện sản phẩm để gia tăng giá trị, nâng cao giá bán và lợi nhuận. Nhiều sản phẩm OCOP gắn với vai trò như một “đại sứ” chuyển tải những câu chuyện sản phẩm mang tính nhân văn của vùng, miền, như: Sản phẩm trà Phìn Hồ mang hương sắc, văn hóa của đồng bào người Dao ở vùng núi Hoàng Su Phì, tỉnh Hà Giang; sản phẩm từ sen - thể hiện những giá trị về văn hóa, con người xứ sở sen Hồng, tỉnh Đồng Tháp...
Phóng viên: OCOP được xác định là Chương trình dài hơi, nhưng thời gian qua một số địa phương tỏ ra nóng vội, thậm chí chạy theo phong trào, dẫn đến việc thực hiện Chương trình thiếu bền vững. Ông đánh giá như thế nào về vấn đề này?
TS. Ngô Trường Sơn: Bên cạnh những thành tựu nổi bật, chúng ta cũng phải thẳng thắn nhìn nhận những khó khăn, tồn tại của Chương trình sau 5 năm triển khai. Trong đó có thực trạng số lượng sản phẩm OCOP tăng nhanh nhưng chưa thực sự bền vững, thể hiện là: một số địa phương còn chạy theo thành tích, tập trung vào những sản phẩm đã được hình thành, không phải là các sản phẩm có lợi thế; thiếu sự chủ động của các chủ thể khi tham gia vào Chương trình; chưa tập trung đến các giải pháp về chuẩn hóa chất lượng, mẫu mã bao bì sản phẩm, nâng cao năng lực thực sự của chủ thể (về quản trị, tổ chức sản xuất, năng lực thị trường…).
Hoạt động xúc tiến thương mại tuy được nhiều địa phương triển khai nhưng còn manh mún, thiếu đồng bộ, chưa hình thành được hệ thống quảng bá, xúc tiến thương mại mang tính kết nối, chuyên sâu về sản phẩm OCOP. Đặc biệt, công tác quản lý, giám sát sản phẩm sau khi được công nhận còn là vấn đề nổi cộm cần được quan tâm và đẩy mạnh. Đây cũng là những vấn đề mà Chương trình OCOP giai đoạn 2021 - 2025 đã đưa ra các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm để tổ chức triển khai trong thời gian tới.
Phóng viên: Giải pháp để thúc đẩy Chương trình OCOP phát triển bền vững trong thời gian tới là gì, thưa ông?
TS. Ngô Trường Sơn: Cần phải xác định phát triển sản phẩm OCOP phải gắn với bối cảnh chung về mục đích, yêu cầu của “nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh”; sản phẩm OCOP phải trở thành niềm tự hào của người dân, cộng đồng của từng địa phương. Bên cạnh mục tiêu nâng cao đời sống, thu nhập cho người dân, đặc biệt là phụ nữ, người nghèo, người dân tộc thiểu số thì sản phẩm OCOP còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa nông thôn Việt Nam.
Do đó, thời gian tới, Chương trình sẽ tập trung nâng cao chất lượng, giá trị, hình ảnh sản phẩm OCOP gắn với các thế mạnh, lợi thế về nguyên liệu địa phương, văn hóa và tri thức bản địa (tập trung khai thác các bản sắc, lợi thế đặc trưng của các sản phẩm để tạo sự khác biệt với các sản phẩm có tính phổ biến); đẩy mạnh phát triển sản phẩm chế biến, chế biến sâu gắn với vùng nguyên liệu địa phương, văn hóa và tri thức bản địa. Đồng thời chú trọng công tác tuyên truyền, xây dựng thương hiệu OCOP Việt Nam, đẩy mạnh công tác quảng bá, xúc tiến thương mại, giới thiệu sản phầm,... Mục tiêu là nâng cao hình ảnh, giá trị sản phẩm OCOP, đưa biểu trưng OCOP trở thành dấu hiệu nhận diện đối với người tiêu dùng.
Cùng với nâng cao năng lực và sự tham gia của các chủ thể OCOP vào hệ thống thương mại điện tử, hình thành các sàn thương mại điện tử quy mô lớn, các kênh bán hàng trực tuyến (online), đặc biệt là cho với các sản phẩm có quy mô nhỏ, sản phẩm đặc sản địa phương;… thì Chương trình sẽ tập trung xây dựng để hình thành các “Điểm đến” về sản phẩm OCOP (Điểm OCOP, cà phê OCOP, tuyến phố OCOP, công viên sáng tạo OCOP,…) gắn với các trung tâm du lịch, các hoạt động văn hóa; nâng cao năng lực hệ thống logistic về nông sản và OCOP nhằm thúc đẩy thương mại, thị trường sản phẩm trong nước và xuất khẩu. Đồng thời chú trọng và đẩy mạnh các hoạt động ngoại giao gắn với quà tặng OCOP ở các cấp (quốc gia, bộ ngành và địa phương); tổ chức các sự kiện, diễn đàn kết nối sản phẩm OCOP với các đại sứ, cơ quan, đại diện quốc tế tại Việt Nam, hình thành các “sứ giả OCOP” để hội tụ giá trị, lan tỏa văn hóa Việt Nam.
Trân trọng cảm ơn ông!
