Doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong định hướng thị trường
Ngành hàng lúa gạo Việt Nam đã đi qua nhiều thăng trầm. Gần đây nhất, hiện tượng lúa gạo Việt Nam bị rớt giá đúng vụ thu hoạch rộ, đã ảnh hưởng đến hoạt động tiêu thụ lúa gạo của nông dân. Mặc dù các thương lái vẫn hoạt động, nhưng lượng thu mua lại phụ thuộc vào hoạt động xuất khẩu của các doanh nghiệp.
Khi doanh nghiệp xuất khẩu chậm do giá gạo thế giới xuống thấp, đồng nghĩa với việc chậm thu mua lúa tươi trên đồng. Chính vì vậy, nhiều chuyên gia cho rằng phải đa dạng thị trường xuất khẩu gạo, tránh tình trạng 1 thị trường đóng cửa nhập khẩu gạo, thì gạo Việt Nam lại rớt giá.
Theo ông Nguyễn Anh Phong, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, gạo thương hiệu cao là lựa chọn của các doanh nghiệp.
Doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong định hướng thị trường, định hướng giá trị trong chuỗi lúa gạo Việt Nam. Chính vì vậy, Bộ Nông nghiệp và Môi trường giao Viện Chiến lược Chính sách Nông nghiệp và Môi trường rà soát thị trường tiềm năng, thị trường mới; trong đó, phân tích loại gạo nào phù hợp với thị trường mới, đối thủ cạnh tranh là ai, làm sao để gạo Việt Nam chiếm được thị phần tốt trong những thị trường đó.
Điển hình như, tại thị trường châu Phi, có một số quốc gia thời gian qua tăng nhập khẩu gạo Việt Nam, mức độ tăng trưởng nhanh với hơn 30% trong 2-3 năm qua. Loại gạo xuất sang thị trường này phù hợp với khả năng cung ứng của Việt Nam, có thể thay thế nếu các thị trường truyền thống gặp vấn đề.
Ngoài châu Phi, còn có thị trường ngách đặc thù như Trung Đông, các nước Arab và một số nước khác như Mỹ, Pháp... đó là những nước sử dụng gạo chất lượng cao như gạo thơm, gạo Jasmine, rất nhiều doanh nghiệp đã đột phá đi trước, thử nghiệm thay đổi bao bì, mẫu mã với bao gạo nhỏ 1kg, 2kg, 5kg và chú ý vấn đề môi trường. Đây là những sáng kiến cần nhân rộng để tiếp cận thị trường cao cấp.
Tiến sỹ Trần Ngọc Thạch, Viện trưởng Viện lúa Đồng bằng sông Cửu Long, cho biết viện lưu ý nhiều hơn về phẩm chất gạo. Từ đó, tạm chia giống lúa theo phân khúc gạo gồm: gạo thơm, gạo chất lượng cao, gạo cao sản, gạo nếp, gạo Nhật và gạo có chỉ số đường huyết thấp, có giá trị dinh dưỡng.
Nhưng các loại gạo chất lượng này luôn phải được nghiên cứu cải tiến để có nguồn hàng như thị trường yêu cầu. Nếu không tập trung nghiên cứu cải thiện nữa thì giống lúa vốn có vòng đời, 10 năm nữa giống OM5451, OM18 sẽ trở nên thoái hóa. Khi trồng 20-30 vụ liên tục thì giống lúa từ kháng sâu bệnh sẽ bị nhiễm sâu bệnh lại.
Hiện nay trong nghiên cứu chọn tạo giống, Viện lúa Đồng bằng sông Cửu Long vẫn lựa chọn những giống phổ biến, tiếp tục cải thiện thêm khả năng chống chịu sâu bệnh bằng cách lai tạo, vẫn giữ được chất lượng gạo và những đặc tính cơ bản của giống đó.
Thứ hai ngành hàng lúa gạo Việt Nam cũng đã làm chủ công nghệ, vì vậy tiếp tục ứng dụng những kỹ thuật, công nghệ mới để làm sao tạo ra những chủng loại giống theo các phân khúc để không bị động, thị trường cần gạo gì thì Việt Nam có giống đó.
Cần chủ động đa dạng hóa thị trường, chủng loại gạo xuất khẩu, xây dựng thương hiệu
Hiện nay, với các chính sách về phát triển ngành hàng lúa gạo của Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Môi trường, ngành hàng lúa gạo đang được chú trọng và nhấn mạnh vào các giống chất lượng cao, cách canh tác phát thải thấp và diện tích trồng lúa ở Việt Nam có xu hướng giảm theo định hướng của Chính phủ và ngành nông nghiệp.
Ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam, chia sẻ điều này có thể đưa ra hình ảnh trong tương lai lúa gạo Việt Nam sẽ ít hơn so với hiện nay.
Tuy nhiên, để các thị trường mới nhập khẩu lúa gạo Việt Nam thuận lợi, các doanh nghiệp cũng phải cân nhắc nhiều yếu tố như: Yêu cầu về hình thức thanh toán (cho nợ, kéo dài thời gian thanh toán); ảnh hưởng đến tài chính và hạn mức tín dụng của doanh nghiệp...
Đồng thời các doanh nghiệp ngành gạo cũng cần xác định rõ đối tượng mua để có chính sách giá phù hợp, đảm bảo lợi ích của cả người bán và người mua, cũng như an ninh lương thực trong nước.
Nhiều ý kiến cho rằng, hiện 3 thị trường truyền thống đang chiếm gần 70% tổng kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam, nhưng biến động về chính sách của các thị trường này cũng sẽ tác động nhanh nhậy lên thị trường lúa gạo Việt Nam.
Số liệu của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy, trong năm 2024, Philippines là thị trường tiêu thụ gạo lớn nhất của Việt Nam với thị phần chiếm 46,1%. Indonesia và Malaysia là hai thị trường lớn tiếp theo với thị phần tương ứng là 13,2% và 7,5%.
Theo các chuyên gia trong ngành, việc doanh nghiệp xuất khẩu gạo tập trung quá lớn vào một số ít thị trường mua số lượng nhiều nhằm “hưởng chênh lệch đầu tấn” (tức bán khối lượng càng nhiều lợi nhuận càng cao) mà chưa tập trung vào giá trị là nguyên nhân khiến ngành gạo Việt Nam bị ảnh hưởng nặng nề khi rủi ro xảy ra.
Câu chuyện giá gạo xuất khẩu sụt giảm mạnh giai đoạn đầu năm 2025 tiếp tục đặt ra bài toán đa dạng hóa thị trường để gia tăng thêm sức cạnh tranh cho ngành lúa gạo.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn khuyến nghị, các doanh nghiệp cần chủ động đa dạng hóa thị trường, chủng loại gạo xuất khẩu, không chỉ tập trung vào các thị trường châu Á như Philippines, Indonesia, Trung Quốc... mà cần mở rộng xuất khẩu sang các thị trường tiềm năng khác, như châu Âu, Mỹ, Trung Đông, Tây Á và châu Phi.
Bên cạnh đó, về phía các địa phương cần tập trung sản xuất các loại gạo chất lượng, giá bán cao được thị trường ưa chuộng như các loại gạo thơm, gạo đặc sản… Trong đó, quan tâm tập trung nguồn lực cho việc triển khai Đề án “Phát triển bền vững một triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030”, để đưa Việt Nam trở thành một trong những quốc gia tiên phong trong sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải phù hợp xu thế tiêu dùng thế giới, vừa tạo ra giá trị gia tăng lớn hơn nữa cho hạt gạo Việt Nam.
Sẽ không có công thức chung cho việc mở thị trường, mỗi doanh nghiệp có thế mạnh riêng để thực hiện việc này. Tuy nhiên, bên cạnh việc mở cửa thị trường, đảm bảo chất lượng thì chú trọng đến chiến lược xây dựng thương hiệu, xúc tiến thương mại, chăm sóc khách hàng... sẽ là cách để các doanh nghiệp xuất khẩu gạo nói riêng, ngành lúa gạo Việt Nam nói chung phát triển bền vững./.
