“Kỳ hoa, dị thảo” giữa lòng di sản
Khu rừng Bạch Mã, được chính phủ công nhận là Vườn Quốc gia vào ngày 15/7/1991, sở hữu diện tích đến 22.031 ha. Tọa lạc tại cuối dãy Trường Sơn Bắc, Bạch Mã đã từng bước trở thành biểu tượng về sự phong phú động thực vật và tiềm năng du lịch tự nhiên.
VQGBM với diện tích nhỏ nhưng đa dạng sinh cảnh, là khu vực nổi tiếng về sự hài hòa giữa đầm phá ven biển và rừng trên núi, tạo nên một bức tranh phong cảnh phong phú và độc đáo. Bạch Mã nằm ở ranh giới địa lý sinh vật quan trọng, là điểm giao thoa giữa Bắc và Nam Việt Nam cũng như giữa dãy núi Trường Sơn và vùng đồng bằng ven biển. Điều này tạo nên một môi trường độc đáo, là nơi gặp gỡ của các hệ sinh thái khác nhau, làm cho Bạch Mã trở thành “kho báu” tài nguyên và là điểm đến hấp dẫn cho những người yêu thiên nhiên, thích khám phá.
Trong Vườn Quốc gia, rừng thường xanh đất thấp dưới 900m và rừng thường xanh núi cao trên 900m là những kiểu rừng chủ yếu. Sinh cảnh ưu thế trong Vườn Quốc gia là đất trống cỏ và cây bụi, với ưu thế là các loài Sim Rhodomyrtus tomentosa, Mua Melastoma candidum và Cỏ tranh Imperata cylindrical. Cả khu Bạch Mã - Hải Vân được coi như là một trong bảy vùng có tầm quan trọng toàn cầu của Việt Nam, là một trong các “Trung tâm đa dạng thực vật”.
Về hệ thú, Bạch Mã đang tiếp tục bí ẩn với chỉ 48 loài được xác định trong vườn quốc gia. Nhiều loài thú lớn như Voọc Chà vá chân nâu và vượn Hylobates từng được ghi nhận. Đối với chim, có 249 loài đã được ghi nhận tại VQGBM, nằm trong vùng chim đặc hữu đất thấp miền Trung. Bạch Mã còn là quê hương của một số loài chim có vùng phân bố hẹp, đặc biệt quan trọng cho việc bảo tồn.
VQGBM không chỉ đẹp về cảnh quan và đa dạng sinh học mà còn là kho báu văn hóa và lịch sử. Khám phá Bạch Mã không chỉ là hành trình chìm đắm trong thiên nhiên hoang sơ mà còn là việc khám phá lịch sử với những biệt thự Pháp cổ. Được xây dựng vào năm 1932 bởi kỹ sư người Pháp Girard, những biệt thự này từng phục vụ cho giới quan chức người Pháp và nhà giàu thời kỳ đó. Tuy nhiên, sau khi người Pháp rời Việt Nam, nơi này đã chịu nhiều tác động tiêu cực từ lịch sử và thời gian...
Nằm ở nguồn của các con sông lớn như Tả Trạch, Truồi, Cu Đê, nơi này có vai trò quan trọng trong hệ thống thủy lợi khu vực. Bạch Mã thu hút không chỉ với vẻ đẹp tự nhiên mà còn với tầm quan trọng văn hóa và lịch sử, là điểm giao cắt của Cố đô Huế, phố cổ Hội An và thánh địa Mỹ Sơn. Ngày nay, những di tích lịch sử như Địa đạo Bạch Mã, khu vực sân bay cũ, Hải Vọng Đài vẫn giữ lại dấu vết của những thời kỳ khó quên. Bạch Mã trở thành không gian kỷ niệm, giữ gìn vẻ đẹp tự nhiên và lịch sử với sự chăm sóc và tôn tạo của thế hệ hôm nay.
Mặc dù đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong quy hoạch du lịch vùng Bắc Trung bộ, VQGBM vẫn gặp khó khăn trong việc thu hút khách du lịch cũng như các nhà đầu tư, đặc biệt ở khu vực đỉnh núi. Theo thống kê của VQGBM lượng khách tham quan trung bình khoảng 100.000 lượt, trong đó chiếm đa số là khách tham quan ở khu du lịch Thác trượt Bạch Mã (khoảng 70.000 lượt/năm), trong khi đó lượng khách tham quan Hồ Truồi – Thiền viện Trúc Lâm Bạch Mã (khoảng 10.000 lượt/năm) và khu du lịch sinh thái đỉnh núi Bạch Mã (khoảng 20.000 lượt/năm).
Khí hậu khắc nghiệt, giao thông khó khăn, và thiếu đồng bộ về cơ sở hạ tầng là những thách thức lớn dẫn đến việc khu vực này kém thu hút. Đây cũng là lý do khiến các nhà đầu tư còn lưỡng lự. Việc xây dựng và bảo dưỡng công trình lớn gặp rủi ro do mưa nhiều, số ngày nắng ít, làm giảm số ngày khách có thể tham quan. Đây là những thách thức cần vượt qua để phát triển du lịch sinh thái kết hợp với văn hóa và lịch sử tại VQGBM.
Song hành bảo vệ môi trường với phát triển kinh tế
VQGBM với vẻ đẹp tự nhiên và giá trị sinh thái lớn, đang đặt ra thách thức lớn trong việc phát triển du lịch một cách bền vững và hiệu quả. Theo đánh giá của TS Nguyễn Vũ Linh, Giám đốc VQGBM, để vượt qua những thách thức vốn có nhằm phát triển du lịch Bạch Mã bền vững, cần thiết phải áp dụng các giải pháp quy hoạch và quản lý quy hoạch du lịch phù hợp với đặc thù của Bạch Mã, đồng thời tuân thủ nghiêm các quy định về quản lý rừng đặc dụng.
Một bước tiến quan trọng là việc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã phê duyệt phương án quản lý, bảo tồn và phát triển bền vững VQGBM giai đoạn 2021-2030. Trong khuôn khổ này, đã có quy hoạch chi tiết với 14 tuyến và 12 khu vực tổ chức du lịch sinh thái, chiếm tổng diện tích hơn 1.716 ha. Điều này là cơ sở để xây dựng Đề án Du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí giai đoạn 2023-2030, mở cửa cho sự hợp tác giữa doanh nghiệp và VQGBM trong việc đầu tư và xây dựng các dự án du lịch.
Ông Nguyễn Vũ Linh cũng nhấn mạnh về sự quan trọng của việc doanh nghiệp phải tuân thủ nghiêm túc đề án và các quy định pháp luật hiện hành, bao gồm Lâm nghiệp, Xây dựng, Đầu tư, Bảo vệ môi trường,… Các doanh nghiệp có thể lựa chọn hợp tác, liên kết với VQGBM hoặc thuê môi trường rừng để kinh doanh dịch vụ du lịch sinh thái. Điều này đặt ra yêu cầu về trách nhiệm và sự chủ động trong việc bảo tồn và phát triển nguồn tài nguyên sinh thái quý báu và độc đáo.
Hội thảo tham vấn cấp tỉnh về Đề án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí của VQGBM giai đoạn 2023-2030 đã là nơi quy tụ nhiều ý kiến chính trị, địa phương và xã hội. Mọi người đều nhất trí rằng phát triển du lịch ở VQG Bạch Mã phải tuân thủ đúng pháp luật, phù hợp với quy hoạch địa phương, và đặc biệt là phải bám sát Phương án quản lý rừng bền vững. Nhiều ý kiến cũng nhấn mạnh đến việc sử dụng tài nguyên một cách khôn ngoan, bền vững, góp phần vào sự phát triển kinh tế và cải thiện đời sống cộng đồng địa phương.
Mục tiêu của đề án là phát triển một mô hình du lịch sinh thái đúng nghĩa tại VQG Bạch Mã. Qua đó đòi hỏi phải xây dựng các khu, điểm, tuyến du lịch dựa trên bản chất thiên nhiên, văn hóa, lịch sử của địa phương, và không làm thay đổi, biến dạng nó. Quan trọng hơn, đề án còn đề xuất việc giáo dục môi trường, tăng cường nhận thức về bảo vệ môi trường và văn hóa địa phương cho du khách. Điều này sẽ tạo ra một trải nghiệm du lịch không chỉ tốt cho du khách mà còn đóng góp tích cực vào công tác bảo tồn và phát triển kinh tế địa phương.
Một điểm đặc biệt, đề án xác định rõ khu vực đỉnh Bạch Mã là dành cho phân khúc khách hàng cao cấp. Điều này không chỉ tạo ra cơ hội kinh doanh du lịch cao cấp mà còn giúp giảm áp lực du lịch lên khu vực đỉnh, bảo vệ cảnh quan và môi trường rừng. Phương thức tổ chức du lịch chủ yếu là cho thuê môi trường rừng, và diện tích xây dựng hạ tầng chỉ được thực hiện trên đất trống, trảng cỏ, cây bụi và diện tích không đủ tiêu chí thành rừng.
Cuối cùng, việc triển khai mô hình du lịch này đòi hỏi sự hỗ trợ và cam kết chặt chẽ từ các đối tác doanh nghiệp. Các doanh nghiệp quan tâm có thể chọn giữa hợp tác, liên kết với VQGBM hoặc thuê môi trường rừng để phát triển dịch vụ du lịch sinh thái. Việc này không chỉ tạo cơ hội kinh doanh mà còn đặt ra trách nhiệm lớn đối với các nhà đầu tư để duy trì và phát triển theo hướng bền vững.
Để đảm bảo hiệu quả cũng như sự tuân thủ, ông Nguyễn Vũ Linh khẳng định: “Vườn quốc gia Bạch Mã sẽ chịu trách nhiệm quản lý toàn bộ hoạt động du lịch trong khu vực của mình”. Điều này bao gồm cả việc đảm bảo quyền sở hữu của Nhà nước về đất rừng và tài nguyên, với Vườn quốc gia đóng vai trò là đại diện trực tiếp của Nhà nước. Các nhà đầu tư cũng sẽ phải cam kết thực hiện đúng theo Đề án, chấp nhận sự giám sát và quản lý của VQGBM và thực hiện đầy đủ trách nhiệm về nghĩa vụ tài chính và tiến độ xây dựng.
Phương án quản lý, bảo tồn và phát triển bền vững VQGBM giai đoạn 2021-2030 được phê duyệt ngày 06/4/2021 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, đồng thời xây dựng các định hướng phát triển du lịch sinh thái trong VQG Bạch Mã một cách bền vững, việc xây dựng “Đề án du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí trong Vườn quốc gia Bạch Mã giai đoạn 2022-2030” là một cơ hội quan trọng để Bạch Mã trở thành điểm đến du lịch môi trường hàng đầu. Sự chủ động và tích cực trong việc hợp tác với doanh nghiệp sẽ định hình tương lai của khu vực này và góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Việc này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn tạo ra cơ hội giáo dục môi trường cho du khách, giúp nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường và giữ gìn văn hóa đặc biệt của địa phương.
Trong bối cảnh môi trường và du lịch ngày càng trở nên quan trọng đối với cộng đồng quốc tế, việc VQGBM tập trung vào phát triển du lịch sinh thái bền vững là một quyết định đúng đắn và chiến lược. Điều này không chỉ giúp Bạch Mã trở thành điểm đến lý tưởng cho du khách mà còn góp phần quan trọng vào nhiệm vụ bảo tồn và phát triển của khu vực này, đồng thời tạo cho địa phương nhiều cơ hội về kinh tế lẫn cộng đồng.
