Tuy nhiên, nếu không làm được, Việt Nam có thể phải mất vài năm nữa mới có cơ hội, thậm chí nguy cơ bị phạt "thẻ đỏ" chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo, không theo quy định (IUU), hạn chế xuất khẩu thuỷ sản vào các thị trường quan trọng.
Nhiều chuyển biến tích cực trong triển khai khuyến nghị của EC
Tại cuộc họp trực tuyến với 28 tỉnh, thành phố ven biển về chống khai thác IUU mới đây, Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang cho biết, Đoàn kiểm tra lần thứ 4 của EC (tháng 10/2023) đã đánh giá việc khắc phục của Việt Nam có nhiều chuyển biến rất tích cực.
Trước đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng thông tin, từ tháng 11/2022 đến nay, Việt Nam đã tập trung triển khai 4 nhóm khuyến nghị của EC để chống khai thác IUU, nhằm được gỡ cảnh báo “thẻ vàng” IUU gồm: Hoàn thiện khung pháp lý; theo dõi, kiểm tra, kiểm soát hoạt động của tàu cá, quản lý đội tàu; chứng nhận sản lượng và truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác; thực thi pháp luật.
Đoàn thanh tra của EC đã tiếp tục ghi nhận, đánh giá cao nỗ lực chống khai thác IUU, đặc biệt là quyết tâm chính trị, sự quan tâm, chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng.
Các khuyến nghị trong lần thanh tra thứ 3 đã có sự chuyển biến tích cực; có sự chỉ đạo sát sao từ cấp Trung ương đến địa phương; đồng tình, ủng hộ Việt Nam trong việc chuyển từ nghề cá nhân dân sang nghề cá có trách nhiệm.
Đối với khung pháp lý chống khai thác IUU, đoàn thanh tra của EC cơ bản thống nhất với dự thảo 2 nghị định sửa đổi, bổ sung đối với: Nghị định 26/2019/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành luật Thủy sản và Nghị định số 42/2019/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản.
Tuy nhiên, đoàn thanh tra của EC tiếp tục đề nghị Việt Nam kiểm soát, không để tàu cá vi phạm khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài; không để tàu mất kết nối 10 ngày; không để tàu "3 không" như không đăng kiểm, không đăng ký, không giấy phép.
Ngoài ra, các địa phương tập trung thực hiện nghiêm túc các quy định pháp luật thủy sản, đặc biệt quy định về thiết bị giám sát hành trình (VMS), đăng ký, cấp phép, đánh dấu tàu cá tạo sự chuyển biến trên thực tế; kiên quyết xử phạt triệt để những hành vi vi phạm khai thác IUU.
Còn nhiều hạn chế cần gấp rút khắc phục
Sau 6 năm Ủy ban châu Âu (EC) cảnh báo “thẻ vàng” đối với sản phẩm hải sản khai thác của Việt Nam xuất khẩu sang thị trường châu Âu, đến nay sau 4 đợt thanh tra thực tế của đoàn thanh tra EC tại Việt Nam, kết quả chống khai thác IUU đã đạt được những kết quả tích cực, được EC ghi nhận, đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam.
Tuy nhiên, sau đợt thanh tra lần thứ 4 vào tháng 10/2023, kết quả tổ chức thực hiện trên thực tế tại địa phương vẫn còn hạn chế trong việc theo dõi, kiểm soát, giám sát hoạt động tàu cá, xử phạt vi phạm khai khác IUU, chế tài xử lý đối với doanh nghiệp gian lận chưa nghiêm khắc, cho nên tại thời điểm hiện tại chưa thể gỡ cảnh báo “thẻ vàng” cho Việt Nam. Đồng thời, EC đưa ra kiến nghị cho Việt Nam để khắc phục trong thời gian tới và sẽ sang làm việc với Việt Nam lần thứ 5, dự kiến vào tháng 4/2024 để xem xét quyết định gỡ bỏ “thẻ vàng”.
Theo đó, EC kiến nghị Trung ương cần phải có biện pháp xử lý nghiêm trách nhiệm đối với các tổ chức, cá nhân tại địa phương không hoàn thành chức trách, nhiệm vụ được giao trong việc xử phạt quy định về VMS, vượt ranh giới biển; xử phạt nghiêm khắc, triệt để các doanh nghiệp làm ăn phi pháp, thu lợi bất chính từ hành vi vi phạm khai thác IUU.
Nghiêm túc bổ sung các quy định theo khuyến nghị của đoàn và cần sớm thông qua 2 nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định số 26/2019/NĐ-CP và Nghị định số 42/2019/NĐ-CP. Tập trung thực hiện nghiêm túc các quy định pháp luật thủy sản, kiểm soát chặt chẽ tàu cá “3 không” (không đăng ký, không đăng kiểm, không cấp phép). Xử phạt 100% các trường hợp vi phạm quy định về VMS, vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài.
Theo Cục trưởng Cục Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) Nguyễn Quang Hùng, cho biết, hiện cả nước vẫn còn khoảng 15.198 tàu cá "3 không" (không đăng ký, không đăng kiểm, không cấp phép). Tình trạng tàu cá vi phạm quy định ngắt kết nối VMS tiếp tục xảy ra phổ biến, từ đầu năm 2023 đến nay xảy ra gần 5.000 lượt tàu mất kết nối trên 10 ngày.
Bên cạnh đó, hành vi vi phạm vận chuyển, gửi thiết bị VMS trên tàu cá khác nhằm trốn tránh sự theo dõi của cơ quan quản lý còn diễn biến phức tạp. Các địa phương chưa triển khai thống nhất, đồng bộ trong cả nước hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử để theo dõi, kiểm soát công tác xác nhận, chứng nhận nguồn gốc thủy sản khai thác trong nước trong khi chỉ đạo của Thủ tướng là phải hoàn thành, báo cáo kết quả trước ngày 31/12/2023.
Ngoài ra, công tác thực thi pháp luật, xử lý vi phạm IUU, vẫn còn tình trạng thiếu quyết liệt. Đáng lưu ý, tình trạng tàu cá, ngư dân khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài vẫn tiếp tục xảy ra. Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang đánh giá thực trạng này có ảnh hưởng rất lớn đến việc gỡ “thẻ vàng”.
Quyết tâm trong thời điểm “vàng” để được gỡ “thẻ vàng” sớm nhất
Theo Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang, từ nay đến ngày 30/4/2024 là thời điểm “vàng” để được gỡ “thẻ vàng” sớm nhất. Ông đề nghị bộ, ngành Trung ương và địa phương có liên quan phải quyết tâm để được gỡ cảnh báo “thẻ vàng” vào lần làm việc thứ 5 với đoàn thanh tra EC.
Đây là cơ hội của Việt Nam, nên cần có giải pháp đồng bộ, khắc phục những hạn chế còn tồn tại, tập trung dồn mọi nguồn lực để phối hợp tốt trong tổ chức đợt cao điểm chống khai thác IUU từ đây đến hết tháng 4/2024.
Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang nhấn mạnh, đợt thanh tra lần thứ 5 của EC là cơ hội quyết định để Việt Nam gỡ "thẻ vàng" IUU, vì thế rất cần những giải pháp tổng lực, dồn sức giải quyết những tồn tại trước khi đoàn thanh tra EC sang.
Phó Thủ tướng chỉ đạo các bộ ngành, địa phương cần tập trung không để có tàu cá bị bắt ở nước ngoài; xử lý nghiêm các vi phạm, không có ngoại lệ. Phó Thủ tướng giao Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức các đoàn đi kiểm tra các địa phương thực hiện nhiệm vụ chống khai thác IUU. Bộ Quốc phòng chỉ đạo lực lượng biên phòng quản lý, kiểm soát tốt tàu cá xuất, nhập bến, tại vùng biển giáp ranh.
Bộ Công an thúc đẩy điều tra, đưa ra xét xử hành vi tổ chức và môi giới xuất cảnh trái phép và hành vi hợp thức hoá hồ sơ đối với các lô hàng hải sản xuất khẩu; mở rộng điều tra các nhóm tàu không về bến mà sử dụng các tàu khác tiếp tế nhiên liệu, đá, đồ ăn và tiếp nhận cá mang về bờ bán.
Bên cạnh những nhiệm vụ trước mắt, Phó Thủ tướng cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải có các giải pháp căn cơ, lâu dài để phát triển ngành thủy sản bền vững, có trách nhiệm như hợp tác với các nước về nghề cá, mở ra hướng đi mới cho ngư dân; thu hút đầu tư nước ngoài vào nuôi trồng, chế biến hải sản.
Theo đó, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cần xây dựng phương án, kế hoạch khai thác thủy sản bền vững, trong đó tính đến khả năng cấm biển để bảo vệ, tái tạo ngư trường và hỗ trợ ngư dân khi thực hiện cấm biển.
Trong khi đó, theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Phùng Đức Tiến, có ba vấn đề cần tập trung giải quyết. Đầu tiên là phải quản lý, giám sát được đội tàu, muốn vậy phải thống kê được có bao nhiêu tàu loại từ 6 đến 12 mét, bao nhiêu từ 12 đến 15 mét, bao nhiêu từ 15 đến 24 mét và bao nhiêu trên 24 mét. “Còn màu sơn, phải tuyệt đối 100% cùng màu”, ông nói.
Về truy xuất nguồn gốc, với hải sản đánh bắt trong nước, tất cả phải có nhật ký, trong đó, phải ghi rõ tọa độ thả lưới, kéo lưới, thời gian…Theo đó các địa phương có khai thác hải sản phải nắm rõ điều này.
Đối với xử lý vi phạm hành chính, Bộ đã báo cáo, kiến nghị Chính phủ sửa đổi, bổ sung Nghị định 26/2019/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật thủy sản và Nghị định 42/2019/NĐ-CP về quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản, nhằm xử lý vi phạm triệt để hơn./.
