Thực trạng hoạt động hợp tác xã, tổ hợp tác
Với sự cố gắng, nỗ lực của cấp ủy, chính quyền các cấp cùng các chủ thể, kinh tế tập thể, hợp tác xã (HTX) trên địa bàn tỉnh đã có bước phát triển và ngày càng góp phần tích cực vào quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn, thúc đẩy kinh tế hộ phát triển, đóng góp quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Song thực trạng phát triển HTX vẫn còn nhiều vấn đề đặt ra.
Theo thống kê, trên địa bàn tỉnh hiện nay có 339 HTX, với tổng vốn điều lệ trên 394 tỷ đồng với 2.807 thành viên, trong đó có 235 HTX nông nghiệp, 104 HTX phi nông nghiệp. Số HTX đang hoạt động là 294 HTX chiếm 90%, trong số đó hoạt động khá tốt là 160, chiếm tỷ lệ 47%. Doanh thu bình quân một HTX ước đạt 750 triệu đồng/năm; lãi bình quân ước đạt 75 triệu đồng/năm. Thu nhập bình quân của lao động thường xuyên trong HTX ước đạt 60 triệu/người/năm. Số tổ hợp tác có 656 tổ với 7.210 thành viên. Có 2 liên hiệp HTX với 18 thành viên là các HTX, hoạt động của liên hiệp HTX chủ yếu là thực hiện kết nối tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp của các HTX thành viên và quảng bá tiềm năng du lịch cộng đồng.
Những năm qua, tỉnh đã triển khai nhiều chính sách hỗ trợ phát triển HTX như: Hỗ trợ thành lập mới HTX, hỗ trợ về vốn, giống, khoa học kỹ thuật, xúc tiến thương mại, hỗ trợ đào tạo tập huấn; hỗ trợ lãi suất đầu tư, miễn giảm một số loại thuế; chính sách hỗ trợ nguồn nhân lực trẻ làm việc tại các HTX… Những chính sách này đã tiếp thêm nguồn lực cho HTX phát triển.
Tuy nhiên, khu vực kinh tế tập thể của Bắc Kạn chưa phát triển như mong muốn. Việc đổi mới và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể còn nhiều khó khăn. HTX phát triển không đồng đều giữa các địa phương và chủ yếu trong lĩnh vực nông nghiệp. Số lượng HTX tuy tăng, song số giải thể hoặc ngừng hoạt động cũng nhiều. Năng lực nội tại của HTX còn yếu, hiệu quả hoạt động chưa cao, mô hình tổ chức lỏng lẻo, trình độ cán bộ quản lý HTX còn hạn chế. Phần lớn HTX, tổ hợp tác có quy mô nhỏ, vốn ít, phạm vi hoạt động hẹp, năng lực cạnh tranh, lợi ích mang lại cho thành viên thấp. Các hoạt động liên doanh, liên kết giữa các HTX và giữa HTX với các tổ chức kinh tế khác chưa phổ biến. Số lượng liên hiệp HTX ít; tổ chức và hoạt động của tổ hợp tác thiếu ổn định; nhiều HTX chuyển đổi, tổ chức lại mang tính hình thức, chưa thực sự chuyển biến về chất…
Đi tìm nguyên nhân các HTX “không chịu lớn”
Nguồn lực, trong đó phải kể đến là vốn và con người là 2 yếu tố quan trọng tạo nên sức mạnh của một HTX. Trong khi đó, năng lực nội tại của HTX còn yếu, hiệu quả hoạt động chưa cao, mô hình tổ chức lỏng lẻo, chưa phù hợp, trình độ cán bộ quản lý HTX còn hạn chế... Những nguyên nhân này được cơ quan chuyên môn và lãnh đạo địa phương chỉ ra.
Năm 2016, HTX Hoàn Thành tại xã Phương Viên, huyện Chợ Đồn được thành lập với mục đích hướng tới sản xuất tập trung lúa, gạo Bao thai, gạo Japonica đúng quy trình, tạo ra sản phẩm gạo đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, có bao bì, nhãn mác, tem truy xuất nguồn gốc… Kỳ vọng HTX sẽ sản xuất theo chuỗi liên kết, giúp nâng tầm cho nông sản địa phương, HTX đã được hỗ trợ đầu tư máy móc để sơ chế sản phẩm nên chủ động trong việc thu mua, bao tiêu sản phẩm cho các hộ dân. Thời gian đầu, HTX đã thực hiện đúng quy trình liên kết như hình thành vùng nguyên liệu tập trung, thu mua, sản xuất, đóng gói sản phẩm. Sản phẩm của HTX được người tiêu dùng ưa chuộng, đã có mặt ở thị trường nhiều tỉnh, thành trong cả nước. Gạo Bao thai của HTX Hoàn Thành đã được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh.
Tuy nhiên, sau vài năm hoạt động, HTX dần thu hẹp nguồn hàng, không ký kết sản xuất được với người dân, do đó, không đảm bảo nguồn nguyên liệu, từ đó, sản phẩm ngày một ít đi. Từ 2 năm nay, HTX đóng cửa không sản xuất. Nguyên nhân do HTX không đảm bảo về năng lực thực hiện các hoạt động. Hiện nay, huyện đang hướng dẫn HTX thực hiện các thủ tục để giải thể theo quy định. Đối với các máy móc, thiết bị được đầu tư, huyện sẽ phối hợp với cơ quan chức năng xác minh khấu hao để thực hiện thanh lý hoặc thu hồi theo quy định. Khó khăn khi tiếp cận nguồn vốn, các HTX loay hoay tìm hướng đi phát triển kinh tế, song tình hình phát triển sản xuất tại một số HTX cũng không khả quan. Trong năm 2022, huyện Chợ Đồn có 8 HTX xin giải thể gồm: HTX Trung Tiến, HTX Chung Kiên (xã Ngọc Phái), HTX Dũng Phúc (xã Yên Thịnh), HTX Toàn Phát (xã Yên Mỹ), HTX Anh Hoàng (xã Đồng Lạc), HTX Bình Thành (xã Bình Trung), HTX Dịch vụ nông nghiệp Phương Viên (xã Phương Viên), HTX Phú Lâm (xã Lương Bằng). Ngoài ra còn 5 HTX tạm ngừng hoạt động.
Còn tại huyện Ba Bể, hiện nay, địa phương có 42 HTX đang hoạt động, năm 2022 có 9 HTX thành lập mới, 2 HTX hoạt động tốt, 19 HTX hoạt động khá, 12 HTX hoạt động trung bình. Lãnh đạo UBND huyện cho rằng, hiện nay, tốc độ tăng trưởng của khu vực kinh tế tập thể còn thấp, không ổn định. Bên cạnh một số ít các HTX hoạt động hiệu quả thì đa phần các HTX chưa quan tâm củng cố chiều sâu, nhiều HTX chưa chú trọng mở rộng kết nạp thành viên là người lao động thường xuyên trong HTX. Hoạt động của các HTX còn thiếu gắn bó với nhau, sự liên kết hệ thống giữa các HTX và giữa HTX với các thành phần kinh tế khác chưa nhiều.
Ông Dương Văn Huấn - Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh cho rằng, ngoài những nguyên nhân khách quan như thiếu vốn, thiếu cơ sở hạ tầng, cộng thêm ảnh hưởng của thời tiết, dịch bệnh, giá vật tư nông nghiệp tăng cao khiến nhiều HTX gặp khó khăn, nguyên nhân chính khiến nhiều HTX sớm giải thể là do năng lực của bộ máy hội đồng quản trị còn nhiều yếu kém.
Thực tế hiện nay, đội ngũ cán bộ quản lý HTX còn yếu về chuyên môn nghiệp vụ, đa số chỉ được tập huấn ngắn ngày. Chế độ đãi ngộ đối với cán bộ quản lý còn thấp, chưa phát huy được sức mạnh tập thể, hiệu quả hoạt động thấp, phương án sản xuất kinh doanh thiếu tính khả thi. Đa số các HTX quy mô nhỏ, công nghệ lạc hậu, năng lực tài chính và quản trị yếu, chưa quan tâm và thiếu nguồn lực để thực hiện chuyển đổi số trong hoạt động sản xuất kinh doanh; thiếu kỹ năng tiếp cận các nguồn thông tin, chính sách hỗ trợ, khuyến khích của Nhà nước. Bên cạnh đó, còn một số HTX chưa chú trọng phát huy nội lực mà chủ yếu trông chờ vào chính sách ưu đãi của Nhà nước.
Theo báo cáo đánh giá của Liên minh HTX tỉnh, công tác quản lý nhà nước về kinh tế tập thể thời gian qua còn gặp nhiều khó khăn. Đa phần cán bộ phụ trách kinh tế tập thể, HTX đều là cán bộ kiêm nhiệm nên công tác quản lý chưa được chặt chẽ. Một số cán bộ và người dân nhận thức không đầy đủ, chưa đúng về hoạt động của mô hình HTX kiểu mới, gây tâm lý nhầm lẫn, e ngại cho người dân khi tham gia vào HTX. Chế độ thông tin, báo cáo có lúc chưa kịp thời, do đó việc phối hợp xử lý vướng mắc có lúc còn chậm, hoặc ảnh hưởng đến tình hình phát triển kinh tế tập thể chung của tỉnh. Theo thống kê, số HTX giải thể trong năm 2022 là 27, tăng gấp đôi so với năm trước; số HTX đang tạm ngừng hoạt động hoặc đề nghị giải thể là 32, mặc dù ít hơn năm 2021 là 6 HTX, tuy nhiên con số này vẫn còn cao. Có rất nhiều nguyên nhân khiến Bắc Kạn khó phát triển kinh tế tập thể một cách hiệu quả, do vậy, đòi hỏi cần phải có những giải pháp căn cơ để kinh tế tập thể đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế của tỉnh.
Giải pháp phát triển kinh tế tập thể
Mặc dù còn những hạn chế, tốc độ phát triển chưa cao, những năm gần đây, nhờ sự phát triển của Chương trình mỗi xã phường một sản phẩm (OCOP) đã từng bước đưa kinh tế tập thể và đặc trưng là HTX từng bước được nâng lên và khẳng định vị thế, góp phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế của tỉnh. Nhiều sản phẩm OCOP của các HTX trên địa bàn tỉnh đã có mặt rộng rãi ở thị trường trong nước như sản phẩm từ củ nghệ của HTX Nông nghiệp Tân Thành; các sản phẩm từ bí xanh như quả bí, trà bí của HTX Yến Dương; các sản phẩm từ mướp đắng rừng, chè... của HTX Thanh niên Như Cố. Đặc biệt, với miến dong, rượu của các HTX, sản phẩm có mặt ở nhiều tỉnh, thành phố trong cả nước và đã được xuất khẩu. Các sản phẩm ngày một vươn xa và có đóng góp đáng kể cho nền kinh tế địa phương.
Để phát triển kinh tế tập thể một cách hiệu quả trong giai đoạn tới, Bắc Kạn đang tập trung thực hiện Nghị quyết số 20-NQ/TW ngày 16/6/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể trong giai đoạn mới. Theo Chương trình hành động của Tỉnh ủy về thực hiện Nghị quyết số 20-NQ/TW, Bắc Kạn phấn đấu đến năm 2030, toàn tỉnh có khoảng 1.000 tổ hợp tác, 500 HTX, 6 liên hiệp HTX; trên 60% tổ chức kinh tế tập thể đạt loại tốt, khá, trong đó, có ít nhất 50% tham gia liên kết theo chuỗi giá trị; có trên 55 HTX ứng dụng công nghệ cao vào sản xuất, tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp; phát triển các chuỗi giá trị nông sản hàng hóa gắn với liên kết sản xuất, cung cấp dịch vụ chế biến và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp; đẩy mạnh tham gia vào các chuỗi cung ứng đưa sản phẩm nông nghiệp xuất khẩu trực tiếp ra nước ngoài.
Đến năm 2045, phấn đấu thu hút tối thiểu 20% dân số trên địa bàn tỉnh tham gia các tổ chức kinh tế tập thể; mở rộng quy mô hoạt động và nâng cao chất lượng của các tổ chức kinh tế tập thể; bảo đảm trên 90% tổ chức kinh tế tập thể hoạt động hiệu quả, trong đó có ít nhất 75% tham gia các chuỗi liên kết; các tổ chức kinh tế tập thể đều áp dụng công nghệ, nhất là chuyển đổi số vào hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch vụ.
Tập huấn chuyển đổi số cho doanh nghiệp, HTX
Để thực hiện mục tiêu trên, giải pháp quan trọng là cấp ủy, chính quyền và người dân cần nhận thức đúng, đầy đủ về bản chất, vị trí, vai trò và tầm quan trọng của kinh tế tập thể trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Từ đó tiếp tục đổi mới, hoàn thiện cơ chế, chính sách khuyến khích, hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể. Đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của các tổ chức kinh tế tập thể. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước đối với kinh tế tập thể. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội, xã hội - nghề nghiệp và Liên minh HTX tỉnh.
Chị Nguyễn Thị Hoan - Giám đốc HTX Tài Hoan (xã Côn Minh, huyện Na Rì) cho hay, trong thời gian tới, HTX tiếp tục huy động nguồn lực, đầu tư máy móc hiện đại để chế biến sản phẩm miến dong, đồng thời nâng cao năng lực cho các thành viên. HTX phấn đấu sẽ duy trì lượng khách hiện tại, đồng thời mở rộng thêm khách hàng tiềm năng, nhất là ở thị trường nước ngoài. Còn HTX Nông nghiệp Tân Thành (thành phố Bắc Kạn) cũng đang nỗ lực phát triển thêm nhiều sản từ củ nghệ, vừa tạo việc làm cho lao động địa phương vừa khẳng định thương hiệu sản phẩm của HTX.
Đối với khó khăn về vốn, Bắc Kạn khuyến khích mở rộng, đa dạng hoá các thành viên trong tổ chức kinh tế tập thể tuỳ theo nhu cầu, khả năng đóng góp và mức độ tham gia. Cùng với đó là khuyến khích việc tăng vốn góp và vốn huy động từ thành viên để tăng nguồn vốn hoạt động, vốn đầu tư phát triển, tăng tài sản và quỹ không chia của tổ chức kinh tế tập thể. Thực hiện hoạt động tín dụng nội bộ, thành lập doanh nghiệp tại những tổ chức kinh tế tập thể có đủ điều kiện. Khuyến khích liên kết kinh tế giữa các tổ chức kinh tế tập thể hoạt động trong cùng ngành, lĩnh vực.
Theo bà Đoàn Thị Hạnh - Giám đốc Ngân hàng Nhà nước chi nhánh tỉnh, các ngân hàng trên địa bàn luôn chuẩn bị sẵn nguồn lực để các HTX vay vốn phát triển sản xuất. Chỉ cần đáp ứng được điều kiện vay vốn theo quy định thì các ngân hàng sẽ thực hiện sớm thủ tục giải ngân, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các HTX. Đối với giải pháp về nâng cao năng lực, Bắc Kạn sẽ tổ chức các khóa tập huấn, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho các HTX. Cùng với đó, các HTX cũng xác định chủ động cử thành viên tham gia các khóa bồi dưỡng ngắn hạn, dài hạn cho các thành viên, cần bổ sung kiến thức, kỹ năng nào sẽ tập trung nâng cao năng lực ở lĩnh vực đó. Từ đó, năng lực của các HTX sẽ dần nâng lên, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.
Với những giải pháp cụ thể của tỉnh và của từng các đơn vị, địa phương, HTX, Bắc Kạn phấn đấu thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế tập thể năng động, hiệu quả, bền vững, cùng với kinh tế nhà nước trở thành nền tảng vững chắc trong cơ cấu kinh tế của tỉnh. Thu hút ngày càng nhiều nông dân, hộ gia đình, cá nhân và tổ chức tham gia các tổ chức kinh tế tập thể; góp phần nâng cao thu nhập và chất lượng cuộc sống của các thành viên, thúc đẩy phát triển nhanh, bền vững./.
