Đến nay, trái sầu riêng của Việt Nam chính thức được phép nhập khẩu vào thị trường Trung Quốc sau khi Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật giữa hai nước được ký kết, cùng với danh sách 51 vùng trồng và 25 cơ sở đóng gói sầu riêng của Việt Nam được phê duyệt.
Số lượng này có thể tăng lên sau khi hồ sơ của các vùng trồng và cơ sở đóng gói khác được tiếp tục gửi để Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) xem xét phê duyệt hoặc có thể giảm xuống, thậm chí mất thị trường xuất khẩu nếu các vùng trồng và cơ sở đóng gói sầu riêng đã được cấp mã số không được kiểm soát chặt chẽ, không bảo đảm chất lượng hàng hóa, vi phạm quy định nhập khẩu của Trung Quốc. Thêm vào đó, việc gian lận mã số cũng có thể xảy ra.
Trước đó, để chuẩn bị cho việc xuất khẩu trái sầu riêng sang thị trường Trung Quốc, Cục Bảo vệ thực vật (Bộ NN&PTNT) đã tiến hành nhiều hoạt động như tổ chức các lớp tập huấn về các yêu cầu nhập khẩu sầu riêng của Trung Quốc; về thiết lập và quản lý mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói cho các bên liên quan ngay sau khi Nghị định thư được ký kết, tuyên truyền phổ biến rộng rãi bằng nhiều hình thức khác nhau giúp người dân tiếp cận được với các quy định, yêu cầu đối với sầu riêng xuất khẩu.
Đồng thời, Cục chỉ đạo toàn bộ hệ thống kiểm dịch thực vật tại cửa khẩu kiểm tra xuất xứ của hàng hóa liên quan đến mã số, yêu cầu kỹ thuật về bao bì nhãn mác nhằm tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp xuất khẩu tiết kiệm thời gian, nhanh chóng đưa sản phẩm sầu riêng tươi sang Trung Quốc.
Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) Lê Minh Hoan nhấn mạnh tại Hội nghị triển khai xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc cho rằng, đến "hệ sinh thái sầu riêng", với sự tham dự của nhiều cơ quan quản lý, doanh nghiệp, đại diện nông dân, hợp tác xã. Người đứng đầu ngành nông nghiệp khẳng định sầu riêng là ngành hàng còn nhiều tiềm năng, song cũng cần lưu ý những rủi ro, đặc biệt là rủi ro từ nội địa.
Bộ trưởng Lê Minh Hoan cho biết: "Nghị định thư xuất khẩu mặt hàng này có được sau "4 năm vất vả, trăn trở" và thậm chí còn có những đánh đổi nhất định trong thương mại song phương. Chúng ta hôm nay mang tâm thế của những người sắp vươn xa, mà muốn vươn xa thì phải đi cùng nhau. Song, khi lợi ích không được minh bạch, công khai, thì rất khó vươn xa. Tôi rất kỳ vọng chúng ta làm được nhiều điều lớn hơn".
Theo Bộ trưởng Bộ NN&PTNT, các nước như Malaysia hay Thái Lan, vốn đang chiếm thị phần sầu riêng rất lớn ở Trung Quốc, sẽ "không đi nếm thử sầu riêng Việt Nam ngon hơn, ngọt hơn hay không", mà xem xét cách chúng ta triển khai xuất khẩu. Bộ trưởng nhấn mạnh việc Việt Nam đang có loại trái cây đặc biệt, nhưng để đẩy mạnh giá trị của nó, thì cần dựa vào hệ sinh thái gồm những người làm trong ngành hàng này. Đó mới là yếu tố tiên quyết tạo nên sức sống của sầu riêng ở thị trường hơn 1,4 tỷ dân.
Để có được điều đó, cần sự đoàn kết giữa nông dân, doanh nghiệp, cơ quan quản lý. Tránh tư duy chen chúc, giành giật nhau. Bán buổi sáng không được thì bán buổi chiều. Bán xa không được thì bán gần. Xuất khẩu không được thì gắn biển giải cứu nông sản. "Cứ luẩn quẩn thế rồi cũng xong. Nhưng chúng ta không thể mãi đi theo nền nông nghiệp mù mờ như vậy".
Với trường hợp cụ thể về sầu riêng, Bộ trưởng Hoan cho rằng hình ảnh hệ sinh thái sầu riêng quan trọng hơn trái sầu riêng đơn lẻ. Bởi lẽ, hệ sinh thái từ trồng, chăm sóc, sơ chế, đóng gói mới mang lại giá trị, mang lại thương hiệu sầu riêng Việt Nam, khẳng định vị thế trái cây Việt Nam.
Minh chứng cho điều này là những nông dân đang thành công với nhãn hữu cơ ở Hưng Yên. "Ban đầu họ cũng khó, cũng khổ lắm chứ. Nhưng họ nhìn xa, họ biết tạo ra giá trị của hệ sinh thái. Một nghề cho chín còn hơn chín nghề, chúng ta phải làm thật tốt từng khâu nhỏ đã".
Theo Cục Bảo vệ thực vật (BVTV), thời gian tới, để duy trì và tiếp tục nâng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói sầu riêng chính ngạch sang Trung Quốc, các đơn vị liên quan cần tiếp tục triển khai đồng bộ các giải pháp như sau: Cục BVTV và các Chi cục Trồng trọt & BVTV các tỉnh trồng và có cơ sở đóng gói sầu riêng tiếp tục hướng dẫn các vùng trồng và cơ sở đóng gói hoàn thiện hồ sơ đăng ký, khắc phục để gửi GACC xem xét phê duyệt. Tiếp tục đẩy mạnh công tác truyền thông, đào tạo tập huấn, kiểm tra, giám sát để nâng cao năng lực, nhận thức của người dân trong việc tuân thủ, chuẩn hóa vùng trồng, cơ sở đóng gói.
Các đơn vị kiểm dịch thực vật kiểm soát chặt chẽ các mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói tại cửa khẩu bảo đảm các lô hàng xuất khẩu tuân thủ đúng quy định của Trung Quốc.
Các doanh nghiệp xuất khẩu phối hợp với các cơ sở đóng gói, các vùng trồng đã được cấp mã số phải tuân thủ chặt chẽ các quy định của Trung Quốc, không chỉ khi được kiểm tra mà phải luôn duy trì việc đáp ứng về giám sát dư lượng, kiểm soát sinh vật gây hại trong suốt quá trình sản xuất. Bên cạnh đó, các vùng trồng sầu riêng cần hạn chế trồng xen với các loại cây trồng khác, giúp cho việc kiểm soát lây nhiễm chéo sinh vật gây hại từ các loại cây trồng khác, nhất là ruồi đục quả. Thông qua đó, số lượng các vùng trồng, cơ sở đóng gói sầu riêng đạt chuẩn sẽ được nâng cao.
Cục Bảo vệ thực vật cho biết hiện nay, diện tích sầu riêng được Trung Quốc phê duyệt và cấp mã số khoảng 3.000 ha, sản lượng dự kiến 68.000 tấn/năm nhưng sản lượng các doanh nghiệp đăng ký xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc lên đến 1,3 triệu tấn. Do đó, nếu không kiểm soát chặt chẽ và không tuân thủ nghiêm ngặt quy định của nghị định thư xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc sẽ dẫn đến tình trạng gian lận, không bảo đảm chất lượng hàng hóa, có nguy cơ mất uy tín và làm mất thị trường.
Từ nay đến cuối năm, chỉ có 26/51 vùng trồng được Trung Quốc phê duyệt cho thu hoạch, chủ yếu tại Đắk Lắk (23 vùng trồng), sản lượng thu hoạch ước tính 13.000 – 14.000 tấn/tháng. Trong 25 nhà đóng gói sầu riêng được Trung Quốc phê duyệt, đã có 20 doanh nghiệp đã có hợp đồng xuất khẩu sang Trung Quốc với lượng xuất khẩu hằng năm lên đến 1,3 triệu tấn, gấp nhiều lần sản lượng mà các vùng trồng có thể cung cấp. Nhu cầu xuất khẩu lớn trong khi vùng trồng được phê duyệt còn hạn chế, dẫn đến nguy cơ về cạnh tranh không lành mạnh, gian lận trong xuất khẩu và hiện tượng này đã manh nha diễn ra.
Theo ghi nhận của cơ quan chức năng và phản ánh của một số doanh nghiệp, có tình trạng mạo danh mã số vùng trồng sầu riêng để xuất khẩu hàng sang Trung Quốc. Chi cục kiểm dịch thực vật vùng 7 cho biết, hiện đơn vị này đang tạm dừng xuất khẩu 2 container sầu riêng sang Trung Quốc. Nguyên nhân là do đơn vị xuất khẩu cung cấp mã số vùng trồng của lô hàng này không hợp lệ. Đơn vị sở hữu chính thức mã vùng trồng này chưa có giấy ủy quyền xuất khẩu cho đơn vị nào khác.
Do đó, Cục Bảo vệ thực vật yêu cầu cơ quan kiểm dịch thực vật kiểm tra, đối chiếu để không xảy ra tình trạng gian lận, mạo danh mã số để xuất khẩu sang Trung Quốc, đồng thời khuyến cáo các vùng trồng, cơ sở đóng gói, các đơn vị liên quan cùng chung tay để thực hiện đúng quy định của nghị định thư.
