Theo đánh giá bước đầu, bảo tồn, phát triển bền vững giống chè Shan tuyết đã từng bước khai thác phát huy giá trị, hiệu quả kinh tế của giống chè quý, đặc sản, góp phần xây dựng, khẳng định thương hiệu chè Phú Thọ.
Cách thành phố Việt Trì chừng 80 km, chúng tôi tìm về xóm Lùng Mằng, xã Xuân Sơn – xã nằm trong vùng lõi của Vườn Quốc gia Xuân Sơn, huyện Tân Sơn để mục sở thị những cây chè Shan tuyết cổ thụ to, cao sống sừng sững trên núi đồi của Vườn Quốc gia Xuân Sơn. Anh Nguyễn Văn Hùng, cán bộ Vườn Quốc gia Xuân Sơn cho hay, cây chè Shan tuyết hiện phân bổ đều ở tất cả các khu vực của Vườn Quốc gia Xuân Sơn. Tuy nhiên, xóm Lùng Mằng được coi là “rốn” chè, bởi nơi đây qua khảo sát phát hiện một quần thể rộng với 67 cây to và nhiều cây con mọc trên một khu vực đồi rộng lớn...
Cũng theo anh Hùng, Vườn Quốc gia Xuân Sơn có tổng diện tích hơn 15 nghìn ha, là vùng tiểu khí hậu, nhiệt độ mát mẻ quanh năm. Cây chè Shan tuyết là một loài cây chè cổ điển hình phân bố tự nhiên trong rừng với số lượng hàng nghìn cây được đồng bào người Dao, Mường nhân giống gây trồng từ trước những năm 1960, khi di cư đến sinh sống tại khu vực Vườn Quốc gia Xuân Sơn. Thống kê sơ bộ, trong ranh giới vườn hiện có khoảng 2.000 cây, đường kính từ 12 - 15 cm (tuổi đời tầm 20 năm trở lên); đặc biệt có nhiều cây to đường kính lên tới 40 - 50cm, tuổi đời 50 - 60 năm, quý nhất là hiện có hàng trăm cây to cỡ này vẫn sinh trưởng tốt và cho thu hái thường xuyên...
Theo người dân xã Xuân Sơn, khu vực Lùng Mằng còn rất nhiều cây chè cổ to, có nhiều cây tới một người ôm, cao hàng chục mét, mọc tít trên đồi, khi hái phải trèo lên tận ngọn. Mùa thu hái thường bắt đầu từ tháng 2 âm lịch hàng năm cho đến tháng 7 - 8 thì hết mùa mọc lá và búp. Việc thu hái và sao chè đều làm thủ công. Người dân nơi đây, ngoài gọi chè Shan tuyết còn gọi là “chè đu đưa” vì cây to, cao tới 15 - 20m, cả người ôm không hết, mỗi khi muốn thu hái chỉ có cách phải trèo lên ngọn, đu đưa trong gió để nhặt từng búp chè non sau đó đem về sao uống hoặc hái lá tươi về nấu nước uống cho mát…
Ông Tạ Văn Long, Giám đốc Vườn Quốc gia Xuân Sơn cho biết, chè và sản phẩm từ cây chè Shan tuyết ở Vườn Quốc gia Xuân Sơn có giá trị, lợi thế cạnh tranh cao vì là vùng duy nhất tại tỉnh Phú Thọ phân bố giống chè cổ Shan tuyết, nhưng việc phát triển cây chè Shan tuyết tại đây có nhiều khó khăn, hạn chế: chủ yếu phát triển, thu hái tự nhiên, không được người dân chú ý chăm sóc, tạo tán; bảo tồn, khai thác sản phẩm từ cây chè chưa được quan tâm, kinh phí gần như không có; sản xuất, chế biến các sản phẩm chè Shan tuyết còn nhỏ lẻ, chất lượng sản phẩm kém, chưa tương xứng với tiềm năng; đường xa, khó khăn đi lại, tập quán sản xuất lạc hậu, tuyên truyền, quảng bá, xúc tiến thương mại, tiêu thụ sản phẩm hạn chế nên rất khó để kêu gọi, thu hút đầu tư...
“Từ thực tế này và chiến lược phát triển Vườn Quốc gia Xuân Sơn trở thành một điểm du lịch quốc gia, việc có một sản phẩm du lịch đặc trưng của địa phương là điều cấp thiết. Vườn Quốc gia Xuân Sơn thực hiện điều tra, đánh giá giá thực trạng, đề xuất các biện pháp bảo tồn, khai thác và phát triển bền vững chè Shan tuyết nhằm mục đích quản lý, bảo tồn số chè Shan tuyết đặc trưng hiện có; duy trì tính đa dạng sinh học, thử nghiệm biện pháp kỹ thuật trong chăm sóc, khai thác, chế biến chè Shan tuyết để hoàn thiện quy trình kỹ thuật, từng bước khai thác phát huy giá trị, hiệu quả kinh tế của giống chè quý, đặc sản của tỉnh, góp phần xây dựng thương hiệu chè cổ Shan tuyết Phú thọ”, ông Long chia sẻ!.
Giám đốc Vườn Quốc gia Xuân Sơn cho biết thêm, hiện nay, Vườn Quốc gia Xuân Sơn đã khảo sát, đánh giá điều tra chè cổ Shan tuyết được triển khai tại xóm Dù, Cỏi, Lạng, Nùng Mằng, với 600 cây (100 cây chè cổ thụ trong tự nhiên và 500 cây chè trồng từ 5-15 tuổi). Tiến độ thực hiện đến phần nghiên cứu, xây dựng mô hình áp dụng các biện pháp kỹ thuật chăm sóc và khai thác chè Shan tuyết cổ theo hướng hữu cơ.
Từ kết quả thực hiện, sẽ triển khai bàn giao cho chính quyền địa phương và chủ hộ quản lý, phát triển thành cây chè, vườn chè Shan tuyết; tuyển chọn, công nhận 10-20 cây chè Shan tuyết cổ thụ là cây trội, đầu dòng. Các sản phẩm được sản xuất từ cây chè Shan tuyết tại Vườn Quốc gia Xuân Sơn hứa hẹn là sản phẩm đặc trưng của địa phương làm cơ sở để xây dựng chỉ dẫn địa lý cho chè Shan tuyết cổ thụ Vườn Quốc gia Xuân Sơn; lựa chọn những cây cổ thụ có tán đẹp đề nghị là cây Di sản để phát triển gắn với du lịch sinh thái.
Để tiếp tục bảo tồn, phát triển bền vững chè Shan tuyết cổ thụ, Vườn quốc gia Xuân Sơn đã và đang phối hợp với các cấp, ngành, đơn vị liên quan tổ chức chuyển giao công nghệ có đào tạo, tổ chức các lớp tập huấn cho người dân về quy trình bảo tồn tại các vườn chè của mình, theo phương châm kết hợp hướng dẫn lý thuyết và chỉ dẫn các thao tác kỹ thuật ngay trên thực địa; hướng dẫn kỹ thuật trồng chăm sóc chè Shan tuyết trên các mô hình mẫu; tập huấn qua tài liệu và hướng dẫn các thao tác kỹ thuật trong quy trình chế biến chè xanh chất lượng cao; phối hợp cùng các xã xây dựng kế hoạch triển khai áp dụng những kỹ thuật sản xuất mới để mở rộng vùng sản xuất chè và quảng bá sản phẩm, gắn với du lịch sinh thái tạo thị trường tiêu thụ ổn định, giúp đồng bào ở đây có thu nhập cao hơn từ cây chè, từng bước ổn định đời sống người dân…
Phối hợp với các doanh nghiệp sản xuất chè trên địa bàn của tỉnh để liên kết sản xuất, tiêu thụ nguyên liệu búp tươi cho người đồng bào dân tộc vùng cao. Đồng thời, các doanh nghiệp phối hợp cùng Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Văn hóa thể thai và Du lịch, UBND huyện Tân Sơn xây dựng kế hoạch chiến lược quảng bá, giới thiệu sản phẩm chè Shan tuyết ra thị trường thông qua các hội chợ triển lãm, xúc tiến thương mại đầu tư tại tỉnh, từ đó góp phần nâng cao thương hiệu chè Shan tuyết Vườn quốc gia Xuân Sơn./.
