Nước đóng vai trò then chốt trong sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Tuy nhiên, nguồn tài nguyên quý giá này đang đối mặt với nguy cơ suy giảm và ô nhiễm do tác động của biến đổi khí hậu, hoạt động kinh tế - xã hội và ý thức bảo vệ môi trường chưa cao. Nếu không có những biện pháp quản lý và khai thác hiệu quả, nguồn nước có thể trở thành rào cản cho sự tăng trưởng nhanh chóng của Việt Nam.
Theo đánh giá của Worldbank, ước tính ô nhiễm nguồn nước có thể làm giảm GDP của Việt Nam tới 4,3% mỗi năm. Nếu không có biện pháp xử lý triệt để vấn đề nước thải, GDP của Việt Nam dự kiến sẽ giảm 2,5% vào năm 2035 [1]. Con số này cho thấy mức độ ảnh hưởng nghiêm trọng của ô nhiễm nguồn nước đối với nền kinh tế.
Mặc dù những năm gần đây, Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng ghi nhận trong việc cải thiện nguồn cung cấp nước sạch trên phạm vi quốc gia, một thực tế đáng buồn là vẫn còn nhiều nhóm dân cư, đặc biệt là các nhóm thiểu số và cộng đồng ở vùng sâu vùng xa, đang được tiếp cận nguồn nước sạch hạn chế hơn.
Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS) đưa ra nhận định rằng Việt Nam đang có nguy cơ không đạt được mục tiêu về tỷ lệ người dân sử dụng nước sạch vào năm 2025 [2]. Báo cáo Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019 cho thấy, chỉ có 52% hộ gia đình trên toàn quốc tiếp cận được nước máy. Trong khi đó, 22,8% hộ sử dụng nước giếng khoan và 11,4% hộ sử dụng giếng đào được bảo vệ [3].
Điều đáng lo ngại là sự chênh lệch lớn về tỷ lệ tiếp cận nước sạch giữa thành thị và nông thôn. Tại khu vực thành thị, 84,2% hộ gia đình có nước máy, nhưng ở nông thôn con số này chỉ là 34,8% [3]. Điều này cho thấy người dân nông thôn đang bị bỏ lại phía sau trong việc tiếp cận nguồn nước sạch an toàn.Việc thiếu nước sạch và ý thức vệ sinh kém ở những khu vực này đang dẫn đến tỷ lệ cao các bệnh như tiêu chảy, viêm phổi và nhiễm ký sinh trùng.
Hậu quả của những căn bệnh này không chỉ giới hạn ở sự đau đớn và ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh mà còn tạo gánh nặng tài chính to lớn cho cả cá nhân và chính phủ. Chi phí điều trị và khám chữa bệnh cho các bệnh này là một khoản chi tiêu đáng kể, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của người dân và khả năng chi trả của họ.
Chưa dừng lại ở đó, những căn bệnh này còn tác động tiêu cực đến năng suất lao động và hiệu suất làm việc của người dân. Khi sức khỏe bị ảnh hưởng, con người sẽ không thể tham gia đầy đủ vào các hoạt động lao động, dẫn đến giảm sút năng suất và hiệu quả công việc. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến thu nhập cá nhân mà còn tác động đến nền kinh tế nói chung, làm tăng chi phí sản xuất và giảm sức cạnh tranh của quốc gia.
Việt Nam, cùng với các quốc gia Đông Nam Á và Đông Á khác, đang trên đà phát triển mạnh mẽ với tốc độ gia tăng thu nhập, cải thiện chất lượng cuộc sống và khả năng tiếp cận hàng hóa, dịch vụ cho người dân. Tuy nhiên, trong cuộc đua theo đuổi tiến bộ kinh tế, một số khía cạnh quan trọng của sự phát triển lại bị lãng quên, gây ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống, đặc biệt là đối với các nhóm dễ bị tổn thương và thu nhập thấp, đồng thời tạo ra những hậu quả kinh tế dai dẳng.
Theo thống kê của Bộ Tài nguyên và Môi trường, chỉ có 66% Khu công nghiệp (KCN) tại Việt Nam được trang bị trạm xử lý nước thải tập trung [4] . Điều đáng lo ngại là nhiều KCN đã đi vào hoạt động nhưng lại chưa xây dựng hệ thống xử lý nước thải, hoặc có nhưng không vận hành, hoặc vận hành không hiệu quả, thậm chí xuống cấp [4] .
Hậu quả là khoảng 70% trong số hơn một triệu mét khối nước thải mỗi ngày, đêm phát sinh từ các KCN được xả thải trực tiếp ra môi trường mà không qua xử lý [4]. Tình trạng này tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm nguồn nước, đất đai và không khí, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người và hệ sinh thái xung quanh.
Sự phát triển kinh tế - xã hội với tốc độ cao tại Việt Nam đã mang lại nhiều thành tựu to lớn, tuy nhiên cũng đi kèm với những hệ lụy nghiêm trọng về môi trường. Ô nhiễm môi trường, sự cố môi trường và biến đổi khí hậu đang diễn ra ngày càng gia tăng, ảnh hưởng tiêu cực đến mọi mặt của đời sống xã hội.
Nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng này là do việc "phát triển nóng" mà chưa chú trọng đầy đủ đến bảo vệ môi trường. Nhiều nơi, nhiều lúc, việc bảo vệ môi trường bị xem nhẹ, những nguyên tắc phát triển bền vững không được tuân thủ nghiêm túc. Do sự cạnh tranh giữa các ưu tiên của hộ gia đình và chính phủ, vấn đề vệ sinh thường bị gạt sang một bên, trở thành trách nhiệm của "ai đó khác" hoặc thậm chí bị lãng quên hoàn toàn.
Hậu quả của ô nhiễm môi trường là vô cùng to lớn và nguy hiểm. Chất lượng nguồn nước ngày càng suy giảm, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người. Hệ sinh thái bị tổn hại, dẫn đến mất cân bằng sinh thái, thiên tai lũ lụt gia tăng. Nền kinh tế cũng chịu ảnh hưởng nặng nề bởi chi phí khắc phục ô nhiễm và giảm sức hấp dẫn du lịch.
Hệ quả của tình trạng này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái mà còn tác động tiêu cực đến việc thu hút đầu tư nước ngoài. Các nhà đầu tư quốc tế thường đánh giá cao môi trường kinh doanh và yếu tố văn hóa, xã hội khi quyết định đầu tư vào một quốc gia. Việc thiếu nước sạch, ô nhiễm môi trường trầm trọng tại các KCN và doanh nghiệp FDI khiến Việt Nam mất điểm trong mắt các nhà đầu tư, làm giảm cơ hội thu hút đầu tư mới và ảnh hưởng đến tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của đất nước.Tình trạng vi phạm này gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho môi trường, ảnh hưởng đến sức khỏe con người và sự phát triển bền vững của đất nước.
Để giải quyết những thách thức này, cần có những biện pháp quản lý và khai thác nguồn nước hiệu quả, bền vững. Cần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, sử dụng nước tiết kiệm và hiệu quả. Nhà nước cần ban hành các chính sách, quy định chặt chẽ về quản lý và sử dụng nước, đồng thời đầu tư cho cơ sở hạ tầng xử lý nước thải, nước sạch.
Việt Nam cần có chiến lược phát triển kinh tế gắn liền với bảo vệ môi trường, đặc biệt là bảo vệ nguồn nước. Phát triển kinh tế phải đi đôi với bảo vệ môi trường, đảm bảo sử dụng nguồn nước hợp lý, bền vững để đảm bảo sự phát triển kinh tế - xã hội lâu dài của đất nước./.
Danh mục tài liệu tham khảo
[1] Việt Nam hướng tới 1 hệ thống nước có tính thích ứng, sạch và an toàn - Quản Trị an ninh nguồn nước,Worldbank Group (2019)
[2] Tọa đàm “Dịch vụ cung cấp nước sạch tại Việt Nam: Thị trường và các vấn đề chính sách,Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (IPS), 2022
[3] Kết quả tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019 (2019) , Tổng cục thống kê.
[4] Ngọc Hân (2021),Thực trạng và giải pháp bảo vệ môi trường các khu công nghiệp, Tạp chí Cộng Sản.
