Nông nghiệp luôn là một trong những trụ cột quan trọng của nền kinh tế Việt Nam, vừa đóng góp lớn vào GDP, vừa đảm bảo an ninh lương thực quốc gia. Tuy nhiên, đây cũng là lĩnh vực phát thải khí nhà kính đáng kể, góp phần làm gia tăng tác động của biến đổi khí hậu.
Áp lực từ biến đổi khí hậu và yêu cầu giảm phát thải
Theo các báo cáo quốc tế, sản xuất nông nghiệp đóng góp khoảng 20–25% tổng lượng phát thải khí nhà kính toàn cầu. Trong đó, hoạt động trồng trọt – đặc biệt là canh tác lúa nước – là nguồn phát thải chính của khí methane (CH₄), loại khí có tác động làm nóng toàn cầu mạnh gấp 25 lần so với CO₂.
Tại Việt Nam, với diện tích trồng lúa trên 7 triệu ha và hơn 1 triệu ha cây ăn quả cùng các loại cây công nghiệp dài ngày, nhu cầu kiểm soát phát thải trong nông nghiệp là nhiệm vụ cấp bách. Tuy nhiên, ngành nông nghiệp hiện vẫn đang đối mặt với nhiều khó khăn như thiếu công nghệ phù hợp, hạn chế về nhận thức, và thiếu một khung pháp lý đồng bộ để triển khai các biện pháp giảm phát thải trên diện rộng.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung thông tin, Việt Nam đã có những chương trình thử nghiệm, như “1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp” tại Đồng bằng sông Cửu Long. Tuy nhiên, các mô hình hiện vẫn mang tính nhỏ lẻ, thiếu tính liên kết và chưa có quy trình chuẩn hóa, khiến hiệu quả chưa thể lan rộng. Để tạo đột phá, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng Đề án sản xuất trồng trọt phát thải thấp giai đoạn 2025–2030, với mục tiêu cụ thể đến năm 2030: Giảm ít nhất 30% lượng phát thải khí methane so với năm 2020 Giảm 10% tổng phát thải khí nhà kính từ trồng trọt
Mở rộng diện tích áp dụng các biện pháp canh tác giảm phát thải lên tối thiểu 2,5 triệu ha, tập trung tại các vùng sản xuất hàng hóa tập trung
Dự thảo Đề án cũng đặt mục tiêu xây dựng hệ thống dữ liệu phát thải khí nhà kính chi tiết theo từng loại cây trồng, vùng sinh thái và biện pháp kỹ thuật. Đây là bước đi quan trọng để tiến tới hình thành thị trường carbon trong nông nghiệp, tạo động lực cho các mô hình giảm phát thải hiệu quả và có thể thương mại hóa.
Khoa học và công nghệ là nền tảng hướng tới nền nông nghiệp phát thải thấp
GS.TS. Nguyễn Hồng Sơn, Giám đốc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, đã từng nhấn mạnh rằng để đạt được mục tiêu giảm phát thải, cần phân tích chi tiết đặc điểm hấp thụ và phát thải của từng loại cây trồng theo vùng sinh thái. Việc áp dụng các biện pháp một cách cứng nhắc sẽ không hiệu quả nếu không căn cứ vào dữ liệu khoa học và điều kiện thực tiễn.
Ông cũng đề xuất tận dụng phế phụ phẩm nông nghiệp để sản xuất than sinh học, vừa giảm phát thải, vừa cải thiện chất lượng đất. Ngoài ra, việc theo dõi, đo lường hiệu quả của các biện pháp canh tác cần được thực hiện liên tục, có hệ thống để kịp thời điều chỉnh.
Một trong những khó khăn hiện nay là việc thiếu công cụ MRV (đo lường, báo cáo, thẩm định) chuẩn quốc tế, khiến cho quá trình đánh giá lượng phát thải còn thiếu chính xác và minh bạch.
Trước đó, Thứ trưởng Hoàng Trung cũng khẳng định, sự thay đổi trong nhận thức và hành vi của nông dân, doanh nghiệp và cán bộ kỹ thuật là yếu tố then chốt để đạt được mục tiêu giảm phát thải. Việc tuyên truyền, đào tạo và hỗ trợ kỹ thuật cần được đẩy mạnh nhằm giúp người dân nhận thức rõ lợi ích của sản xuất nông nghiệp phát thải thấp, không chỉ về môi trường mà còn về kinh tế và thương hiệu sản phẩm.
“Tham gia sản xuất giảm phát thải không chỉ là thực hiện cam kết quốc gia về khí hậu, mà còn là cơ hội để người dân giảm chi phí đầu vào, nâng cao năng suất, cải thiện chất lượng sản phẩm và xây dựng thương hiệu nông sản thân thiện với môi trường”, Thứ trưởng nhấn mạnh.
Việc triển khai Đề án sản xuất trồng trọt phát thải thấp được kỳ vọng sẽ đặt nền móng cho một nền nông nghiệp xanh, hiện đại và bền vững, góp phần quan trọng vào mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 như cam kết của Việt Nam tại Hội nghị COP26.
Với quyết tâm cao và sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, ngành và cộng đồng khoa học, nông nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành mô hình điển hình về chuyển đổi xanh trong khu vực, không chỉ đảm bảo an ninh lương thực mà còn góp phần tích cực vào nỗ lực toàn cầu ứng phó với biến đổi khí hậu./.
