Nội dung trên là nhận định của chuyên gia tại Diễn đàn tăng cường chuỗi giá trị rơm rạ, hỗ trợ Đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao và phát thải thấp vùng ĐBSCL. Diễn đàn do Bộ NN&MT, Viện nghiên cứu lúa gạo quốc tế IRRI và Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam đã phối hợp tổ chức tại Cần Thơ vào chiều 08/4.
Sử dụng chế biến rơm theo hướng nông nghiệp tuần hoàn biến rác thành vàng
Vùng ĐBSCL chiếm 50% sản lượng lúa gạo cả nước và 90% lượng xuất khẩu, đóng vai trò then chốt trong an ninh lương thực quốc gia. Tuy nhiên, việc sản xuất lúa gạo đang đối mặt với nhiều thách thức như gia tăng năng suất, duy trì chất lượng, đảm bảo an toàn thực phẩm và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Theo các khảo sát, hiện nay có khoảng 70% rơm rạ ở ĐBSCL vẫn được đốt, chỉ có 10% được sử dụng cho các mục đích khác. Việc đốt rơm rạ không chỉ gây lãng phí nguồn tài nguyên mà còn ảnh hưởng xấu đến môi trường và sức khỏe người dân.
Theo ông Bùi Bá Bổng, Chủ tịch Hiệp hội Ngành hàng lúa gạo Việt Nam, rơm rạ ở Đồng bằng sông Cửu Long sau thu hoạch có khối lượng khổng lồ, đây là "vàng" cho nông nghiệp. Tuy nhiên, việc quản lý rơm rạ và khai thác giá trị rơm còn gặp khó khăn. Trong tổng lượng rơm mỗi năm ở Đồng bằng sông Cửu Long hiện có 70% được đốt và vùi vào đất, 30% còn lại được thu gom, sử dụng trồng nấm, phủ gốc cây trồng, đệm lót vận chuyển trái cây, thức ăn gia súc... Việc đốt rơm rạ gây ô nhiễm môi trường trong khi vùi rơm rạ vào ruộng ngập nước làm tăng phát thải khí metan (CH4) và khí nhà kính khác.
Tại Diễn đàn, các bên liên quan nhận định cần tổ chức quản lý lại rơm rạ, chuyển đổi mục đích sử dụng 70% lượng rơm rạ bị đốt hoặc vùi sau thu hoạch lúa để nâng giá trị. Cùng với đó là giảm đốt rơm để tạo ra nhiều dinh dưỡng cho đất đai; di chuyển rơm rạ khỏi đồng ruộng để giảm phát thải khí nhà kính. Để làm được điều này cần ứng dụng công nghệ sinh học xử lý rơm rạ; thu gom, xử lý, sử dụng chế biến rơm theo hướng nông nghiệp tuần hoàn; các chính sách hỗ trợ cần thiết xử lý rơm rạ...
Báo cáo định hướng chiến lược quản lý rơm rạ trong Đề án 1 triệu hecta, ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam cho biết, mục tiêu của Đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao, phát thải thấp nhằm tổ chức lại hệ thống sản xuất theo chuỗi giá trị, áp dụng các quy trình canh tác bền vững nhằm gia tăng giá trị, phát triển bền vững của ngành lúa gạo thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm phát thải khí nhà kính, góp phần thực hiện các cam kết của Việt Nam với quốc tế.
Ông Lê Thanh Tùng cho biết, nông nghiệp tuần hoàn là một trong các tiêu chí quan trọng tăng thu nhập, tăng bền vững và giảm phát thải. Vì vậy, giải pháp quản lý rơm rạ hiện nay là tăng cường thu gom và tận dụng rơm rạ cho các mục đích khác như làm phân bón hữu cơ, nguyên liệu sản xuất, chăn nuôi. Cùng với đó là ứng dụng công nghệ mới như sấy, ủ phân, sản xuất vật liệu xây dựng từ rơm rạ để nâng cao giá trị và hiệu quả sử dụng. Đồng thời xây dựng mô hình nông nghiệp tuần hoàn, tận dụng các phụ phẩm nông nghiệp như rơm rạ để tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng. Bên cạnh đó, đẩy mạnh cơ giới hóa trong thu gom và xử lý rơm rạ để tăng hiệu quả và giảm chi phí.
Theo ông Lê Thanh Tùng, nếu không di chuyển rơm rạ khỏi đồng ruộng sẽ khó đạt được mục tiêu của Đề án 1 triệu hecta lúa chất lượng cao, giảm phát thải khí nhà kính. Vì vậy, cần có những giải pháp và lộ trình cụ thể, hợp lý, phù hợp với điều kiện thực tế của từng địa phương để triển khai việc quản lý rơm rạ. Cùng với đó là xây dựng cơ sở dữ liệu và thông tin về công nghệ hỗ trợ nông nghiệp tuần hoàn, đặc biệt là đối với lúa gạo ở ĐBSCL. Bên cạnh đó, ưu tiên phát triển và áp dụng các công nghệ xử lý rơm rạ hiệu quả về mặt kinh tế, xã hội và môi trường.
Ông Lê Thanh Tùng nói: "Chúng ta phải nhìn quản lý rơm rạ này ở góc độ của nông nghiệp tuần hoàn, bên cạnh góc độ của Đề án 1 triệu hecta thì chúng ta thấy nó ra nhiều vấn đề hơn là cái việc mà chúng ta chỉ nhìn ở góc độ di chuyển rơm đi khó quá, bỏ trên bờ đê cũng không được, bỏ trong cái sân cũng không được, đốt thì các anh không cho. Bây giờ nhìn ở nhiều góc cạnh, do đó chúng tôi muốn trình bày thêm khía cạnh khác".
Nông nghiệp tuần hoàn phụ phẩm là một trong các tiêu chí quan trọng giúp tăng thu nhập
Tại diễn đàn, các chuyên gia, doanh nghiệp, địa phương đã chia sẻ nhiều ý kiến và đề xuất các giải pháp cụ thể, hướng tới mục tiêu sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên rơm rạ, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất lúa gạo, cải thiện môi trường và tăng thu nhập cho nông dân. Cùng với đó là những giải pháp, công nghệ xử lý rơm rạ được giới thiệu như: công nghệ và mô hình kinh doanh dịch vụ cuốn rơm; Sử dụng rơm trong chuỗi nông nghiệp tuần hoàn; công nghệ và tiềm năng kinh tế của sản xuất sản phẩm năng lượng từ rơm; xây dựng mô hình trồng nấm và lợi ích kinh tế tăng thêm từ nấm.
Từ nghiên cứu thực tế ứng dụng sản phẩm bio-canxi vào xử lý rơm rạ, TS. Phạm Anh Cường, Công ty cổ phần Phân bón Bình Điền cho biết, phân bón bio-canxi có hiệu quả cao trong việc cải thiện pH đất, phân hủy nhanh rơm rạ, giảm khả năng ngộ độc hữu cơ cho cây lúa, giúp bộ rễ lúa phát triển mạnh, tăng khả năng đẻ nhánh so với xử lý theo phương pháp truyền thống và xử lý bằng trichoderma.
Về phía doanh nghiệp sản xuất hệ thống thu gom rơm, ông Nguyễn Hồng Thiện, Giám đốc TNHH MTV Tư Sang cho biết, việc ứng dụng máy móc trong thu gom và xử lý rơm rạ giúp cải thiện năng suất và giảm chi phí. Tuy nhiên, nông dân, hợp tác xã gặp khó khi tiếp cận công nghệ này. Nhà nước nên có chính sách hỗ trợ hợp tác xã đầu tư máy móc thu gom, xử lý rơm rạ trên đồng ruộng; xử lý rơm làm phân hữu cơ.
TS. Nguyễn Văn Hùng, chuyên gia Viện Nghiên cứu lúa gạo quốc tế (IRRI) so sánh với lúa truyền thống (không tính rơm), 1 triệu ha lúa chất lượng cao và phát thải thấp cho năng suất 24 tấn/năm (3 vụ), lợi nhuận ròng (trừ chi phí) khoảng 86 triệu đồng/ha/năm. Ngoài ra, 1 ha lúa có thể thu được 12 tấn rơm cuộn/năm, nếu nông dân bán rơm tại ruộng lợi nhuận là 1,8 triệu đồng/ha/năm.
Với lượng rơm này nếu đem trồng nấm sẽ thu được 1.000 kg nấm/ha/năm, lợi nhuận từ trồng nấm 6,5 triệu đồng/năm. Với 12 tấn rơm cuộn, sau khi trồng nấm sẽ đem đi sản xuất được 10 tấn phân bón hữu cơ, có thể thu lãi 9,5 triệu đồng/năm; sử dụng phân bón hữu cơ để trồng lúa, lợi nhuận ròng là 100 triệu đồng/ha/năm (giảm chi phí phân bón vô cơ, tăng năng suất lúa).
"Như vậy, tổng giá trị gia tăng từ rơm (dịch vụ cuộn rơm, trồng nấm, làm phân bón hữu cơ từ bã nấm rơm, trồng lúa sử dụng phân bón hữu cơ) là 33,5 triệu đồng/ha/năm (tăng khoảng 35 - 40% thu nhập từ trồng lúa chưa tính rơm). Tổng thu nhập của toàn bộ chuỗi từ trồng lúa đến phân bón hữu cơ và sử dụng phân bón hữu cơ là 133,5 triệu đồng/ha/năm", chuyên gia Viện Nghiên cứu lúa gạo quốc tế (IRRI) tính toán.
Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở Đồng bằng sông Cửu Long đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ có 100% rơm rạ được thu gom ra khỏi đồng và xử lý chế biến tái sử dụng. Theo đó, nông nghiệp tuần hoàn phụ phẩm là một trong các tiêu chí quan trọng, tăng thu nhập, tăng bền vững và giảm phát thải./.
