Quần thể danh thắng Tràng An là một kiệt tác nghệ thuật thiên nhiên, với dòng sông Sào Khê xanh ngọc bích như một dải lụa mềm mại uyển chuyển, ôm trọn những ngọn núi đá vôi sừng sững. Sự kết hợp hài hòa giữa những đường nét mạnh mẽ và mềm mại đã tạo nên một bức tranh sơn thủy hữu tình tuyệt đẹp, khiến du khách không khỏi say đắm.
Dòng chảy khởi nguồn của một vùng đất linh thiêng
Tràng An, nơi núi rừng điệp trùng hòa quyện với hệ thống sông ngòi chằng chịt, luôn được ví như một bức tranh thủy mặc. Trong đó, sông Sào Khê giữ vị trí đặc biệt khi vừa là dòng chảy của tự nhiên vừa là “mạch nguồn lịch sử”.
Sào Khê, dòng sông với chiều dài 14km, khởi nguồn từ những vách đá vôi sừng sững của cố đô Hoa Lư, len lỏi qua những hang động huyền bí, ôm ấp những thung lũng xanh mát. Dòng sông như một dòng chảy thời gian, mang theo những câu chuyện hào hùng của quá khứ.
Theo một số tài liệu lịch sử, vào khoảng thế kỷ X, sông Sào Khê đã trở thành nhân chứng cho những chiến công oanh liệt của Đinh Bộ Lĩnh và các tướng sĩ. Chính trên dòng sông này, họ đã luyện tập thủy binh, rèn giũa sức mạnh để thống nhất giang sơn. Dưới những làn sóng lấp lánh, hình ảnh các chiến thuyền rẽ nước, tiếng hô vang dội của quân sĩ đã khắc sâu vào lịch sử của dòng sông. Sào Khê không chỉ là con sông của thiên nhiên, mà còn là nơi nuôi dưỡng ý chí quật cường, là cái nôi chắp cánh cho những ước mơ lớn lao của dân tộc Việt.
Năm 1770, chúa Trịnh Sâm khi tuần thú Hoa Lư đã bị vẻ đẹp của Sào Khê mê hoặc. Ngài đã lướt thuyền trên dòng sông, ngắm nhìn cảnh sắc hữu tình và sáng tác nên bài thơ khắc trên vách đá trước hang Luồn: "Quay thuyền về ngắm bến Tràng An/Ðường dạo Hoa Lư cũng thuận miền/Sông như dải lụa hang nhỏ nước/Ðiệp trùng núi mọc cửa cài then/Cố đô dời đổi đâu dấu tích/Chỉ thấy quanh co núi, nước liền/Hưng phế người xưa coi đã rõ/Lòng dân đáng sợ chớ nên quên". Bài thơ thể hiện sự ngợi ca vẻ đẹp thiên nhiên của Sào Khê và nỗi buồn trước sự đổi thay của thời gian.
Hoàng hôn buông xuống, sông Sào Khê trở nên lung linh huyền ảo. Mặt nước phẳng lặng như một tấm gương khổng lồ, in bóng những dãy núi đá vôi trùng điệp. Trong khoảnh khắc yên bình ấy, dòng sông như kể những câu chuyện lịch sử hào hùng và nuôi dưỡng ước mơ của bao thế hệ.
Sào Khê không chỉ là dòng chảy của lịch sử mà còn là mạch sống nuôi dưỡng bao đời người dân Tràng An. Những ngôi nhà mái ngói cổ kính ẩn mình dưới bóng cây xanh ven sông là minh chứng sống động cho sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên.
Năm 2014, Quần thể danh thắng Tràng An, với dòng Sào Khê là một phần không thể tách rời, đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên Thế giới. Đây là minh chứng cho giá trị độc đáo của di sản Việt Nam, vừa khẳng định vai trò biểu tượng của dòng sông trong việc kết nối con người và thiên nhiên, vừa đặt ra trách nhiệm lớn lao trong việc bảo tồn và phát huy những giá trị quý báu này.
Sự kiện này không chỉ là niềm tự hào của Việt Nam mà còn là động lực để chính quyền và người dân địa phương chung tay gìn giữ vẻ đẹp nguyên sơ, giá trị lịch sử, và sinh thái của dòng Sào Khê, để dòng sông mãi mãi là niềm tự hào của quốc gia trên trường quốc tế.
Ngày nay, khi Tràng An trở thành điểm đến du lịch nổi tiếng, sông Sào Khê lại có một vai trò mới, là con đường đưa du khách khám phá vẻ đẹp bí mật của danh thắng. Những con thuyền nan chở khách nhẹ nhàng qua dòng nước trong xanh, xuyên qua các hang động và cánh đồng lúa chín vàng hai bờ, tạo nên trải nghiệm khó quên.
Ông Nguyễn Văn Hùng, một thuyền thuyền tại Tràng An hơn 15 năm, chia sẻ: “Ngày nào ra sông, tôi cũng thấy dòng nước như có linh hồn riêng. Dòng sông này không chỉ nuôi sống gia đình tôi mà còn kể lại những câu chuyện về cha ông, về lịch sử. Tôi tự hào vì được gắn bó với dòng sông này.”
Tuy nhiên, sự phát triển du lịch cũng đặt ra nhiều thách thức trong công tác bảo tồn dòng sông và hệ sinh thái nơi đây. Chính quyền và dân địa phương đã thực hiện nhiều biện pháp như hạn chế lượng khách tham quan, sử dụng thuyền nan thay vì thuyền máy để nước.
Dòng chảy của hiện tại và tương lai
Sào Khê không chỉ là dòng sông hùng vĩ, mà còn là chứng nhân thầm lặng của những biến cố lịch sử, nơi từng giọt máu đã tô đậm dấu ấn tranh giành quyền lực. Ngôi đền cổ bên bờ sông vẫn đứng vững, ghi nhớ những thăng trầm của lịch sử, đặc biệt là cuộc chuyển giao quyền lực đầy kịch tính giữa nhà Đinh và nhà Tiền Lê, khi những trận chiến quyết liệt diễn ra trên mặt nước của Sào Khê, đánh dấu một thời kỳ đầy gian khổ nhưng cũng huy hoàng của dân tộc. Dòng nước Sào Khê không chỉ mang theo phù sa, mà còn chở nặng những câu chuyện hào hùng về chiến công, những cuộc đấu tranh vì độc lập tự do, trở thành phần không thể tách rời của nền văn hóa dân tộc.
Với sự công nhận của UNESCO vào năm 2014, Quần thể danh thắng Tràng An, bao gồm dòng Sào Khê, đã trở thành Di sản Văn hóa và Thiên nhiên Thế giới. Đây không chỉ là minh chứng cho giá trị đặc biệt của di sản Việt Nam mà còn là biểu tượng kết nối giữa con người và thiên nhiên, một niềm tự hào quốc gia. Hình ảnh những chiếc thuyền nan nhẹ nhàng lướt trên mặt nước trong xanh, đưa du khách qua các hang động huyền bí và những cánh đồng lúa vàng óng ả hai bên bờ, đã in sâu vào lòng người, không chỉ là một chuyến du lịch, mà là một hành trình trở về với thiên nhiên, với quá khứ hào hùng của dân tộc.
Tuy nhiên, sự phát triển du lịch cũng đặt ra không ít thách thức trong công tác bảo tồn. Lượng khách tham quan ngày càng tăng cao, trong khi việc giữ gìn cảnh quan thiên nhiên, bảo vệ hệ sinh thái và giá trị văn hóa vẫn luôn là bài toán khó. Chính quyền và cộng đồng địa phương đang nỗ lực duy trì những biện pháp bảo vệ môi trường, như hạn chế sử dụng thuyền máy và khuyến khích du khách tham gia vào các hoạt động tham quan bền vững. Đồng thời, họ cũng thúc đẩy các chương trình giáo dục về bảo tồn di sản để mọi người nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của Sào Khê không chỉ với cộng đồng địa phương mà còn với thế giới.
Sào Khê, dòng sông linh thiêng, sẽ mãi là niềm tự hào của Việt Nam. Để vẻ đẹp ấy mãi trường tồn cùng thời gian, chính quyền và người dân Tràng An đang không ngừng nỗ lực bảo vệ và phát huy giá trị của dòng sông, góp phần gìn giữ di sản văn hóa cho thế hệ mai sau./.
(Còn tiếp Bài 2: “Vương quốc” hang động kỳ ảo)
