Từ khi lập quốc, Đảng và Nhà nước ta nhiều lần đề ra chủ trương sắp xếp, kiện toàn hệ thống chính trị gắn với việc tinh giản biên chế. Việc này là điều hiển nhiên vì do chủ quan, khách quan hoặc do nhiệm vụ đòi hỏi nên biên chế có lúc tự nhiên phải phình ra. Sau khi trở lại bình thường thì phải cân bằng lại biên chế như lúc ban đầu, giải thể những tổ chức, đơn vị “lâm thời”. Tuy nhiên, kết quả trên thực tế nhiều khi đã ngược lại với mong muốn khi càng tinh giản thì bộ máy càng “phình to”.
Chỉ xem xét vài con số, chúng ta nhận ngay ra sự vô lý: Hiện nay cứ 20 người dân phải nuôi một công chức. Đây là con số đáng suy nghĩ vì nó cao nhất Đông Nam Á. Quỹ lương chi trả và quản lý hành chính mỗi năm đã “ngốn” 65% - 67% tổng chi ngân sách nhà nước. Nhận rõ tính cấp thiết của công tác tinh gọn bộ máy, Bộ Chính trị yêu cầu thực hiện ngay việc Tinh giản biên chế, cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức. Tuy nhiên, cho đến nay, con số biên chế giảm đạt được vẫn rất khiêm tốn và chủ yếu do cán bộ nghỉ hưu trước tuổi chứ không phải do việc cơ cấu, tinh lọc lại bộ máy.
Để thực hiện hiệu quả việc tinh gọn bộ máy hành chính, tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ công chức, viên chức nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; thu hút những người có đức, có tài vào hoạt động công vụ trong các cơ quan Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội, đáp ứng được yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế chúng ta cần những giải pháp giải quyết vấn đề sau:
Thứ nhất, bằng mọi hình thức tuyên truyền vận động và giáo dục tạo sự đồng thuận và quyết tâm hành động tinh giản biên chế.
Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục. Công tác tuyên truyền phải làm cho toàn bộ cán bộ nhận thức rõ trách nhiệm về mục tiêu, quan điểm, ý nghĩa, yêu cầu của công tác, tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức; tinh giản biên chế với mục tiêu “giảm lượng, tăng chất”, nói như người xưa thì “quý hồ tinh, bất quý hồ đa” tức là không cần đông mà cần người được việc là nhiệm vụ rất quan trọng. Việc tuyên truyền giáo dục làm cho cán bộ công chức nhận thức đầy đủ, tự đánh giá bản thân mình, nếu không xứng đáng thì tự giác rút lui nhường chỗ cho người có đức có tài.
Thứ hai, phải nâng cao chất lượng công tác đánh giá cán bộ để làm căn cứ xác định biên chế phù hợp.
Do căn bệnh nể nang “dĩ hòa vi quý”, kết quả bình xét ở các đơn vị luôn tốt và đồng đều nên nếu không khắc phục được tình trạng cào bằng, hình thức trong đánh giá thì việc tinh giản biên chế sẽ khó có hiệu quả. Cần làm thật nghiêm túc để cán bộ, công chức nhận ra rằng: Phải nỗ lực học tập và làm việc nếu anh không muốn mất việc. Cần xây dựng cơ chế thu hút người có tài năng, các chuyên gia trong các ngành, các lĩnh vực vào làm việc tại các cơ quan của Đảng, Nhà nước và các đơn vị sự nghiệp công lập; thực hiện chính sách thu hút, tạo nguồn cán bộ, công chức từ sinh viên tốt nghiệp xuất sắc, nhà khoa học trẻ vào công tác trong các cơ quan, tổ chức thuộc hệ thống chính trị.
Kiên quyết đấu tranh với căn bệnh người nhà hơn người tài, coi trọng con ông, cháu cha, căn bệnh dùng người theo ê kíp và tệ mua quan bán tước trong công tác cán bộ. Vì thế, muốn tinh giản biên chế thì trước hết phải loại bỏ lợi ích cá nhân trong công tác tuyển dụng cán bộ.
Thứ ba, việc tối quan trọng là nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu và chuẩn hóa các văn bản quy định làm cơ sở cho việc tinh giản biên chế.
Để việc giảm biên chế diễn ra theo đúng kế hoạch thì cấp trên phải giao chỉ tiêu cho người đứng đầu các cơ sở, kết quả giảm biên chế phải là một tiêu chí quan trọng để đánh giá mức độ hoàn thành công việc của người đứng đầu. Nếu người đứng đầu không đủ sự chính trực để vượt qua tình cảm và lợi ích cá nhân, không đủ bản lĩnh để vượt qua sức ép từ ai đó thì mọi quy trình đều không còn hiệu quả. Khi đó sẽ xảy ra tình trạng những người bị loại không phải là những người năng lực kém. Ngược lại, nếu người đứng đầu thực sự công tâm, khách quan và tinh tế trong xử lý công việc thì sẽ thuyết phục được mọi người, sẽ làm người đi, kẻ ở đều “tâm phục, khẩu phục”.
Mặt khác, để tạo điều kiện cho người đứng đầu có đủ cơ sở pháp lý khi làm công tác giảm biên, các cơ quan chức năng của Nhà nước phải chuẩn hóa, luật hóa các văn bản quy định về cơ cấu tổ chức và chế độ mà người công chức được hưởng khi bị tinh giản hay nghỉ hưu trước tuổi; luật hóa quyền hạn và trách nhiệm của người tuyển dụng để nâng cao trách nhiệm của họ trước tổ chức và trước nhân dân.
Thứ tư, tích cực chống tham nhũng để diệt trừ động cơ vụ lợi trong “cuộc chiến” biên chế.
Điều nghịch lý ở việc lương của cán bộ, công chức rất thấp nhưng tại sao nhiều người sẵn sàng bỏ ra một số tiền lớn để “chạy biên chế”. Điều này chả có gì khó hiểu vì ngoài sự ổn định về công việc và thu nhập thì sự giàu có bất thường và uy quyền của một số quan chức thoái hóa biến chất đã tạo ra sức hấp dẫn của nghề “làm quan”. Do đó, chống tham nhũng một cách hiệu quả sẽ góp phần tinh giản bộ máy vì người ta không thấy khả năng bòn rút của công ở đó nữa và không tìm mọi cách để vào biên chế nữa. Do vậy việc tinh giản biên chế có thành công hay không có liên quan mật thiết với việc cơ quan công quyền có phòng chống tham nhũng hiệu quả hay không.
Ngoài các giải pháp cơ bản trên, để kế hoạch, mục tiêu tinh giản biên chế hiệu quả, thiết thực, cần tiến hành thu gọn một số đầu mối, cơ quan chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ của bộ máy hành chính Nhà nước và hệ thống Đảng, các tổ chức chính trị - xã hội. Nhà nước chỉ làm chức năng quản lý vào tạo dựng cơ sở pháp lý mà thôi, không ôm những việc mà người dân có thể làm tốt thực hiện nghiêm công tác thanh tra và tăng cường vai trò giám sát của nhân dân...
Ngoài những giải pháp nêu trên, chúng ta có thể học hỏi, áp dụng một số kinh nghiệm mà Singapore đã từng thành công trong công cuộc tinh giản biên chế.
Tinh giản biên chế tự nhiên: chiến lược hài hòa và bền vững
Thay vì sử dụng các biện pháp cắt giảm nhân sự đột ngột, Singapore áp dụng chính sách giảm biên chế tự nhiên (natural attrition). Đây là cách tiếp cận được đánh giá cao nhờ tính nhân văn và hiệu quả lâu dài. Khi công chức nghỉ việc hoặc về hưu, nhà nước không thay thế ngay mà sẽ xem xét tái phân bổ công việc hoặc sử dụng công nghệ thay thế. Singapore khuyến khích các cơ quan chuyển đổi nhân sự từ các vị trí thừa thãi sang khu vực có nhu cầu cao hơn, giúp tối ưu hóa nguồn lực hiện có.
Đào tạo lại và nâng cấp kỹ năng: đầu tư cho tương lai
Một điểm nổi bật trong chiến lược tinh gọn nhân sự của Singapore là chính sách đào tạo lại và nâng cao năng lực đội ngũ công chức. Thay vì để nhân sự không đáp ứng được yêu cầu công việc mới, đảo quốc sư tử cung cấp các chương trình như SkillsFuture để trang bị kỹ năng phù hợp với nhu cầu của nền kinh tế hiện đại.
Tái cơ cấu tổ chức: đơn giản hóa và tập trung
Tái cơ cấu bộ máy nhà nước chính là một trong những yếu tố then chốt trong chiến lược tinh giản công chức của Singapore. Chính phủ luôn duy trì quy trình đánh giá định kỳ đối với các cơ quan hành chính, tổ chức và chương trình công, để bảo đảm rằng mỗi đơn vị đều thực hiện đúng chức năng và nhiệm vụ trọng yếu của mình, đồng thời loại bỏ những phần thừa hoặc không hiệu quả. Singapore rà soát liên tục các cơ quan nhà nước để tìm ra những chồng chéo trong nhiệm vụ và chức năng. Khi phát hiện sự chồng chéo này, nhà nước sẽ thực hiện các biện pháp để hợp nhất các cơ quan, tạo ra một tổ chức duy nhất với các nguồn lực được tập trung hơn, giảm thiểu việc phân bổ tài nguyên không hợp lý và tăng tính minh bạch trong quản lý. Việc này không chỉ giúp tiết kiệm chi phí, mà còn cải thiện khả năng ra quyết định và thực hiện các chính sách công.
Tóm lại, tinh giản biên chế không chỉ nhằm mục tiêu “giảm cơ học” để giảm chi ngân sách mà còn để nâng cao chất lượng đội ngũ công chức, hướng tới nền hành chính chuyên nghiệp, hiệu quả. Đây là vấn đề rất lớn, rất khó vì nó không đơn giản là công ăn việc làm của mấy triệu cán bộ, công chức mà là sự vận hành của cả hệ thống chính trị, không chỉ là số phận của những người công chức mà gắn theo đó là cuộc sống của từng ấy gia đình, nó không chỉ là bài toán kinh tế mà còn là đạo đức công vụ, sự tín nhiệm của nhân dân...
Hơn nữa, do vấn đề đã được đặt ra từ lâu mà vẫn chưa giải quyết được nên bây giờ quy mô phải tinh giản là rất lớn. Để hoàn thành nhiệm vụ vô cùng khó khăn đó, Đảng và Nhà nước phải thi hành đồng bộ nhiều giải pháp nhưng quan trọng nhất là phải đẩy lùi tiêu cực trong công tác cán bộ. Nếu không ngăn chặn được sự tự tư tự lợi và chủ nghĩa vị thân của những cán bộ có chức có quyền, không khơi được trong họ tinh thần “dĩ công vi thượng” thì mọi quy trình, lộ trình tinh giản dù có công phu, hợp lý đến đâu, cuối cùng vẫn thất bại./.
