Kết quả điều tra dân số và nhà ở năm 2024 của Tổng cục Thống kê cho thấy dân số Việt Nam có xu hướng già hóa rất nhanh. Cụ thể, nước ta hiện có 14,2 triệu người từ 60 tuổi trở lên và được dự báo xấp xỉ 18 triệu người vào năm 2030. Số lượng người trong độ tuổi từ 60 trở lên cao gấp 1,25 lần so với năm 2019 và tăng 4,7 triệu người (gấp 1,5 lần) so với năm 2014.
Tốc độ già hóa dân số nhanh đang trở thành một thách thức không nhỏ đối với Việt Nam, đặc biệt là đối với việc phát triển kinh tế. Ngành nông nghiệp, ngành kinh tế quan trọng của đất nước, cũng chịu nhiều ảnh hưởng nặng nề từ vấn đề già hóa dân số. Theo Cục Thống kê (Bộ Tài chính), trong quý I/2025, lực lượng lao động trong lĩnh vực nông nghiệp đã giảm mạnh so với trước. Người lao động trong lĩnh vực nông, lâm nghiệp và thủy sản là 13,5 triệu người, giảm 47,2 nghìn người so với quý trước và giảm 305,0 nghìn người so với cùng kỳ năm trước.
Với tình trạng lực lượng lao động trong ngành sụt giảm nghiêm trọng, cùng với đó là tốc độ già hóa dân số nhanh, ngành nông nghiệp đang đứng trước thách thức về nguồn nhân lực để phát triển. Trước khó khăn nay, ngành nông nghiệp Việt Nam cần phải nhanh chóng tìm ra giải pháp.
Hiện nay, khi cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã diễn ra mạnh mẽ trên toàn thế giới, Việt Nam cũng không nằm ngoài cuộc. Trí tuệ nhân tạo (AI) đã và đang len lỏi vào từng hoạt động sản xuất kinh tế. Trong nông nghiệp, việc ứng dụng AI được coi là lời giải cho vấn đề già hóa dân số.
Tuy nhiên, tại Việt Nam, việc sử dụng AI trong nông nghiệp hầu như vẫn chỉ đang ở mức thử nghiệm mà chưa được áp dụng hoàn toàn, chuyên sâu. Nhìn chung AI vẫn chỉ đang hỗ trợ một phần rất nhỏ trong toàn bộ quy trình sản xuất, phần lớn công việc trong lĩnh vực nông nghiệp vẫn phụ thuộc vào con người. Bên cạnh đó, do người nông dân vẫn chưa được tiếp cận nhiều với công nghệ AI, cũng như chi phí để đầu tư, nghiên cứu còn cao nên người lao động vẫn e dè trước việc sử dụng AI.
Tại phiên thảo luận cấp Bộ trưởng về công nghệ tạo đột phá chuyển đổi xanh và phát triển bền vững thuộc khuôn khổ Hội nghị P4G 2025, diễn ra vào ngày 17/4 vừa qua, các diễn giả, chuyên gia quốc tế đã chia sẻ những kinh nghiệm về ứng dụng AI trong nông nghiệp tới Việt Nam.
Các chuyên gia đã chỉ ra những lợi ích to lớn khi ứng dụng AI vào nông nghiệp. Khi lực lượng lao động có xu hướng già hóa, AI có thể thay thế con người trong những vị trí nặng nhọc, yêu cầu trình độ tay nghề, kỹ thuật cao. AI có thể tối ưu hóa quy trình trồng trọt và thu hoạch thông qua việc tự động hóa, thực hiện các nhiệm vụ như trồng cây, tưới nước, và thu hoạch, giúp giảm thiểu sự phụ thuộc vào lao động thủ công.
Ngoài ra, theo các chuyên gia, AI cũng có khả năng phân tích hình ảnh nông sản để đánh giá chất lượng và phát hiện sớm các vấn đề với cây trồng và hoa màu. Điều này không chỉ giúp nông dân duy trì sản lượng mà còn nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường. Không chỉ vậy, AI còn có thể hỗ trợ trong việc tập huấn, đào tạo người nông dân, đặc biệt là những người lớn tuổi, giúp họ dễ dàng tiếp cận các công nghệ mới vào hoạt động sản xuất nông nghiệp.
Ở quốc gia phía đông châu Phi Kenya, ứng dụng AI trong nông nghiệp đang dần phổ biến. Bà Hon Soipan Tuya, Bộ trưởng Quốc phòng Kenya, cho biết nhiều nông hộ đã ứng dụng AI vào việc theo dõi thời tiết giúp tăng năng suất. Theo bà, AI quan trọng đối với những ngành kinh tế phụ thuộc vào thời tiết và khí hậu như nông nghiệp. Ngoài nông dân, một số công ty chế biến nông sản cũng dùng AI tự động hóa chuỗi cung ứng, giảm tình trạng lãng phí thực phẩm, gián tiếp nâng cao thu nhập cho người nông dân.
Theo ông Kyu Tae Park, Tổng giám đốc Avalve (Hàn Quốc), vấn đề già hóa lực lượng lao động sẽ trở thành một trở ngại với quá trình phát triển của Việt Nam. Để đối phó với tình trạng này, ông khuyến nghị Việt Nam chuyển đổi từ ngành nông nghiệp thâm dụng lao động sang nông nghiệp thông minh, trong đó có việc ứng dụng AI vào các hoạt động sản xuất. Ông cũng đưa ra gợi ý Việt Nam thử nghiệm mô hình hợp tác công - tư trong nông nghiệp, đưa những công trình nghiên cứu của chính phủ, chuyên gia và doanh nghiệp vào quá trình sản xuất để mở rộng nông nghiệp thông minh.
