Bắt đầu từ năm 2026, gánh nặng tài chính khi chuyển đổi đất nông nghiệp sang đất ở sẽ giảm đáng kể nhờ chính sách mới được Quốc hội thông qua trong Nghị quyết về cơ chế tháo gỡ vướng mắc khi triển khai Luật Đất đai. Đây được xem là bước điều chỉnh quan trọng nhằm cải thiện khả năng tiếp cận đất ở của người dân, đồng thời tháo nút thắt tồn tại từ khi Luật Đất đai 2024 có hiệu lực.
Theo Nghị quyết, hộ gia đình và cá nhân chuyển mục đích sử dụng đất trong hạn mức chỉ phải nộp 30% phần chênh lệch giữa giá đất ở và đất nông nghiệp, thay vì phải thanh toán toàn bộ chênh lệch như quy định hiện hành. Trường hợp diện tích vượt nhưng không quá một lần hạn mức, khoản phải nộp là 50% chênh lệch. Chỉ khi vượt trên mức này, nghĩa vụ tài chính mới được tính như quy định cũ, tức nộp 100% phần chênh lệch.
Điểm đáng chú ý là ưu đãi chỉ áp dụng một lần cho mỗi hộ gia đình, cá nhân. Những lần chuyển đổi tiếp theo sẽ quay lại mức thu đủ 100%. Dù vậy, chính sách mới được đánh giá là tạo ra dư địa lớn cho các hộ dân đang có nhu cầu hợp thức hóa phần đất vườn, ao, đất nông nghiệp liền kề để làm nhà ở với chi phí thấp hơn nhiều so với hiện nay.
Bên cạnh đó, những người đã chuyển mục đích sử dụng đất từ ngày 1/8/2024, thời điểm Luật Đất đai 2024 bắt đầu có hiệu lực, đến trước ngày 1/1/2026 cũng được tính toán lại tiền sử dụng đất theo mức ưu đãi mới. Phần nộp thừa sẽ được bù trừ vào nghĩa vụ tài chính khác hoặc hoàn trả, giúp đảm bảo công bằng và giảm thiểu thiệt thòi cho người dân.
Trước khi có điều chỉnh lần này, quy định trong Luật Đất đai 2024 khiến người dân phải nộp toàn bộ phần chênh lệch khi chuyển đổi mục đích sử dụng, không còn được hưởng mức giảm theo tỷ lệ như trước đây, dù nhiều trường hợp đất đã có nhà từ lâu. Điều này gây áp lực tài chính lớn, đặc biệt tại khu vực nông thôn hoặc ven đô, nơi nhu cầu chuyển đổi từ đất vườn sang đất ở khá phổ biến.
Không chỉ sửa đổi nghĩa vụ tài chính, Nghị quyết mới cũng điều chỉnh quy định về tách và hợp thửa đất theo hướng linh hoạt hơn. Với tách thửa, ngoài yêu cầu thửa đất phải có lối đi kết nối đường giao thông công cộng, chủ đất còn có thể sử dụng lối đi do hàng xóm cho phép để bảo đảm kết nối giao thông. Cách thiết kế này khắc phục điểm cứng nhắc trước đây, khi luật chỉ chấp nhận lối đi trực tiếp.
Đối với hợp thửa, người dân có thể gộp các thửa đất không cùng mục đích sử dụng, thời hạn hay hình thức trả tiền thuê đất. Quy định mở rộng này giúp việc quản lý đất đai và xử lý thủ tục hành chính trở nên thuận lợi hơn, đồng thời phù hợp với thực tiễn sử dụng đất ở nhiều địa phương. Trước đó, chỉ những thửa thống nhất cả ba tiêu chí mới được phép hợp nhất, trừ một số trường hợp ngoại lệ.
Với hàng loạt điều chỉnh đồng bộ, chính sách mới từ năm 2026 được kỳ vọng gỡ khó cho người dân, hỗ trợ nhu cầu an cư và giảm tình trạng ách tắc thủ tục đất đai kéo dài trong thời gian qua
