Cây dược liệu – Hướng đi mới cho kinh tế xanh ở Thanh Hóa

Hướng đi mới cho bà con vùng cao

Thanh Hóa hiện là một trong những địa phương có điều kiện tự nhiên thuận lợi nhất để phát triển cây dược liệu, với khoảng 1.000 loài đã được ghi nhận, trong đó nhiều loài quý như sa nhân tím, ba kích, đinh lăng, cà gai leo, nghệ vàng… Phần lớn các loài này tập trung ở vùng núi phía tây, nơi khí hậu và thổ nhưỡng đặc biệt thích hợp cho sự sinh trưởng của dược liệu.

Trước đây, phần lớn cây thuốc mọc tự nhiên trong rừng nhưng chưa được đánh giá đúng giá trị. Ngoài số ít được các thầy lang sử dụng trong bốc thuốc, nhiều loài bị chặt bỏ để lấy đất trồng ngô, sắn... Chính sự lãng phí ấy khiến nguồn tài nguyên dược liệu dần bị thu hẹp.

Trước thực trạng đó, chính quyền địa phương cùng các HTX đã vào cuộc, hỗ trợ người dân chuyển đổi đất trồng ngô, sắn sang phát triển cây thuốc. Đến nay, toàn tỉnh đã hình thành khoảng 5.000 ha dược liệu ngắn ngày và hơn 94.000 ha dưới tán rừng. Nhiều loại cây như cà gai leo, xạ đen, chè đắng, ngải cứu, bạc hà… cho hiệu quả kinh tế vượt trội.

Ông Lò Văn Hùng, một hộ dân ở xã Thiết Ống, (Thanh Hóa) chia sẻ: “Ngày trước, cả nhà chỉ trông vào mấy sào ngô, lúa, mỗi vụ thu chẳng đáng là bao. Giờ chuyển sang trồng cà gai leo, chỉ một sào đã thu 18–20 triệu đồng, gấp 3–4 lần so với ngô. Nhiều hộ có diện tích lớn còn làm ra vài trăm triệu đồng mỗi năm. Nhờ cây thuốc mà kinh tế gia đình khấm khá, con cái cũng có điều kiện học hành hơn.”

Phát triển dược liệu không chỉ mang lại thu nhập ổn định mà còn giúp bảo vệ rừng. Việc trồng cây thuốc dưới tán rừng đã giúp bà con vừa có thêm nguồn sống, vừa giữ được màu xanh của rừng, chấm dứt tình trạng chặt phá rừng bừa bãi để trồng trọt như trước kia.

Để dược liệu thực sự trở thành hàng hóa, vai trò của HTX và doanh nghiệp là vô cùng quan trọng. Hiện tỉnh Thanh Hóa có khoảng 50–60 HTX hoạt động trong lĩnh vực này. Các HTX như Pù Luông, Bình Sơn, Lang Chánh, Lương Sơn… không chỉ cung cấp giống, chuyển giao kỹ thuật, bao tiêu sản phẩm, mà còn hỗ trợ xây dựng thương hiệu. Một số HTX đã bước đầu đầu tư chế biến, cho ra đời các sản phẩm như trà túi lọc cà gai leo, trà chè đắng, hay thử nghiệm trồng hoa đu đủ đực, cây sachi, hà thủ ô nhằm đa dạng hóa nguồn nguyên liệu.

Ông Nguyễn Ngọc Thân, Giám đốc HTX Dược liệu Pù Luông (huyện Bá Thước) cho biết: “Khi bà con tham gia HTX, chúng tôi đảm bảo từ khâu giống, kỹ thuật cho tới đầu ra sản phẩm. Nhờ vậy, người dân yên tâm gắn bó lâu dài với cây thuốc. Trồng dược liệu dưới tán rừng không chỉ giúp tăng thu nhập mà còn giữ được rừng, giữ nguồn nước, hướng tới phát triển bền vững.”

Gỡ khó để dược liệu vươn xa

Dù đã đạt được nhiều kết quả tích cực, song ngành dược liệu Thanh Hóa vẫn còn không ít hạn chế. Sản phẩm chủ yếu mới dừng ở dạng thô, giá trị gia tăng thấp, thị trường tiêu thụ chưa ổn định. Khó khăn lớn nhất hiện nay là thiếu vốn, thiếu công nghệ chế biến và năng lực quảng bá, khiến dược liệu chưa thể vươn lên thành trụ cột kinh tế.

Để tháo gỡ, tỉnh đang khuyến khích doanh nghiệp đầu tư nhà máy chế biến, hỗ trợ HTX xây dựng nhãn hiệu, đăng ký sản phẩm OCOP và kết nối với các viện nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giống, kỹ thuật. Một số mô hình còn kết hợp trồng dược liệu với du lịch sinh thái, như ở Pù Luông, vừa mở rộng đầu ra, vừa quảng bá hình ảnh địa phương.

Đặc biệt, nhiều loài dược liệu quý như ba kích tím, sa nhân tím, thổ phục linh đã được nhân giống thành công tại Quan Sơn, Pù Hu, Bến En với tỷ lệ sống trên 90%. Đây là bước quan trọng để hình thành vùng dược liệu chất lượng cao, thay thế cho việc khai thác tự nhiên trước kia, đồng thời tạo nền tảng cho sản xuất bền vững.

Trên cơ sở đó, Thanh Hóa đã ban hành Đề án phát triển cây dược liệu giai đoạn 2022–2025, tầm nhìn đến 2045. Mục tiêu đến năm 2025 sẽ có ít nhất 6.000 ha dược liệu, hình thành 2–3 thương hiệu mạnh, thêm 3–5 sản phẩm OCOP và xây dựng cơ sở chế biến.

Ngoài ra, Đề án cũng định hướng phát triển chuỗi giá trị khép kín từ sản xuất, chế biến, tiêu thụ dược liệu gắn với du lịch sinh thái tại một số địa phương Pù Luông, Bến En, Xuân Liên… để tạo giá trị cộng hưởng.

Phát triển cây dược liệu không chỉ là giải pháp nâng cao thu nhập cho nông dân miền núi, mà còn là hướng đi phù hợp với chiến lược kinh tế xanh, bền vững. Nếu tháo gỡ được điểm nghẽn về vốn, chế biến và thị trường, dược liệu hoàn toàn có thể trở thành ngành hàng chủ lực, đưa Thanh Hóa vươn lên thành một trong những trung tâm dược liệu lớn của cả nước./.