Mùa đông năm ngoái để lại dấu ấn khó quên khi chúng tôi đến thăm gia đình ông Phạm Văn Crới, 69 tuổi, cư trú tại thôn Ban Mai, xã Ba, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam. Sau khi trò chuyện, ông Crới, hăng hái nắm lấy liềm và rúc vào bụi tre lồ ô ngay sau nhà để bắt những con sâu tre đang vào mùa trưởng thành, béo mập.
Ông Crới cho biết việc nhận biết đốt tre này dựa vào việc quan sát những đốt cây lồ ô có sâu. Khi cây tre bị sâu, đốt cây thường có kích thước ngắn lại, héo ngọn, đốt tre bị co lại. Khi chặt những đốt tre như vậy, bạn sẽ phát hiện những con sâu tre màu trắng đang bò lúc nhúc bên trong. Hơn nữa, những lỗ tròn trên đốt tre thường là nơi sâu tre ẩn náu. Chỉ cần chặt cây tre, bạn có thể thu thập được nhiều sâu tre.
Những con sâu tre này còn được gọi là "reng" theo ngôn ngữ Cơ Tu. Chúng có thân dài khoảng 3-4 cm, màu trắng ngà, được chia thành 10 khoan trên cơ thể. Đầu sâu tre nhỏ hóa thành sừng, có màu tương tự như cánh gián, và trên thân có khoảng 10 chấm đen nhỏ ở mỗi bên. Sâu tre phát triển bên trong cây măng tre lồ ô và thường chỉ xuất hiện trong thời gian ngắn, đến cuối tháng Mười (ÂL), trước khi chúng chuyển hoá thành loài bướm và thoát ra khỏi lỗ ở cây tre.
Ông Crới đã sử dụng sâu tre để làm món "sâu tre nướng mộc" - một món ẩm thực độc đáo và độc lạ. Trước tiên, ông đã trải qua quy trình trữ sâu tre qua nước sôi cùng ít muối để làm sạch chúng. Sau đó, sâu tre được ướp bằng amót (tiêu rừng), củ lá kiệu, ớt nướng, muối rang giã mịn, và mì chính. Tất cả những thành phần này sau đó được đặt vào các ống tre.
Trong quá trình nướng, ông Crới nhấn mạnh rằng để món ăn trở nên hoàn hảo, bạn cần phải nướng sâu tre ở nhiệt độ đều, đảm bảo rằng lớp vỏ tre không bị cháy và gia vị được hòa quyện hoàn hảo với thân sâu tre. Khi món ăn đã chín, mùi thơm thơm ngào ngạt của tre lồ ô cùng với sâu tre tạo nên một món ăn thật độc đáo.
"Món sâu tre nướng trong ống tre thật sự độc đáo và ngon mê ly. Hương vị của tre lồ ô hòa quyện với sâu tre khiến món ăn trở nên độc đáo. Đây chính là món ăn truyền thống của người Cơ Tu. Trong quá khứ, những người săn bắn, người làm rẫy và cư dân địa phương cần đến món ăn này để duy trì sức khỏe khi họ hoạt động trong rừng hoang dã," ông Crới cười và chia sẻ.
"Việc nướng sâu tre trong ống tre lồ ô đòi hỏi sự khéo léo. Lớp vỏ tre không nên bị cháy vào thân sâu tre, mà gia vị và thân sâu tre cần hòa quyện vào nhau để tạo ra một mùi thơm độc đáo. Thưởng thức món ăn này cùng với chén rượu tà vạt hoặc trà đinh giữa một ngày đông lạnh giá hoặc trong trời mưa sụt sùi là điều không thể quên. Hiện nay, món sâu tre đã trở thành một đặc sản, và người dân chủ yếu tự trải nghiệm nó trong gia đình hoặc làm quà tặng cho người thân," ông Crới kể về niềm tự hào của người dân địa phương về món ăn này.
Người Cơ Tu ở vùng dãy Trường Sơn biết cách bắt và chế biến sâu tre để tạo ra nhiều món ăn thú vị. Bên cạnh món sâu tre nướng trong ống tre, họ còn chế biến nhiều món ăn khác như sâu tre xào măng, sâu tre chiên giòn, sâu tre hấp, sâu tre rang và đặc biệt là món "Reng nướng ống" - một món ăn ngon khó cưỡng.
Ông Đinh Văn Bớt, 78 tuổi, cư trú tại thôn Đha Mi, xã Ba, huyện Đông Giang, chia sẻ về cách chế biến món sâu tre nướng mộc. Sau khi làm sạch sâu tre, sâu tre được ướp với gia vị như tiêu rừng, đọt non của cây thiên niên kiện để thấm đều và sau đó được bọc trong lá thiên niên kiện. Món ăn này thường được nướng trên lửa than hồng để đảm bảo rằng nó sẽ thơm ngon và hấp dẫn. Vị ngọt, béo, và hòa quyện của sâu tre chín kết hợp với mùi thơm thoang thoảng của lá thiên niên kiện tạo nên một món ăn đặc biệt.
Không gì thú vị hơn là thưởng thức món ăn này trong những ngày đông lạnh lẽo, khi mùi hương đặc trưng của sâu tre nướng trong ống tre lồ ô lan tỏa từ bếp lửa hồng ấm áp hòa quyện với hương men rượu cần thoang thoảng. Đây là cách người Cơ Tu tận hưởng những khoảnh khắc ấm áp và đầy ý nghĩa trong cuộc sống.
Món sâu tre nướng trong ống tre lồ ô không chỉ là món ăn truyền thống và hấp dẫn của người Cơ Tu, mà còn là một phần quan trọng của di sản văn hóa và ẩm thực của người Cơ Tu trên dãy Trường Sơn. Tuy sâu tre chỉ xuất hiện trong thời gian ngắn, nhưng chúng đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống và văn hóa của cộng đồng.
Nếu bạn có dịp thăm vùng Trường Sơn vào mùa này, bạn sẽ được trải nghiệm món ăn ngon lành này từ những gia đình địa phương hiếu khách và tốt bụng. Hiện nay, nhiều người Kinh đã biết thưởng thức món ăn truyền thống này và đã "biến tấu" thành các phiên bản hiện đại hấp dẫn khác nhau./.
