Chúng tôi đã gặp bà Bhríu Alươi, 78 tuổi, trú tại thôn BhơơHồng 2, xã Sông Kôn, huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam lúc bà đang mang gùi lá sắn non và một số "sâu xanh" về nhà để chuẩn bị bữa trưa cho gia đình.
Trò chuyện với chúng tôi, bà Bhríu Alươi cho biết cây sắn đã đồng hành và cung cấp nguồn thực phẩm quan trọng cho người Cơ Tu vùng cao trong những năm chiến tranh, khi đời sống của cư dân ở đây rất khó khăn và thiếu thốn. Ngày nay, lá sắn được thu hái từ những cây sắn trôi dạt ven bờ suối, nảy mầm và phát triển. Bà chỉ hái những lá ở phần đọt để khi xào không bị cứng, sau đó mang xuống suối rửa sạch và mang về nhà.
Khi lá sắn được mang vào sân, bà Bhríu Alươi nhắc nhở cháu bà rằng hãy chuẩn bị sơ chế lá sắn. Trước hết, cháu bà sắp xếp từng nắm lá sắn lên nia vo tròn cho đến khi lá mềm thành từng sợi nhỏ. Sau khi vắt nát, lá sắn sẽ được xào chung với tỏi. Bà Bhríu Alươi cho thêm dầu ăn vào nồi và phi thơm với tỏi, sau đó cho lá sắn đã được vắt vào chảo và thỉnh thoảng đảo qua để chín đều. Khi đã hoàn thành, gia vị cũng được thêm vào. Bà chia sẻ rằng món ăn này thường được thưởng thức khi còn nóng mới ngon nhất.
Món canh lá sắn được coi là một món ăn truyền thống của người Cơ Tu trong vùng sơn cước. Canh được nấu bằng cách ngâm gạo cho mềm, giã thành bột, sau đó nấu chung với cá, ếch, cua hoặc ốc. Quy trình chế biến canh bắt đầu bằng việc làm sạch cá và để ráo, sau đó phi dầu ăn với hành cho thơm và cho vào nồi. Tiếp theo, nêm gia vị cho vừa ăn và cho nước dùng vào nấu cho sôi. Tiếp theo, thêm lá sắn đã vò nát vào nồi và nấu sôi là được. Kết hợp lá sắn với bột gạo và gia vị, kèm theo rau thơm, tạo thành một món canh đậm đà, màu vàng rực, khi ăn cùng với cơm gạo nương mới thơm và dẻo thì không gì sánh bằng.
Một món ăn độc đáo, đặc trưng khác là lá sắn xào với "sâu xanh" của người Cơ Tu. Để chế biến món này, bà Bhríu Alươi cho biết rằng vào mùa hè, sau những trận mưa đầu mùa, cây muồng (Chơ bhăn) sẽ nảy chồi. Lúc đó, trên đọt non của cây muồng sẽ xuất hiện loài "sâu xanh", người Cơ Tu gọi là Bhơrây đhoóp Chơ bhăn (sâu ăn lá muồng). Sâu này được sử dụng để chế biến các món rang, xào, hấp cơm... có hương vị bùi, béo và ngọt, cung cấp nhiều dinh dưỡng.
Ông Jơdel Bốc, 60 tuổi, cư ngụ tại xã Jơ Ngây (Đông Giang), cho biết rằng sâu xanh có chiều dài khoảng 5cm, thân tròn, mềm, bụng màu trắng ngà. Da của sâu có một vạch (lớn) màu xanh hoặc vàng dọc theo lưng và hai vạch đen nâu (nhỏ) nằm hai bên vạch màu vàng. Sự thay đổi màu sắc của da sâu phụ thuộc vào môi trường bên ngoài để ngụy trang trước các loài chim, chuột hoặc côn trùng săn mồi.
Khi nói về món lá sắn xào với "sâu xanh", bà Bhríu Alươi chia sẻ rằng trước tiên, bà sẽ phi dầu ăn với tỏi để tạo mùi thơm, sau đó trút "sâu xanh" vào xào cùng với các gia vị. Tiếp theo, họ cho lá sắn đã vò vào xào tiếp. Khi mùi thơm thảo từ nồi bốc lên, món xào đã chín. Món này được thưởng thức cùng với cơm gạo nương nóng và dẻo, rất ngon miệng và được cư dân Cơ Tu yêu thích.
Theo kinh nghiệm của những người đã quen với ẩm thực, khi xào món này, người Cơ Tu thường cho vài đọt non của cây thiên niên kiện (p’vân) vào nồi để tăng hương vị thơm ngon và có lợi cho sức khỏe. Vì vậy, đây là một món ăn quý giá và đặc sắc mà đồng bào làm để chiêu đãi bạn bè, khách quý hoặc làm quà tặng từ những chàng rể muốn thể hiện tình cảm với bố mẹ vợ.
Người Cơ Tu tin rằng, những người hiếu thảo thường tặng món lá sắn non xào với "sâu xanh" cho bố mẹ vợ, vì người già rất thích món này vì nó mềm, không cần nhai nhiều, đáp ứng với tình trạng có "hai hàm răng, cái rụng cái lung lay" của người già.
Ngày nay, đời sống vật chất của người Cơ Tu ở vùng Tây Quảng Nam đã khá cải thiện. Những nồi lá sắn xào với sâu xanh trong những thời kỳ khó khăn và thiếu thốn đã trở thành kỷ niệm xa xưa. Tuy nhiên, trong bữa cơm gia đình, người Cơ Tu vẫn thường nấu các món ăn từ lá sắn và sâu muồng để gợi nhớ những ngày "đói cơm lạt muối" trên dãy Trường Sơn./.
