Ngày 18/9, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội đã tiến hành thẩm tra sơ bộ dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Điểm nhấn đáng chú ý nhất chính là việc Bộ Khoa học và Công nghệ đề xuất coi quyền sở hữu trí tuệ như một loại tài sản để định giá, giao dịch, thế chấp hay huy động vốn, tương tự bất động sản hoặc chứng khoán. Đây được xem là bước đi nhằm thúc đẩy thị trường sở hữu trí tuệ, mở rộng không gian khai thác thương mại, đồng thời góp phần nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm quốc gia.
Dự thảo luật đã bổ sung Điều 8a, quy định các quyền sở hữu trí tuệ chưa được ghi nhận giá trị trong sổ sách kế toán sẽ do chính chủ sở hữu tự định giá, lập thành danh mục để quản trị và sử dụng làm cơ sở cho hoạt động thương mại.
Chính phủ sẽ xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về giá trị quyền sở hữu trí tuệ đã được giao dịch hợp pháp, đồng thời đưa ra hướng dẫn về phương pháp định giá để doanh nghiệp, cá nhân có cơ sở tham khảo. Song song với đó, nhiều chính sách thí điểm cũng được đề xuất, như cho phép thế chấp quyền sở hữu trí tuệ để vay vốn, huy động vốn qua thị trường chứng khoán, hay phát triển các sản phẩm bảo hiểm và công cụ tài chính mới.
Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, trong bối cảnh toàn cầu, sở hữu trí tuệ đang trở thành “vũ khí mềm” giúp doanh nghiệp chiếm lĩnh công nghệ và nâng cao sức cạnh tranh. Các tập đoàn lớn xem sáng chế là nền tảng để duy trì lợi thế thị trường.
Tại nhiều quốc gia phát triển, giá trị của tài sản vô hình đã vượt xa tài sản hữu hình, chiếm tới trên 80% tổng giá trị, riêng nhóm S&P 500 của Mỹ con số này vượt 90%. Thực tế, nhiều nước đã hình thành mô hình biến quyền sở hữu trí tuệ thành tài sản tài chính, có thể định giá, chuyển nhượng, cấp phép và giao dịch trên sàn. Điều này đã khiến tư duy quản trị doanh nghiệp chuyển từ quản lý quyền sang quản lý tài sản trí tuệ, trong khi chính phủ đóng vai trò hỗ trợ mạnh mẽ về định giá và bảo vệ tài sản này.
Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh nhấn mạnh, việc luật hóa nội dung tài chính hóa sở hữu trí tuệ không chỉ đáp ứng nhu cầu khai thác thương mại mà còn nâng cao uy tín sản phẩm Việt Nam trên thị trường quốc tế. Tuy vậy, cơ quan thẩm tra cũng cho rằng đây là vấn đề phức tạp, cần làm rõ cơ chế định giá, quản trị rủi ro, đồng thời bảo đảm sự đồng bộ với pháp luật dân sự, tài chính và ngân hàng trước khi triển khai.
Trong một cuộc làm việc với Cục Sở hữu trí tuệ hồi tháng 5, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng từng khẳng định khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo chỉ có thể phát triển bền vững khi kết quả nghiên cứu được thương mại hóa. Ông cho rằng sở hữu trí tuệ chính là chiếc cầu nối, biến kết quả nghiên cứu thành tài sản, và chỉ khi trở thành tài sản thì mới có thể định giá, cho thuê, chuyển nhượng hay thế chấp để tạo nguồn vốn. Theo ông, quốc gia nào muốn dẫn đầu về công nghệ và đổi mới sáng tạo thì cũng phải đi đầu về sở hữu trí tuệ.
Bộ trưởng cũng lưu ý, Việt Nam cần biết tận dụng nguồn trí tuệ toàn cầu. Nếu châu Âu có thế mạnh nghiên cứu cơ bản, thì nhiều quốc gia châu Á, trong đó có Việt Nam, lại nổi bật ở khả năng biến nghiên cứu thành ứng dụng thực tế. Ông nhấn mạnh, tăng trưởng bền vững, thậm chí đạt mức hai con số, sẽ khó thành hiện thực nếu Việt Nam không kết nối và khai thác hiệu quả trí tuệ toàn cầu.
Ngoài điểm mới về tài chính hóa sở hữu trí tuệ, dự thảo luật lần này còn sửa đổi, bổ sung tới 76 điều, bãi bỏ 8 điều, giữ nguyên cấu trúc 18 chương với 228 điều. Một số nội dung mới đáng chú ý bao gồm: mở rộng khái niệm kiểu dáng công nghiệp sang cả sản phẩm phi vật lý trong môi trường số; cho phép sử dụng dữ liệu, văn bản công khai hợp pháp để huấn luyện trí tuệ nhân tạo nhưng vẫn phải bảo đảm quyền lợi chính đáng của tác giả và chủ sở hữu. Thủ tục hành chính cũng được đơn giản hóa, cho phép nộp hồ sơ xác lập quyền sở hữu công nghiệp bằng cả bản giấy và điện tử, tiến tới quản lý trực tuyến toàn trình.
Ngoài ra, dự thảo siết chặt các biện pháp chống lạm dụng độc quyền, tăng trách nhiệm cho Tòa án và Viện Kiểm sát trong bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, đồng thời đưa ra tiêu chí minh bạch hơn đối với các tổ chức trung gian như đơn vị quản lý tập thể quyền tác giả hay dịch vụ đại diện quyền sở hữu trí tuệ.
Theo kế hoạch, dự án Luật sẽ được trình Quốc hội xem xét và thông qua tại kỳ họp thứ 10, diễn ra vào cuối năm nay. Đây được kỳ vọng là cú hích quan trọng giúp đưa sở hữu trí tuệ trở thành động lực phát triển mới của nền kinh tế Việt Nam.
