Nội dung trên được nhấn mạnh Tại hội thảo công bố báo cáo nghiên cứu “Hiện trạng và tiềm năng phát triển điện mặt trời nông nghiệp tại Việt Nam" do Viện Nghiên cứu Thị trường và Thể chế nông nghiệp (AMI) phối hợp với Viện Môi trường Nông nghiệp (IAE) tổ chức tại TP Cần Thơ mới đây.
Điện mặt trời nông nghiệp mở ra nhiều tiềm năng và cơ hội phát triển cho kinh tế nông nghiệp
Hội thảo đã giới thiệu mô hình điện mặt trời nông nghiệp, hiện trạng và tiềm năng phát triển của mô hình này tại Việt Nam nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi năng lượng xanh và áp dụng các thực hành nông nghiệp bền vững tại nước ta.
Tại hội thảo, đại diện Viện AMI và đại diện Viện IAE đã trình bày các kết quả nổi bật từ nghiên cứu về mô hình điện mặt trời nông nghiệp tại Việt Nam. Những thông tin nổi bật được chia sẻ tại Hội thảo Công bố Báo cáo Nghiên cứu "Hiện trạng và Tiềm năng Phát triển Điện mặt trời nông nghiệp tại Việt Nam".
Đồng thời phân tích hiệu quả kinh tế của mô hình điện mặt trời nông nghiệp mở ra nhiều tiềm năng và cơ hội phát triển cho kinh tế nông nghiệp tại Việt Nam. Khi mô hình điện mặt trời nông nghiệp được triển khai một cách đồng bộ, đây sẽ là một đổi mới cho nông nghiệp bền vững và năng lượng tái tạo, góp phần vào các mục tiêu quốc gia về phát thải ròng bằng không.
Phát biểu tại Hội thảo, ông Đỗ Huy Thiệp - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thị trường và Thể chế nông nghiệp cho rằng, nhà đầu tư có thể thu lợi nhuận đáng kể từ cả hệ thống này.
Nếu bán toàn bộ điện lên lưới điện, doanh thu có thể đạt trên 2 tỷ đồng/năm/MWp (xấp xỉ 1ha) tại những vùng có điều kiện thuận lợi. Đồng thời, lợi nhuận từ sản xuất nông nghiệp rất đa dạng, với những trang trại công nghệ cao có thể đạt trên 1 tỷ đồng/ha/năm.
Ngoài ra, mô hình này còn giúp giảm chi phí điện cho những trang trại tiêu thụ nhiều năng lượng, đồng thời duy trì sinh kế và tạo thêm việc làm cho người dân địa phương, nhất là lao động nữ.
PGS.TS Mai Văn Trịnh - Viện trưởng Viện Môi trường Nông nghiệp cũng nhìn nhận, không gian nông nghiệp hiện đang bị lãng phí rất lớn. Nếu tận dụng kết hợp điện mặt trời, thu nhập của người dân sẽ tăng đáng kể.
Ông dẫn chứng, ở quy mô 400m2, nông dân có thể thu được 96 triệu đồng tiền điện/năm. Trong khi với diện tích này trồng 3 vụ lúa chỉ thu về khoảng 2,5 tấn lúa, lợi nhuận chỉ khoảng 7 triệu đồng (nếu lấy giá bán là 6.000 đồng/kg).
Từ năm 2021, IAE và AMI đã đồng nghiên cứu về hiện trạng và tiềm năng phát triển điện mặt trời nông nghiệp tại huyện Tri Tôn (tỉnh An Giang) – nơi có cường độ ánh sáng và năng lượng mặt trời cao nhất cả nước. Kết quả cho thấy, hiệu quả kinh tế sẽ khác nhau tùy theo mức độ đầu tư. Nếu chỉ sản xuất điện mặt trời, lợi nhuận trung bình khoảng 60 triệu đồng/năm, nhưng khi kết hợp với sản xuất nông nghiệp, thu nhập có thể lên tới 104,8 triệu đồng/năm.
Đáng chú ý, nghiên cứu còn ghi nhận kết quả bất ngờ khi một số cây trồng có năng suất tăng gấp đôi khi trồng dưới các tấm pin mặt trời nhờ hạn chế sâu bệnh, giúp nông sản sạch, đồng đều và có mẫu mã đẹp hơn.
Ngoài ra, mô hình này còn góp phần giảm phát thải khí nhà kính đáng kể. Cụ thể, cây lúa phát thải khoảng 5 – 13 tấn CO2e/ha/vụ. Nếu chuyển sang cây trồng cạn, lượng phát thải có thể giảm tới 90%. Mặt khác, cây trồng cũng thích nghi tốt hơn với điều kiện biến đổi khí hậu.
Từ nghiên cứu này, các chuyên gia đã xác định được một số cây trồng, vật nuôi phù hợp, không chỉ cải thiện năng suất mà còn tối ưu hóa điều kiện môi trường.
Điển hình, điện mặt trời kết hợp trồng một số cây hàng năm, lâu năm, cây dược liệu, nấm (nấm ăn và nấm dược liệu) rất phù hợp. Đối với hoạt động chăn nuôi, các mô hình điện mặt trời nông nghiệp phổ biến là nuôi công nghiệp (gà, heo); nuôi thả và bán chăn thả; một số vật nuôi đặc thù (dế, trùn quế); nuôi lươn.
Hoàn thiện chính sách mở rộng các mô hình điện nông nghiệp đóng góp vào năng lượng quốc gia
Dù tiềm năng lớn và hiệu quả kinh tế cao, nhưng điện mặt trời nông nghiệp vẫn đối mặt với nhiều thách thức về chi phí đầu tư, ước tính công suất 1MWp trên 10 tỷ đồng.
Theo Nghị định 135/2024/NĐ-CP của Chính phủ quy định cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ, các trang trại chỉ có thể bán tối đa 20% sản lượng điện lên lưới điện, gây khó khăn trong việc thu hồi vốn.
Tại Hội thảo các đại biểu cũng đã đưa ra một số đề xuất, kiến nghị để mô hình điện mặt trời nông nghiệp trong thời gian tới phát triển và đem lại hiệu quả hơn nữa.
Cụ thể, để mô hình điện mặt trời nông nghiệp được triển khai rộng rãi và duy trì bền vững, một số khuyến nghị của nhóm nghiên cứu bao gồm: Xây dựng các chương trình truyền thông, các mô hình điểm, xây dựng danh mục các sản phẩm nông nghiệp phù hợp dưới các tấm pin năng lượng mặt trời và quy trình canh tác chuẩn; xây dựng chiến lược phát triển điện mặt trời nông nghiệp phù hợp cho từng giai đoạn, hoàn thiện các cơ chế chính sách quản lý liên quan; kết nối các nhà đầu tư điện mặt trời với các chủ thể sản xuất nông nghiệp.
Ông Đỗ Huy Thiệp kiến nghị cần có chính sách hỗ trợ để nhân rộng mô hình theo từng nhóm nhu cầu sử dụng. Như các trang trại chăn nuôi đã có hệ thống chuồng trại và lắp đặt tấm pin mặt trời có thể áp dụng theo cơ chế điện mặt trời áp mái và chỉ được bán tối đa 20% công suất lắp đặt.
Còn với những trang trại sử dụng điện mặt trời theo hình thức mở, chưa chuyển đổi từ đất nông nghiệp, việc lắp đặt tấm pin mặt trời mà không sử dụng cho mục đích sản xuất nông nghiệp hiện nay pháp luật chưa cho phép hoạt động.
Theo ông Thiệp, nếu có cơ chế phù hợp, chủ trang trại chứng minh được việc lắp đặt những tấm pin mặt trời không ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp phía dưới và vẫn có thể sản xuất năng lượng thì nhà nước sẽ yên tâm hơn trong việc cho phép xây dựng công trình như thế. Đồng thời cũng cần có cơ chế phù hợp để quản lý, cho phép xây dựng công trình trên đất nông nghiệp.
“Xây dựng các chính sách làm sao để đưa các mô hình điện nông nghiệp và mở rộng để đóng góp vào năng lượng quốc gia. Đặc biệt là chuyển đổi xanh, mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, mục tiêu Net zero vào năm 2050 và tăng được giá trị gia tăng của chuỗi sản xuất trong nông nghiệp”, ông Thiệp bày tỏ.
PGS.TS Mai Văn Trịnh cho biết thêm, các dự án liên quan đến điện mặt trời nông nghiệp cần đưa ra khuyến cáo mật độ, chiều cao đối với tấm pin là bao nhiêu để tối ưu cho sản xuất; nghiên cứu khả năng ứng dụng và vận hành cơ giới hóa.
Một yếu tố quan trọng nữa là môi trường dưới tấm pin cần được giám sát, đánh giá để tránh ảnh hưởng nếu ảnh hưởng đến cây trồng, vật nuôi. Đối với cây trồng, cần nghiên cứu để đưa ra các thông số lựa chọn nhà màng phù hợp với tấm pin mặt trời. Từ đó xác định mức đầu tư, loại cây phù hợp, chế độ phân bón, thuốc bảo vệ thực vật đi kèm.
Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường Ninh Thuận góp ý rằng ngoài năng suất, các chuyên gia cần nghiên cứu về chất lượng cây trồng, vật nuôi dưới tấm pin sẽ khác gì để người tiêu dùng an tâm lựa chọn.
Theo ông Nguyễn Thế Hinh, Phó Trưởng ban Ban Quản lý các dự án nông nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), điện mặt trời mang lại lợi nhuận cao hơn rất nhiều so với làm nông nghiệp. Nhưng hiện nay vấn đề tranh chấp giữa đất nông nghiệp và điện mặt trời đang xảy ra. Các mô hình điện mặt trời kết hợp trồng trọt, chăn nuôi chủ yếu mang tính hình thức nhằm để bán điện lưới, chưa có tiêu chí để phân biệt, quản lý điện mặt trời nông nghiệp và điện mặt trời khác (mái nhà, công nghiệp).
Bên cạnh đó, qua khảo sát, đa số các trang trại làm điện mặt trời trước, trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản sau và nhiều mô hình gặp thất bại. Do đó, khi mở rộng phải giải quyết được vấn đề kỹ thuật, thiết kế trang trại trước khi làm điện mặt trời nông nghiệp.
Nhóm chuyên gia nghiên cứu của hai viện cho rằng, "mở khóa" tiềm năng cho điện mặt trời nông nghiệp vì thế còn nhiều việc phải làm, từ xây dựng các mô hình điểm, danh mục các sản phẩm nông nghiệp phù hợp, quy trình canh tác chuẩn, kết nối các nhà đầu tư điện mặt trời với các chủ thể sản xuất nông nghiệp đến hoàn thiện các cơ chế chính sách quản lý liên quan./.
Hiện tại có điện mặt trời kết hợp cùng trồng trọt, điện mặt trời kết hợp cùng chăn nuôi, điện mặt trời kết hợp cùng nuôi trồng thủy sản đã và đang có nhiều mô hình tiêu biểu được triển khai tại nhiều địa phương như: Mô hình điện mặt trời nông nghiệp kết hợp với chăn nuôi gà tại Ninh Thuận; mô hình điện mặt trời nông nghiệp kết hợp với chăn nuôi tại Đông Nam Bộ, Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long; mô hình điện mặt trời nông nghiệp thường được áp dụng với các cây trồng tại Đắk Lắk.
