Lúa gạo Việt cần giải pháp bền vững từ chuỗi liên kết sản xuất, tiêu thụ để chủ động chiếm lĩnh thị trường

Ổn định giá lúa gạo trước biến động của thị trường thế giới

Theo dự báo của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, thương mại gạo năm 2025 đạt 58,5 triệu tấn, tăng 450.000 tấn so với dự báo nhưng thấp hơn năm 2024. Ấn Độ, Kazakhstan tăng xuất khẩu, trong khi Argentina, Mỹ bị hạ dự báo. Nhập khẩu tăng tại thị trường Trung Quốc, EU, Nhật Bản, Sri Lanka, Mỹ.

Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) Nguyễn Ngọc Nam cho biết, năm 2023 Việt Nam xuất khẩu trên 8 triệu tấn gạo, và năm 2024 đạt trên 9 triệu tấn gạo, điều này khẳng định các doanh nghiệp Việt Nam đã chủ động tìm kiếm các thị trường xuất khẩu. Trong những tháng đầu năm Việt Nam đã xuất trên 1,1 triệu tấn gạo, trong đó 80% là gạo thơm, chất lượng cao và phân khúc thị trường khác so với Ấn Độ, Thái Lan.

"Vấn đề mà phân khúc thị trường đối với gạo Việt Nam phải khẳng định là những nước xuất khẩu lớn thế giới như Ấn Độ, Thái Lan, Việt Nam, Pakistan, thì phân khúc thị trường lúa gạo Việt Nam không có canh tranh nhiều với gạo của Ấn Độ và Thái Lan, mình có một thị trường riêng. Điều này nói Chính phủ cũng an tâm tình hình sản xuất, và xuất khẩu gạo của mình" - Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) Nguyễn Ngọc Nam thông tin.

Trước biến động của thị trường thế giới, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho rằng, cần xem xét tăng hạn mức và kéo dài thời gian cho vay đối với các doanh nghiệp xuất khẩu để dự trữ, hạn chế bán ra ồ ạt. Cùng với đó là kích hoạt giá sàn gạo xuất khẩu với mức 500 USD/tấn.

Ông Lê Thanh Tùng - Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam - cho biết, hiện nay thông tin về sản xuất, thương mại lúa có rất nhiều, nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu của các địa phương, doanh nghiệp và bà con nông dân; thông tin cập nhật nhiều khi còn chậm. Để cải thiện vấn đề này, Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam sẵn sàng thiết kế, đồng hành cùng các đơn vị đầu mối thông tin thuộc Bộ để cung cấp, chuyển giao tất cả các thông tin đến các doanh nghiệp, địa phương kịp thời hơn, nhất là trong quá trình triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao.

Vùng ĐBSCL chiếm tới 90% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam. Ngay trong vụ lúa Đông Xuân này, sản lượng dự kiến của vùng đạt khoảng 10,7 triệu tấn. Tính đến hết tháng 2, sản lượng lúa đã thu hoạch vụ Đông Xuân vùng ĐBSCL đạt hơn 4,1 triệu, dự kiến sản lượng còn lại trên 6,5 triệu tấn.

Với sản lượng hàng năm trên 3 triệu tấn lúa, Đồng Tháp là địa phương có diện tích và sản lượng lúa lớn trong khu vực ĐBSCL. Trong 2 tháng đầu năm, xuất khẩu của Đồng Tháp đạt khoảng 156 triệu USD, hoạt động xuất khẩu diễn ra sôi động, bình thường và không gặp nhiều khó khăn.

Theo Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp Huỳnh Minh Tuấn, địa phương có nhiều doanh nghiệp tham gia vào sản xuất, chế biến và xuất khẩu gạo ở các thị trường như là Châu Á, Châu Phi. Năm nay, Đồng Tháp đặt chỉ tiêu xuất khẩu khoảng 1,6 triệu tấn gạo, kim ngạch xuất khẩu khoảng 1 tỷ USD. Tuy nhiên, từ thực tiễn sản xuất vấn đề bất cập hiện nay là liên kết giữa người dân và doanh nghiệp, đây cũng là “bài toán” đặt ra khi liên kết chỉ chiếm khoảng 20%, điều này cũng phần nào đã tác động đến tính bền vững của ngành hàng.

"Đối với Đồng Tháp xuất khẩu 90% là ở các thị trường Châu Á và Châu Phi, trong đó Philippines, Malaysia và Nam Phi chiếm tỷ trọng 90%. Nhiều doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh làm chế biến và đưa đi xuất khẩu truyền thống cũng cơ bản bảo đảm, ổn định nên việc đầu tư, đổi mới công nghệ để tiếp tục xâm nhập thị trường mới cũng chưa được mạnh dạn lắm. Nhận thức của nông dân trong vấn đề liên kết thì có thay đổi nhận thức nhưng nhìn chung thì có khó khăn nhất định, đến thời điểm hiện tại vụ Đông Xuân liên kết trên dưới 20%", Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp Huỳnh Minh Tuấn nói.

Thúc đẩy chuỗi liên kết doanh nghiệp và người dân để phát triển bền vững ngành hàng

Theo Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy, trong nhiều năm qua Việt Nam giữ ổn định xuất khẩu từ 7,5 đến 8 triệu tấn gạo và không biến động nhiều về lượng xuất khẩu. Cùng với đó, Việt Nam đã nỗ lực chuyển sang gạo chất lượng cao tới 80 - 85%, và phân khúc này không biến động nhiều.

Bộ trưởng Đỗ Đức Duy cho biết, qua đánh giá hiện nay giá gạo xuất khẩu giảm, thậm chí một số phân khúc gạo giảm sâu. Tuy nhiên, mặt bằng gạo xuất khẩu đang trở về mặt bằng của năm 2023 trước khi có đột biến về giá xuất khẩu. Trong khi đó gạo chất lượng cao vẫn đang ở phân khúc giá cao và bình quân trên 530 USD/tấn. Theo Bộ trưởng Đỗ Đức Duy, về vấn đề giá xuất khẩu và giá trong nước không nên quá lo lắng, nhưng cũng không chủ quan vì hiện nay các nước vẫn đang trong giai đoạn điều chỉnh, kể cả là chính sách xuất khẩu của Ấn Độ, Thái Lan.

Theo Bộ trưởng Đỗ Đức Duy, từ nhận định của các chuyên gia thì tình hình lúa gạo sẽ trở lại bình thường sau khoảng 2 - 3 tháng nữa. Vì vậy, cần phải giữ ổn định việc thu mua cũng như giải pháp tích trữ để chờ thời điểm thị trường điều chỉnh. Cùng với đó để ổn định thị trường các doanh nghiệp xuất khẩu phải có chuỗi liên kết với người dân, từ sản xuất cho đến tiêu thụ, đây là bài toán “liên kết” để phát triển bền vững ngành hàng.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng cho rằng, thông thường, vào đầu năm, việc xuất khẩu gạo sẽ gặp khó khăn kéo theo giá cả. Bởi thời điểm này các nước nhập khẩu gạo tính toán, cân nhắc giữa việc mua vào hoặc bán ra, hay cân đối lượng thu mua dự trữ để đảo kho, do đó việc thị trường lúa gạo biến động trong giai đoạn này là chuyện tất yếu.

Bộ trưởng phân tích, giá lúa hiện đang quay về mặt bằng của năm 2023, thời điểm trước khi tăng giá đột biến vào năm 2024 và lợi nhuận của bà con nông dân vẫn đạt từ 30% trở lên. Về giá gạo xuất khẩu, giai đoạn 2022 – 2023, giá bình quân 400 USD/tấn, còn hiện nay từ 530 – 540 USD/tấn. Do đó, mặt bằng giá này cũng không quá lo lắng.

Ngoài ra, trong những năm qua, Việt Nam nỗ lực cho chuyển sang gạo chất lượng cao (hiện nay gạo chất lượng cao chiếm khoảng 80 - 85% thị phần xuất khẩu), mà những thị trường sử dụng hàng hóa chất lượng cao không biến động nhiều về giá.

Chưa dừng lại ở đó, nông dân ĐBSCL trồng lúa rải vụ đều quanh năm cho nên ảnh hưởng do giá lúa thế giới biến động có thể khó khăn trong một thời gian từ 2-3 tháng. "Nếu như chúng ta giải quyết bài toán là mua tích trữ để chờ thời điểm thị trường điều chỉnh ổn định thì sẽ không gặp khó khăn", Bộ trưởng Đỗ Đức Duy nói.

Để tình hình sản xuất lúa gạo trở nên ổn định hơn, trước mắt, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp với các bộ, ngành có liên quan theo dõi sát diễn biến thị trường gạo thế giới, nhất là sự điều chỉnh chính sách của các nước xuất khẩu gạo lớn như Ấn Độ, Thái Lan… để có giải pháp ứng phó phù hợp. Đồng thời, cung cấp, cập nhật thông tin kịp thời tới các địa phương, doanh nghiệp có những điều chỉnh kế hoạch sản xuất, xuất khẩu phù hợp với diễn biến thị trường.

Đối với các địa phương vùng ĐBSCL, Bộ Nông nghiệp và Môi trường yêu cầu đẩy mạnh công tác quản lý thị trường, tăng cường kiểm tra, giám sát tình hình mua bán của các doanh nghiệp đầu mối, thương lái, tránh tình trạng lợi dụng tình hình để ép giá nông dân để trục lợi, không để xảy ra việc cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp.

Đồng thời, có hoạt động hỗ trợ các doanh nghiệp đẩy nhanh tiến độ thu mua, vận chuyển lúa, gạo về kho chứa của các doanh nghiệp.

Đối với các hiệp hội, doanh nghiệp, Bộ Nông nghiệp và Môi trường yêu cầu chủ động rà soát năng lực thu mua, chế biến, tạm trữ trong giai đoạn thị trường có biến động và giá mua thấp cũng như rà soát các hợp đồng đã ký, nỗ lực tìm kiếm bạn hàng, mở rộng thị trường góp phần tháo gỡ đầu ra cho lúa gạo.

Về lâu dài, Bộ trưởng Đỗ Đức Duy sẽ tiếp tục chỉ đạo phát triển Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL (Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao). Hiện nay, đề án đang giai đoạn thí điểm nhưng theo báo cáo của các địa phương là rất thành công, nhất là Kiên Giang. Tham gia đề án, nông dân có giá thành sản xuất thấp, giá bán cao theo chuỗi liên kết.

Tại cuộc họp với các bộ, ngành, địa phương vùng ĐBSCL cùng doanh nghiệp về sản xuất và thị trường lúa gạo ngày 7/3 mới đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà yêu cầu kiểm tra, đánh giá đúng thực trạng tình hình thị trường lúa gạo trong nước. Cùng với đó khẩn trương sửa đổi, bổ sung Nghị định 107 về kinh doanh, xuất khẩu gạo để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho doanh nghiệp. Đồng thời, xây dựng chiến lược phát triển thương hiệu lúa gạo quốc gia, đăng ký bản quyền, chỉ dẫn địa lý, để phục vụ xúc tiến thương mại, mở thêm các thị trường mới cho ngành hàng.

"Rà soát lại khu vực sản xuất nông nghiệp trên từng địa phương và từng vùng để làm sao chúng ta sớm đưa vào tiêu chí khu vực nào áp dụng cơ chế của 1 triệu hecta. Tất cả việc này làm thì làm cho cạnh tranh năng suất và chất lượng và hiệu quả lúa gạo chúng ta tốt lên, tôi đề nghị các đồng chí cần phải làm. Cái thứ hai nữa là hàng năm có dự báo dài hạn liên quan đến vấn đề hạn hán, xâm nhập mặn, tôi yêu cầu các đồng chí Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ cần cập nhật một cách chính xác dự báo dài hạn đó, trên cơ sở đó các đồng chí có ngay cái nghiên cứu để đưa ra điều hành, thời vụ, thời điểm xuống giống để đảm bảo các điều kiện thuận lợi nhất", Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nêu rõ.

Tại cuộc họp, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã đề nghị Ngân hàng Nhà nước sớm nghiên cứu cho doanh nghiệp kinh doanh lúa gạo vay lãi suất thấp như mua nhà ở xã hội. Nguồn vốn vay này, doanh nghiệp dùng để dự trữ lúa gạo, ứng dụng công nghệ vào sản xuất.

Theo Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà, những doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo được hỗ trợ vay lãi suất thấp phải đủ điều kiện tham gia vào Nghị định 107/2018/NĐ-CP của Chính phủ.

Nhằm tạo điều kiện cho các doanh nghiệp đầu tư và phát triển, Phó Thủ tướng còn kiến nghị nghiên cứu miễn thuế thu nhập cho lĩnh vực nông nghiệp trong 2 năm./.