Theo nghiên cứu, lễ hội cầu ngư làng Cam Lâm đã có từ hàng trăm năm trước, gắn với tục thờ Cá Ông của ngư dân địa phương
Tục thờ Cá Ông tại làng Cam Lâm - xã Xuân Liên chiếm vị trí đặc biệt quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân nơi đây. Một phong tục đã ăn sâu trong đời sống văn hoá nhằm thể hiện sự biết ơn của ngư dân dành cho Cá Ông, đồng thời là dịp để họ cầu mong, gửi gắm những hi vọng về một năm ra khơi suôn sẻ, thuận lợi và bình an với những khoang thuyền đầy ắp lộc trời.
Tương truyền, một buổi sáng, dân Cam Lâm thấy trên bãi cát làng có bộ xương cá Voi trôi dạt vào. Vì cá Voi được coi là cá thần (ngư thần), thường giúp ngư dân khi gặp nạn trên biển. Đã có nhiều chuyện kể lại khá ly kỳ. Như cá voi giúp nâng thuyền và đẩy vào gần bờ cứu người gặp nạn; người bị trôi ngoài biển thì cá voi nâng người và chở vào gần bờ, rồi lựa sóng để thả thuyền, thả người để sóng xô lên bãi cát... Những nghĩa cử ấy được con người ví cá voi như một vị thần, dân ở vùng này gọi là thần Đông Hải.
Xương cá voi khi dạt vào bờ, được bà con tổ chức lễ tang chôn cất chu đáo như người. Ngư dân còn lập bàn thờ; lúc đầu là một gian thờ sơ sài, nhưng khi cuộc sống của người dân biển sung túc hơn, họ xây dựng hẳn một đền thờ rất nghiêm cẩn. Đền thờ này về sau được một triều vua phong sắc hiệu thần Đông Hải là: “Đương giới quản hải đạo ngư ông lịch nậm linh ứng uông nhuận tùng ba lịch triều phong tặng hàm hoàng quang đại thượng đẳng tối linh thần”. Đền nằm hướng Đông Bắc, trên diện tích gần 2000m2, cấu trúc hình chữ đinh (giống chữ T) trông rất uy nghi, trầm mặc.
Lễ rước diễn ra trang trọng, uy nghiêm nhưng cũng không kém phần vui tươi phấn khởi.
Chính giữa ngôi đền là mộ cá voi được ốp đá hoa cương màu đen (hai bên ngoài thượng điện có 17 mộ cá voi chôn sau). Phía trong là hương án xây, trên đặt bộ 3 long ngai bài vị bằng gỗ sơn son thếp vàng cùng bát hương và các đồ thờ thông dụng khác. Đền Đông Hải, xã Xuân Liên có 4 đạo sắc phong, năm 2017 được xếp hạng Di tích Lịch sử - Văn hoá cấp tỉnh.
Lễ hội cầu ngư làng Cam Lâm diễn ra vào dịp đầu xuân, vào ngày rằm tháng Giêng, gắn liền với đền Đông Hải thuộc thôn Lâm Hoa (xã Xuân Liên), thờ Đông Hải Đại Vương - cá Ông (cá voi). Đền có lịch sử hàng trăm năm đã được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.
Đây là lễ hội có truyền thống từ lâu đời, là nét văn hóa tín ngưỡng của ngư dân xã Xuân Liên và các xã quanh vùng có nghề đánh bắt trên biển. Sau nhiều năm bị mai một, gần đây, lễ hội đã được phục dựng lại.
Lễ hội cầu ngư làng Cam Lâm gồm phần lễ và phần hội. Phần lễ được tổ chức trang trọng, gồm lễ tế tại đền và lễ rước Đông Hải Đại Vương ra biển, thể hiện sự biết ơn của ngư dân dành cho cá Ông, cầu mưa thuận, gió hòa, biển nhiều tôm cá, nhân dân ra khơi đánh bắt an toàn, thắng lợi.
Phần hội được tổ chức với nhiều trò chơi dân gian, các đêm diễn xướng văn nghệ dân gian như: Trò Kiều, dân ca ví, giặm... Ngoài ra, lễ hội còn tổ chức các hoạt động thể thao sôi nổi, náo nhiệt như: đua thuyền, đi cà kheo, kéo co, đấu võ cổ truyền.
Ngày 21/2/2024, Bộ VH - TT&DL có quyết định công bố Lễ hội cầu ngư làng Cam Lâm, xã Xuân Liên (Nghi Xuân - Hà Tĩnh) là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia./.
