Mới đây, chiều ngày 5/6, Hiệp hội Blockchain Việt Nam (VBA) tổ chức hội thảo lần thứ 5 về Khung pháp lý quản lý Tài sản ảo (VA) và Nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo (VASP) tại Văn phòng Thành Ủy TP.HCM.
Hội thảo diễn ra trong bối cảnh chỉ còn chưa đầy một năm là đến tháng 5/2025, thời hạn ban hành Khung pháp lý Tài sản ảo theo cam kết của Chính phủ nhằm thực hiện Kế hoạch Quốc gia về Phòng chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố, được ban hành theo Quyết định 194/QĐ-TTg ngày 23/2/2024, nhằm đưa Việt Nam ra khỏi danh sách xám (grey list) của Lực lượng đặc nhiệm tài chính toàn cầu (FATF).
Trong đó, các vấn đề trọng tâm liên quan đến quản lý VA-VASP được quy định tại Hành động 6 (yêu cầu hoàn thiện khung pháp lý để cấm hoặc quản lý VA-VASP trước thời điểm tháng 5/2025) và Hành động 7, yêu cầu phổ biến chính sách ở khu vực tư nhân.
Xây dựng khung pháp lý để quản lý tài sản ảo
Tại hội thảo, các chuyên gia đã thảo luận về các quy định pháp luật từ góc độ bảo vệ người dùng, tìm hiểu một số mô hình quản lý VA-VASP được đánh giá là tiến bộ như Đạo luật Tài sản mã hóa MiCA có hiệu lực từ cuối năm 2024 của Liên minh châu âu và Luật Quản lý Tài sản Mã hóa của Hồng Kông.
Theo Luật sư Nguyễn Trần Minh Quân, điểm chung của hai khung pháp lý MiCA và Hồng Kông đều nhấn mạnh việc bảo vệ người dùng thông qua cấp phép VASP, chống rửa tiền, chống tài trợ khủng bố (AML/CFT), đảm bảo tính minh bạch, quyền riêng tư, lưu ký tài sản của khách hàng và các tiêu chuẩn hoạt động nghiêm ngặt.
“Tuy nhiên, trong khi MiCA tập trung vào việc điều hòa quy định trên toàn EU, cung cấp một khung pháp lý nhất quán có lợi cho các hoạt động xuyên biên giới thì Hồng Kông chú trọng vào các án phạt nghiêm ngặt và các tiêu chuẩn cao về bảo vệ tài sản của khách hàng”, ông Quân nhấn mạnh.
Đồng quan điểm, người đồng sáng lập Hiệp hội Blockchain Hồng Kông, ông Tony Tống, cho biết, “Khung pháp lý toàn diện của MiCA hay Hồng Kông đặt ra các thách thức cho các VASP, như chi phí tuân thủ, nhưng cũng mang lại những cơ hội lớn, gia tăng tin tưởng của người dùng, thúc đẩy sự tham gia thị trường và sự phát triển của hệ sinh thái tài sản mã hóa”.
Tại Việt Nam, do thiếu khung pháp lý hoàn chỉnh, các quy định liên quan đến VA-VASP nằm rải rác ở 19 văn bản quy phạm pháp luật, dẫn tới tình trạng các hoạt động huy động vốn cộng đồng, gian lận, tiếp thị quảng bá dịch vụ tài sản ảo vẫn diễn ra tràn lan không phép, bao gồm cả trong khu vực các trường đại học và núp bóng dưới nhiều hoạt động phổ biến kiến thức.
Theo thông tin từ cộng đồng, nhiều đơn vị không rõ thông tin như CrossFi, Mineplex, ALEO... thường xuyên tổ chức những hội thảo kín, lợi dụng hình ảnh nhằm thu hút huy động vốn từ các nhà đầu tư cá nhân. Nhiều báo cáo từ người dùng gửi về VBA về việc họ bị lừa đảo thông qua việc gửi, nạp tiền lên các nền tảng sàn giao dịch, ví không rõ thông tin như MEXC, Gate.io, BingX.
Theo các quy định hiện nay, các VASP hoạt động không phép tại Việt Nam có nguy cơ vi phạm Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân khi thu thập dữ liệu cá nhân không hợp pháp; không bảo vệ dữ liệu cá nhân; sử dụng dữ liệu cá nhân không đúng mục đích.
Việc hoán đổi tài sản, đặc biệt là các giao dịch tài chính và bất động sản như mua bán stablecoin, khai thác coin, bán token ứng dụng trong GameFi, hay bán NFT, được điều chỉnh trong Luật thuế, Luật Phòng, chống rửa tiền 2022 của Việt Nam, dẫn đến nguy cơ các VASP này vi phạm quy định về thuế hay phòng chống rửa tiền.
Chung tay xây dựng các bộ tiêu chuẩn
Ông Phan Đức Trung, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Blockchain Việt Nam cho biết, trong bối cảnh này, việc cộng đồng chung tay xây dựng các bộ tiêu chuẩn đạo đức, tiêu chuẩn cộng đồng, tiêu chuẩn dự án và ứng dụng công nghệ RegTech (Công nghệ Hỗ trợ Tuân thủ Quy định) truy vết on-chain có thể góp phần giảm thiểu tối đa tình trạng gian lận, lừa đảo liên quan đến tài sản ảo.
Theo ông Trung, RegTech sử dụng các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo (AI), học máy (machine learning), phân tích dữ liệu lớn (BigData), và blockchain để tự động hóa và tối ưu hóa quá trình tuân thủ các quy định pháp luật, giúp giảm bớt công việc thủ công, tăng độ chính xác và minh bạch trong báo cáo. Các giải pháp RegTech hàng đầu thế giới được cung cấp bởi Chainalysis, Certik, Elliptic,... hay tại Việt Nam là chương trình truy vết tài sản ảo - Chain Tracer sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát hoạt động của VA-VASP, chống lừa đảo và đảm bảo tuân thủ AML/CFT.
Về phía các cơ quan quản lý và đối với chính các VASP, ông Trung cho rằng việc xây dựng khung pháp lý quản lý VA-VASP và tuân thủ cần có sự kết hợp giữa các kinh nghiệm thực tiễn từ ngành tài chính truyền thống, đặc biệt là các nguyên tắc quản lý rủi ro của ngành tài chính truyền thống với chuyên môn sâu về các công nghệ mới. Trong đó, các nguyên tắc tuân thủ cơ bản như KYC, KYB, KYI, KYT,... trong ngành tài chính truyền thống cũng cần phải được áp dụng đối với lĩnh vực quản lý tài sản ảo nhằm đảm bảo quyền lợi khách hàng, sự bền vững của hệ thống và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
Ông Đỗ Ngọc Quỳnh, Tổng thư ký Thị trường Trái phiếu Việt Nam nhấn mạnh, Tài sản ảo và các hoạt động xung quanh đó là một thực tế xã hội đã và đang tồn tại quy mô lớn ở Việt Nam và trên toàn cầu. Tài sản ảo cũng có thể được coi là một trong nhiều sự đổi mới sáng tạo, ứng dụng công nghệ tiên tiến trong quá trình phát triển của xã hội hướng tới đáp ứng tốt hơn nhu cầu của con người. Chính sự hưởng ứng và tham gia mạnh mẽ của người dùng trên toàn cầu và Việt Nam cho thấy sự sáng tạo này đã phần nào đáp ứng tốt nhu cầu phát triển của xã hội. Các ý tưởng sáng tạo thưởng đi trước sự phát triển của khung pháp lý vả luôn mang đến cả những tác động tích cực và tiêu cực đối với xã hội.
Vì vậy, việc hình thành khung pháp lý là cần thiết và nên được làm sớm để bảo vệ người dùng chân chính, tận dụng tối ưu các lợi thế của công nghệ mới cho sự phát triển của xã hội đồng thời hạn chế những tác động trái chiều”./.
