Tình trạng khan hiếm cát, đá phục vụ xây dựng hạ tầng đang trở thành một thách thức lớn tại nhiều địa phương. Việc thiếu hụt nguồn cung không chỉ khiến tiến độ thi công các dự án trọng điểm bị ảnh hưởng mà còn tác động trực tiếp đến giá thành vật liệu, gây khó khăn cho nhà thầu lẫn nhà đầu tư.
Tại cuộc họp báo thường kỳ về kết quả ngành trong 8 tháng đầu năm 2025, ông Trần Phương - Phó Cục trưởng Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam chỉ ra rằng nguyên nhân chủ yếu đến từ thủ tục cấp phép khai thác phức tạp và quy mô nhỏ của nhiều mỏ cát sông.
Một số địa phương có trữ lượng tài nguyên hạn chế, trong khi những khu vực khác lại phải vận chuyển từ xa, làm chi phí đội lên đáng kể. Thêm vào đó, các mỏ cát, sỏi ở miền núi thường chỉ tích tụ theo mùa, không đủ khả năng cung ứng liên tục.
Không chỉ dừng lại ở những hạn chế tự nhiên, nhiều dự án bị vướng mắc bởi thủ tục đất đai, thuê bãi tập kết hay phải tạm dừng khai thác để xác định trữ lượng còn lại và đánh giá nguy cơ sạt lở bờ sông. Hệ quả là nguồn cung không ổn định, trong khi nhu cầu từ các công trình đường cao tốc và dự án quy mô lớn ngày càng gia tăng.
Đáng chú ý, dù được hưởng cơ chế đặc thù cho phép khai thác khoáng sản trực tiếp phục vụ dự án, một số nhà thầu vẫn lựa chọn mua từ mỏ thương mại thay vì tự lập hồ sơ khai thác, khiến nguồn vật liệu thêm khan hiếm.
Thực tế này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải hoàn thiện cơ chế, chính sách. Luật Địa chất và Khoáng sản mới, cùng với Luật Đất đai 2024 và Nghị định 193/2025/NĐ-CP, đã bước đầu tháo gỡ nhiều vướng mắc. Trình tự cấp phép khai thác được tinh giản, đồng thời các khu vực phục vụ dự án quan trọng quốc gia, đầu tư công khẩn cấp hoặc chương trình mục tiêu quốc gia được đưa vào diện không bắt buộc đấu giá quyền khai thác.
Ngoài ra, mức tiền đặt trước đối với nhóm khoáng sản IV, trong đó có cát sỏi lòng sông, đã được nâng lên nhằm hạn chế tình trạng đầu cơ, thổi giá.
Tuy nhiên, như ông Trần Phương nhận định, hệ thống pháp luật vẫn cần tiếp tục hoàn thiện để bảo đảm tiến độ thi công. Do đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp cùng các bộ, ngành xây dựng dự thảo Nghị quyết Chính phủ về cơ chế đặc thù trong triển khai Luật Địa chất và Khoáng sản.
Theo định hướng, Nghị quyết sẽ tập trung vào bốn nhóm chính sách lớn. Trước hết là mở rộng đối tượng không phải đấu giá quyền khai thác cho các dự án trọng điểm, công trình khẩn cấp và dự án PPP. Tiếp đó là cơ chế cấp phép linh hoạt: với dự án lớn có thể cấp trực tiếp cho nhà thầu, còn dự án nhỏ giao cho tổ chức, cá nhân đáp ứng đủ điều kiện.
Song song với đó, công suất khai thác các mỏ vật liệu xây dựng thông thường sẽ được nâng cao nhờ thủ tục rút gọn, đáp ứng nhu cầu cấp bách. Cuối cùng là sửa đổi các quy định liên quan đến thẩm định báo cáo tác động môi trường, chấp thuận chủ trương đầu tư hay cấp phép môi trường, nhằm rút ngắn thời gian xử lý.
Ngoài bốn nhóm chính sách trọng tâm, Bộ cũng kiến nghị điều chỉnh kế hoạch sử dụng đất hằng năm cho phù hợp với thực tế, đồng thời miễn một số thủ tục trong tình huống khẩn cấp như thiên tai hay dịch bệnh. Điều này nhằm bảo đảm nguồn cung vật liệu luôn kịp thời cho các công trình có tính cấp bách.
Giải pháp tháo gỡ tình trạng khan hiếm vật liệu xây dựng không chỉ mang ý nghĩa trước mắt mà còn đóng vai trò quyết định đối với chiến lược phát triển hạ tầng bền vững. Khi các đề xuất được Chính phủ thông qua và đi vào thực tiễn, nguồn cung vật liệu sẽ ổn định hơn, tiến độ dự án đầu tư công được thúc đẩy, qua đó tạo động lực phát triển kinh tế đất nước.
Sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ, ngành và địa phương chính là yếu tố then chốt để chính sách trở thành hiện thực, mở ra một môi trường đầu tư thuận lợi, bền vững cho ngành xây dựng trong những năm tới.
