Cuối tháng 8, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 71 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, trong đó nhấn mạnh yêu cầu cả nước thống nhất sử dụng một bộ sách giáo khoa. Ngay sau đó, Chính phủ chỉ đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo triển khai từ năm học tới, dù thực tế Việt Nam vừa hoàn tất việc thay sách mới cho toàn bộ cấp học phổ thông sau 5 năm thực hiện.
Quyết định quay lại một bộ sách chung gây nhiều tranh luận, song theo giới chuyên gia, điều này là hợp lý trong bối cảnh hiện tại. Phần lớn gần hai triệu giáo viên được đào tạo để giảng dạy dựa vào sách, chưa đủ tự tin xây dựng bài giảng từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau.
TS Hoàng Anh Đức, nghiên cứu viên Đại học RMIT, cho rằng mục tiêu cốt lõi của cải cách nằm ở chương trình, còn sách giáo khoa chỉ là học liệu. Tuy nhiên, trông chờ tất cả giáo viên chủ động sáng tạo bài dạy vẫn là thách thức lớn. Chỉ một bộ phận nhỏ ở các trường tốp đầu có thể làm được điều này, trong khi đa số vẫn quen với việc bám sát sách.
Thực tế, chương trình giáo dục phổ thông 2018 cho phép linh hoạt trong lựa chọn ngữ liệu, đặc biệt với môn Ngữ văn, thay vì quy định cố định tác phẩm. Song, nhiều thầy cô lại lúng túng khi không còn một khung sẵn có. PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, nguyên Phó Vụ trưởng Giáo dục Trung học, cho rằng lịch sử giáo dục Việt Nam từng có giai đoạn sử dụng nhiều bộ sách, nhưng khác biệt không đáng kể vì chương trình vốn được thiết kế cho một bộ duy nhất.
Một lý do khác được nhấn mạnh là lợi ích kinh tế - xã hội. Khi dùng chung một bộ, chi phí in ấn giảm, giá sách thấp hơn, dễ tái sử dụng, trao tặng cho vùng khó khăn. TS Hồ Sỹ Anh, nguyên nghiên cứu viên Viện Nghiên cứu Giáo dục, ĐH Sư phạm TP HCM, cho rằng cách làm này vừa tiết kiệm cho phụ huynh, vừa giảm áp lực lựa chọn sách hằng năm, hạn chế tình trạng “chạy sách”.
TS Hồ Sỹ Anh cũng lưu ý, mục tiêu miễn phí sách giáo khoa vào năm 2030 sẽ khả thi hơn nếu cả nước thống nhất một bộ. Hiện nay, giá một bộ sách phổ biến từ 200.000-300.000 đồng, cao gấp 2-3 lần so với trước, trong khi việc cho tặng bị hạn chế vì mỗi địa phương dùng bộ khác nhau.
Ngoài ra, việc học sinh trên toàn quốc cùng sử dụng một bộ sách giúp đồng bộ nội dung học tập, thuận lợi cho công tác kiểm tra, thi cử và đánh giá. Giáo viên có định hướng chung, giảm chênh lệch giữa các vùng miền. Ông Đặng Tự Ân, nguyên Vụ trưởng Giáo dục Tiểu học, cũng cho rằng một bộ sách thống nhất sẽ giúp tiết kiệm, đồng thời đảm bảo công bằng trong tiếp cận tri thức.
Tuy vậy, các chuyên gia cũng cảnh báo nguy cơ quay về lối dạy “đọc - chép” nếu giáo viên xem sách như “pháp lệnh”. TS Hoàng Anh Đức nhấn mạnh, khi chương trình là trung tâm cải cách, thì sách chỉ nên là tài liệu tham khảo. Muốn vậy, cần bồi dưỡng năng lực để giáo viên có thể tự thiết kế bài giảng, không phụ thuộc hoàn toàn vào nội dung sách. Ông Hồ Sỹ Anh bổ sung, kiểm tra đánh giá phải dựa trên chuẩn đầu ra của chương trình, không nên đóng khung theo sách giáo khoa.
Bên cạnh đó, nhiều ý kiến đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo cần rà soát lại chương trình 2018 sau gần một thập kỷ áp dụng, bởi một số nội dung đã lỗi thời. TS Đặng Tự Ân cho rằng cần có tiêu chí chuẩn kiến thức, kỹ năng cho từng môn để làm căn cứ viết và thẩm định sách, đồng thời hỗ trợ giáo viên dễ dàng biên soạn giáo án, học liệu.
Như vậy, quay về một bộ sách giáo khoa thống nhất được coi là phù hợp với điều kiện hiện nay, vừa tiết kiệm chi phí, vừa giảm gánh nặng cho giáo viên, học sinh và phụ huynh. Tuy nhiên, để tránh tình trạng thầy trò bị bó buộc, nhiệm vụ trọng tâm vẫn là nâng cao chất lượng chương trình, phát triển năng lực sư phạm cho đội ngũ giáo viên và đảm bảo kiểm tra đánh giá gắn với chuẩn kiến thức thay vì giới hạn trong một cuốn sách.
