Vườn Quốc gia Cúc Phương được thành lập vào năm 1962, với diện tích hơn 22.000 ha, trải dài trên địa phận ba tỉnh Ninh Bình, Hòa Bình và Thanh Hóa, Cúc Phương như một bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp. Nơi đây là ngôi nhà chung của hàng ngàn loài động, thực vật quý hiếm, tạo nên một kho tàng đa dạng sinh học vô cùng phong phú. Bước vào Vườn Quốc gia Cúc Phương, du khách như lạc vào một thế giới xanh mát, trong lành. Không khí nơi đây thật sự tinh khiết, mang theo hương thơm đặc trưng của đất rừng và cỏ cây, giúp du khách thư giãn và thoải mái. Những tán cây cổ thụ cao vút, vươn mình đón ánh nắng, tạo nên một mái nhà xanh mát, che phủ cả một vùng rộng lớn. Đặc biệt, rừng Cúc Phương nổi tiếng với hệ thực vật đa dạng và phong phú. Bên cạnh những cây chò chỉ cao ngất, có đường kính thân cây lên đến vài người ôm, du khách còn có cơ hội chiêm ngưỡng những cây đăng với bộ rễ khổng lồ, uốn lượn kỳ ảo, như những tác phẩm nghệ thuật sống động của thiên nhiên.
Bên cạnh đó, nơi đây còn nổi tiếng với hệ thống hang động kỳ bí, trong đó có Hang Con Moong và Động Người Xưa. Hang Con Moong, với những dấu tích của người tiền sử, là một bảo tàng sống động, giúp chúng ta hiểu hơn về cuộc sống của con người thời xa xưa. Những hang động này, với thạch nhũ lung linh như những viên ngọc, tạo nên một không gian huyền ảo, như một giấc mơ, khiến du khách như lạc vào một thế giới hoàn toàn khác biệt. Vào mùa bướm (tháng 4 đến tháng 5), Cúc Phương như khoác lên mình một tấm áo mới đầy màu sắc. Hàng ngàn, hàng vạn cánh bướm đủ loại, đủ màu sắc bay lượn khắp rừng, tạo nên một khung cảnh tuyệt đẹp, khiến du khách không khỏi ngỡ ngàng. Những cánh bướm mỏng manh, với đủ sắc màu rực rỡ, bay lượn giữa những tán cây xanh mướt, tạo nên một bức tranh thiên nhiên sống động và thơ mộng.
Vườn Quốc gia Cúc Phương còn là một bảo tàng sống động, ẩn chứa vô vàn điều kỳ diệu của thiên nhiên. Sự đa dạng sinh học nơi đây là một trong những điểm nhấn nổi bật, với hàng ngàn loài động, thực vật quý hiếm cùng chung sống. Voọc mông trắng - loài linh trưởng đặc hữu của Việt Nam, các loài vượn linh hoạt, hươu nai hiền lành... cùng nhau tạo nên một bức tranh sinh động về sự phong phú của hệ sinh thái rừng. Khi đặt chân vào rừng, du khách sẽ như lạc vào một thế giới khác, nơi âm thanh của tự nhiên hòa quyện vào nhau tạo nên một bản giao hưởng kỳ diệu. Tiếng chim hót líu lo, tiếng suối róc rách, tiếng lá cây xào xạc trong gió và cả tiếng hú của đàn vượn vang vọng khắp núi rừng sẽ khiến bạn cảm thấy thư thái và bình yên đến lạ.
Vườn Quốc gia Cúc Phương không chỉ là một kho báu thiên nhiên mà còn là một pháo đài kiên cố trong công tác bảo tồn và nghiên cứu đa dạng sinh học của Việt Nam. Với vị trí địa lý đặc biệt, nằm ở khu vực tiếp giáp giữa các vùng sinh thái khác nhau, Cúc Phương trở thành một “điểm nóng” về đa dạng sinh học, là nơi cư trú của nhiều loài động, thực vật quý hiếm, trong đó có nhiều loài đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng.
Theo Chỉ thị 359 của Chính phủ và Quyết định 484 của Bộ Nông Nghiệp & PTNT, Vườn đã thành lập Trung tâm Cứu hộ Linh trưởng. Nơi đây không chỉ là ngôi nhà chung của những chú voọc mông trắng - loài linh trưởng đặc hữu của Việt Nam, mà còn là nơi các nhà khoa học tiến hành nghiên cứu, nhân giống và bảo tồn các loài linh trưởng khác như voọc chà vá chân nâu. Trung tâm đã đạt được nhiều thành công trong việc cứu hộ, chăm sóc và tái thả các cá thể linh trưởng trở về với tự nhiên, góp phần quan trọng vào việc bảo vệ sự đa dạng sinh học của Việt Nam. Qua các nghiên cứu, các nhà khoa học đã khám phá ra nhiều bí ẩn của rừng nhiệt đới, từ việc phát hiện các loài sinh vật mới, độc đáo cho đến việc hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa các loài và sự thích nghi của chúng với môi trường. Đặc biệt, các nghiên cứu về sự đa dạng sinh học và tác động của biến đổi khí hậu đã cung cấp những dữ liệu khoa học quan trọng, góp phần xây dựng các chiến lược bảo tồn hiệu quả.
Vườn Quốc gia Cúc Phương không chỉ là một kho tàng sinh học quý giá mà còn là một trung tâm hợp tác quốc tế quan trọng trong lĩnh vực bảo tồn đa dạng sinh học. Với sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế uy tín như IUCN, WWF và WCS, Cúc Phương đã triển khai nhiều dự án nghiên cứu và bảo tồn quy mô lớn, góp phần nâng cao năng lực quản lý và bảo vệ hệ sinh thái. Một trong những thành tựu nổi bật của Cúc Phương là các chương trình tái thả động vật hoang dã về môi trường tự nhiên. Qua các dự án tái thả linh trưởng và rùa, Cúc Phương đã góp phần khôi phục các quần thể động vật hoang dã, bảo vệ sự cân bằng sinh thái và bảo tồn các nguồn gen quý hiếm.
Nhờ những nỗ lực không ngừng nghỉ của các nhà khoa học, các tổ chức bảo tồn và cộng đồng địa phương, Cúc Phương đã trở thành một mô hình điển hình cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học tại Việt Nam. Sự thành công của Cúc Phương đã khẳng định tầm quan trọng của việc bảo vệ các khu rừng nguyên sinh và góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị của đa dạng sinh học.
Với cảnh quan thiên nhiên hoang sơ và hệ sinh thái đa dạng, Vườn Quốc gia Cúc Phương không chỉ là một điểm đến du lịch hấp dẫn mà còn là một lớp học sống động về thiên nhiên. Khác với những khu du lịch thông thường, Cúc Phương hướng đến mô hình du lịch sinh thái bền vững, nơi du khách có cơ hội hòa mình vào thiên nhiên hoang dã và tìm hiểu về sự kỳ diệu của hệ sinh thái rừng nhiệt đới.
Một trong những trải nghiệm khó quên tại Cúc Phương là các chuyến trekking khám phá rừng nguyên sinh. Du khách sẽ được dẫn lối qua những con đường mòn cổ kính, băng qua những dòng suối trong vắt và chiêm ngưỡng những tán cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Trong hành trình khám phá, du khách không chỉ được tận hưởng không khí trong lành mà còn có cơ hội quan sát các loài động vật hoang dã trong môi trường sống tự nhiên của chúng. Các hướng dẫn viên giàu kinh nghiệm sẽ giúp du khách nhận biết các loài cây thuốc quý, các loài chim có màu sắc sặc sỡ và lắng nghe tiếng gọi của rừng già.
Một hoạt động đặc biệt hấp dẫn khác là tour đêm khám phá rừng. Khi màn đêm buông xuống, Cúc Phương khoác lên mình một vẻ đẹp huyền bí. Du khách sẽ được trang bị đèn pin và cùng các hướng dẫn viên chuyên nghiệp khám phá thế giới động vật về đêm. Tiếng côn trùng kêu rả rích, ánh sáng lấp lánh của những con đom đóm và hình ảnh những chú sóc bay lướt nhẹ trên tán cây sẽ tạo nên một trải nghiệm khó quên. Cúc Phương càng trở nên lung linh huyền ảo hơn vào mùa bướm, từ tháng 4 đến tháng 5 hàng năm. Hàng triệu cánh bướm đủ sắc màu đua nhau khoe sắc, tạo nên một bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp. Hình ảnh những đàn bướm trắng muốt bay lượn giữa những tán cây xanh mướt, hay những chú bướm màu sắc sặc sỡ đậu trên các bông hoa tạo nên một khung cảnh lãng mạn, khiến du khách như lạc vào một câu chuyện cổ tích.
Mùa bướm không chỉ là một hiện tượng tự nhiên kỳ thú mà còn là cơ hội để nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường. Việc quan sát và chiêm ngưỡng những loài bướm đa dạng sẽ giúp du khách hiểu rõ hơn về sự cân bằng sinh thái và tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường sống của chúng. Đây cũng là dịp để mọi người cùng nhau chung tay bảo vệ rừng Cúc Phương, bảo vệ ngôi nhà chung của các loài sinh vật.
Ông Phạm Kiên Cường, Giám đốc Trung tâm giáo dục môi trường và dịch vụ Cúc Phương cho biết, số lượng du khách đến thăm Vườn Quốc gia Cúc Phương trong năm nay đã tăng đáng kể, đạt hơn 123.000 lượt người. Đặc biệt, trong những năm gần đây, du lịch sinh thái cộng đồng tại các bản người Mường đã thu hút đông đảo du khách. Qua các hoạt động như tham gia làm nông nghiệp, trải nghiệm cuộc sống thường ngày của người dân bản địa, du khách không chỉ được khám phá vẻ đẹp thiên nhiên mà còn hiểu sâu hơn về văn hóa truyền thống của người Mường. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của du lịch cũng đặt ra những thách thức không nhỏ như vấn đề ô nhiễm môi trường, xói mòn văn hóa. Để giải quyết những vấn đề này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, cộng đồng địa phương và các doanh nghiệp du lịch nhằm xây dựng một mô hình du lịch bền vững, bảo vệ môi trường và phát huy giá trị văn hóa.
Vườn Quốc gia Cúc Phương, với vẻ đẹp hoang sơ và hệ sinh thái đa dạng, không chỉ là một điểm đến du lịch hấp dẫn mà còn là một biểu tượng cho những nỗ lực bảo vệ thiên nhiên của Việt Nam. Khi đến với Cúc Phương, mỗi du khách hãy là một sứ giả, lan tỏa thông điệp về bảo vệ môi trường. Hãy cùng chung tay bảo vệ rừng, bảo vệ ngôi nhà chung của muôn loài. Bằng những hành động nhỏ bé của mình, chúng ta đã góp phần bảo vệ Cúc Phương và truyền lại cho thế hệ mai sau một di sản thiên nhiên vô giá.
