Không chỉ được mệnh danh là "thủ phủ nhãn" của cả nước mà Hưng Yên còn được biết đến là nơi có nhiều giống nhãn quý, hương vị thơm ngon, được đông đảo người tiêu dùng săn đón mỗi mùa nhãn chín như nhãn cùi cổ, nhãn đường phèn, nhãn cùi vân...
Hiện, các giống nhãn quý này được người dân và các cấp chính quyền tỉnh Hưng Yên bảo tồn và nhân rộng.
Là cái nôi của nhãn lồng Hưng Yên, thành phố Hưng Yên đang có hàng trăm nhà vườn trồng nhãn đặc sản hàng hoá, trong đó nhiều nhà vườn lâu năm vẫn kiên trì gìn giữ, phục hồi các giống nhãn cổ thơm ngon, độc đáo. Tại vườn nhãn của ông Bùi Xuân Tám ở xã Hồng Nam, những cây nhãn già mấy chục năm tuổi được gia đình ông cẩn thận chăm sóc, giữ gìn, cắt tỉa gọn gàng.
Cứ vào mùa thu hoạch, khách hàng lại tíu tít đặt mua, giá bán từ 50 đến 90 nghìn đồng/kg. Trong đó, ông Tám tâm đắc nhất là những cây nhãn cùi cổ. Ông Tám chia sẻ: “Tôi sưu tầm giống nhãn cùi cổ từ những năm 90, ươm trồng bằng hạt. Sau này, khi cây lớn khoẻ và cho chất lượng quả thơm ngon, tôi tiếp tục nhân giống, chiết cành, ghép mắt ra hàng chục cây khác. Đến nay, vườn nhãn cùi cổ có khoảng 100 cây”.
Năm 2022, Sở Nông nghiệp và PTNT tổ chức bình tuyển cây nhãn đầu dòng, cây nhãn cùi cổ của gia đình ông Tám đã được cấp Giấy công nhận cây đầu dòng mang tên nhãn Cùi cổ Bùi Tám, mã hiệu nguồn giống viết tắt là HYT19.
Theo Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Hưng Yên, trên địa bàn tỉnh hiện có khoảng 50 nguồn gene nhãn đang sản xuất ở các địa phương, trong đó trên 40 nguồn gene có nguồn gốc bản địa.
Để bảo tồn, phát triển nguồn gen nhãn, vải đặc sản của Hưng Yên, đồng thời giúp cho việc khai thác, sử dụng hiệu quả và bền vững nguồn tài nguyên cây trồng đặc sản của tỉnh, nâng cao thu nhập cho nông dân, ngày 31/12/2019, Ủy ban Nhân dân tỉnh ban hành Quyết định số 2918/QĐ-UBND về việc phê duyệt Đề án "Bảo tồn và phát triển vùng trồng nhãn, vải đặc sản tỉnh Hưng Yên giai đoạn 2020-2025, định hướng đến năm 2030."
Mục tiêu của Đề án là đến năm 2025, tỉnh Hưng Yên cơ bản bảo đảm nguồn gene nhãn, vải hiện có của tỉnh được kiểm kê, đánh giá, xây dựng được bộ cơ sở dữ liệu truy xuất nguồn gene nhãn, vải.
Đồng thời, tỉnh xây dựng mới khu bảo tồn và duy trì bảo tồn hiện trạng cây nhãn tổ; bảo tồn nguyên trạng đối với các cây nhãn, vải có chất lượng ngon, quý hiếm tại vườn của các chủ hộ sở hữu; thành lập vườn bảo tồn chuyển vị các nguồn gene nhãn, vải của tỉnh.
Cùng đó, các địa phương trong tỉnh tập trung cải tạo, thay thế các vườn nhãn tạp, cây già cỗi cho năng suất, chất lượng thấp bằng các giống đặc sản, có giá trị kinh tế cao, trong đó mở rộng diện tích trồng các giống nhãn đường phèn, nhãn cùi cổ chiếm từ 15-20% diện tích nhãn của tỉnh.
Theo Phòng Trồng trọt, Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Hưng Yên, thực hiện Đề án "Bảo tồn và phát triển vùng trồng nhãn, vải đặc sản tỉnh Hưng Yên giai đoạn 2020-2025, định hướng đến năm 2030," từ năm 2021 đến nay, mỗi năm tỉnh hỗ trợ kinh phí cho các hộ trồng mới, ghép cải tạo các giống nhãn đặc sản.
Đến nay, tỉnh đã có gần 1.000ha trồng các giống nhãn cùi cổ, đường phèn, tập trung ở thành phố Hưng Yên và các huyện Ân Thi, Kim Động, Tiên Lữ, Khoái Châu.
Năm 2024, Đề án tiếp tục thực hiện bảo tồn nguyên trạng đối với 45 cây nhãn trong các nhà vườn; duy trì bảo vệ, chăm sóc vườn bảo tồn cây nhãn, vải đặc sản tại Trung tâm Giống nông nghiệp tỉnh với diện tích 1,5ha./.
