Theo ghi nhận tại các xã miền núi thuộc huyện Mường Lát, Quan Hóa, Quan Sơn (cũ), vụ sắn năm 2024 -2025 rơi vào tình trạng khó tiêu thụ. Giá thu mua giảm còn chỉ từ 900–1.200 đồng/kg, thấp hơn nhiều so với mức 2.500–2.800 đồng/kg của năm trước. Không ít hộ vận chuyển sắn từ rẫy xuống đường nhưng chờ mãi vẫn không có thương lái hỏi mua.
Thương lái ngại vào vùng sâu do chi phí vận chuyển cao, trong khi diện tích trồng sắn những năm qua tăng mạnh theo hướng tự phát, khiến cung vượt cầu. Toàn tỉnh chỉ khoảng 1.700 ha được ký bao tiêu với doanh nghiệp, còn lại phần lớn nông dân phụ thuộc vào thị trường trôi nổi, rủi ro cao.
Từ năm 2019, bệnh khảm lá sắn xuất hiện tại Thanh Hóa và ngày càng lan rộng. Niên vụ 2021–2022, diện tích nhiễm bệnh lên đến gần 4.000 ha. Năm nay, toàn tỉnh vẫn còn gần 940 ha bị ảnh hưởng, trong đó nhiều diện tích nhiễm nặng khiến cây cong lá, vàng xoắn, giảm mạnh lượng tinh bột và năng suất.
Bệnh lan chủ yếu qua hom giống, vì vậy nhiều hộ dù cố gắng nhân hom để tiết kiệm chi phí nhưng lại vô tình kéo dài chu kỳ lây nhiễm. Điều này càng khiến sản xuất rơi vào vòng luẩn quẩn: được mùa mất giá, được giá lại mất mùa.
Trước những khó khăn đó, nhiều địa phương đã chuyển sang sử dụng giống sắn kháng virus để giảm thiệt hại. Tại xã Luận Thành (huyện Thường Xuân), Hợp tác xã Dịch vụ Nông nghiệp Hợp Thành là đơn vị đi đầu áp dụng giống NH5 – giống sắn có khả năng chống chịu bệnh khảm lá tốt.
Từ mô hình thí điểm 5,5 ha năm 2023, đến vụ 2025–2026 diện tích giống này đã mở rộng lên gần 100 ha. Nhờ hạn chế được bệnh, năng suất đạt 23–25 tấn/ha, cao hơn 5–7 tấn/ha so với giống truyền thống. Hợp tác xã cũng đang chủ động cung ứng lại hom giống sạch bệnh cho người dân, hướng tới phủ 100% diện tích bằng giống kháng bệnh trong thời gian tới.
Theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Thanh Hóa, việc mở rộng các mô hình giống kháng bệnh giúp diện tích nhiễm khảm lá toàn tỉnh giảm xuống chỉ còn khoảng 7% vùng nguyên liệu – mức thấp nhất trong nhiều năm.
Ngành nông nghiệp nhận định: để cây sắn tiếp tục là cây sinh kế quan trọng, ngoài việc thay giống, cần siết chặt quản lý giống lưu thông, kiểm soát trồng tự phát, đồng thời mở rộng liên kết với doanh nghiệp chế biến nhằm đảm bảo đầu ra ổn định.
Các chuyên gia cũng khuyến cáo phát triển cánh đồng lớn, tăng ứng dụng kỹ thuật, chuyển một phần sản lượng sang chế biến sâu (sắn khô, thức ăn chăn nuôi) để giảm áp lực lên thị trường củ tươi.
Dù thời tiết năm nay không thuận lợi, những vùng sử dụng giống sạch bệnh và giống kháng khảm lá vẫn đạt năng suất ổn định, thậm chí có nơi vượt 30 tấn/ha. Giá thu mua đang có dấu hiệu tăng nhẹ trở lại, mở ra hy vọng cho bà con.
Với sự vào cuộc đồng bộ từ cơ quan chuyên môn, hợp tác xã và doanh nghiệp, cùng việc nhân rộng giống kháng bệnh, Thanh Hóa đang từng bước tháo gỡ khó khăn, đưa cây sắn trở lại vị thế của một cây trồng mang lại thu nhập bền vững cho người dân miền núi./.
